ابايدىڭ ۇرپاقتارى
اباي 1860 جىلى 15 جاسىندا اكەسىنىڭ قۇدالاسۋىمەن دىلداعا (1843-1924) قوسىلادى. ءدىلدا جۇسىپقىزىنىڭ توركىنى ايبيكە-شانشار ەلىنىڭ اقسۇيەگى الشىنباي تىلەنشىۇلىنىڭ ۇرپاعى. اكەسى اقشوقىدان جەر ءبولىپ بەرىپ، وندا اباي سەگىز بولمەلى قىستاۋ سالدىرادى. ءدىلدادان اقىلباي، اكىمباي، ءابدىراحمان، ماعاۋيا، كۇلبادان، رايحان تۋعان. ەكىنشى ايەلى ايگەرىم. (شىن ەسىمى – شۇكىمان) ءانىن ەستىپ، ۇناتىپ العان. (1856-1919) اباي ايگەرىمگە 1875 جىلى ۇيلەنگەن. ايگەرىمنەن تۋراعۇل، مەكايىل، ىزكايىل، كەنجە تۋعان. ابايدىڭ ون بالاسى بولعان. تۇڭعىش بالاسى
اقىلباي ابايۇلى (1861-1904) - ءدىلدادان تۋعان ابايدىڭ تۇڭعىش بالاسى. ول قۇنانبايدىڭ كىشى ايەلى نۇرعانىمنىڭ قولىندا وسەدى. ون جاسقا تولعان كەزىندە اقىلبايدى عابيتحان دەگەن تاتار مولداعا وقۋعا بەرەدى، وندا 4-5 جىل وقۋ وقيدى.
اقىلباي تالانتتى دومبىراشى بولادى، ءان ايتۋدى، ولەڭ شىعارۋدى ماشىق ەتەدى. ول جاستىق، ماحاببات تاقىرىبىنا كوپتەگەن ولەڭدەر جازعان.
اقىلباي 1895 جىلعى ءابدىراحمان ولىمىنە جازعان، كەيىن 1904 جىلى ءىنىسى ماعاۋيانىڭ قايتىس بولۋىنا شىعارعان جوقتاۋى دا ساقتالعان.
اقىلبايدى تالانتتى اقىن ەتىپ تانىتقان ونىڭ بەلگىلى پوەمالارى: «زۇلىس» «داعىستان» («قيسسا-ءجۇسىپ»), «جارراح باتىر».
بۇل شىعارمالاردىڭ ىشىنەن بىزگە تولىق جەتكەنى تەك «داعىستان» عانا، «زۇلىس» پوەماسىننىڭ باسى ساقتالسا، «جارراح باتىر» تۇگەلدەي جوعالىپ كەتكەن.
اقىلباي 1904 جىلى سەمەي قالاسىندا قايتىس بولادى، ونىڭ بەيىتى بۇرىنعى سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى، ءوز قىستاۋى – تىشقان بۇلاعىنىڭ باسىندا.
كۇلبادان ابايقىزى (1862-1932) – ابايدىڭ بايبىشەسى ءدىلدادان تۋعان قىزى. ونى اباي جاس كەزىندە سەمەي ورىس مەكتەبىندە وقىتقان. كۇلبادان ءدۇتباي ۋاندىقۇلىنىڭ ءىنىسى دۇيسەكەگە تۇرمىسقا شىققان. دۇيسەكە ولگەن سوڭ كۇلبادان امەڭگەرلىك جولمەن ءدۇتباي العان. ءدۇتبايدان – مۇكەن، مۇحتار، مۋشتار، ماكەن، قاديشا دەگەن بالالار تاراعان. 1932 جىلى قايتىس بولعان.
اكىمباي (حاكىمباي) ابايۇلى (1866-73) – ابايدىڭ ءدىلدادان تۋعان بالاسى. 1873 جىلى 7 جاسىندا قايتىس بولعان.
ءابدىراحمان ء(ابىش) وسكەنباەۆ (1869-1895) – ابايدىڭ ءدىلدادان تۋعان بالاسى. اباي ءابدىراحماندى سەمەي قالاسىنداعى ۋەزدىك مەكتەپكە (1882) بەرەدى. ءابدىراحمان 1886-1889 جىلى تۋمەن قالاسىنداعى الەكساندر رەالدىق ۋچيليششەنىڭ 5,6,7-كلاستارىن وقىپ بىتىرەدى.1889-1892 جىلدارى س. - پەتەربۋرگتە ميحايلوۆ ارتيللەريا ۋچيليششەسىندە 3 جىل وقىپ ءبىلىم الادى. ۋچيليششەگە اۋەلى قاتارداعى يۋنكەر دارەجەسىندەگى تۇسكەن ابدىراحمانعا 1890 جىلى ۋنتەر-وفيتسەر، 1892 جىلى پورتۋپەي-يۋنكەر، سول جىلى تامىزدا پودپورۋچيك دەگەن اسكەري اتاق بەرىلەدى. ول ۋچيليششەنى وتە جاقسى باعامەن بىتىرگەن. ءابدىراحمان 1892 جىلى تاشكەنتتەگى بەكىنىس گارنيزونىنىڭ ارتيللەرياسىنا قىزمەتكە جىبەرىلەدى. 1892 جىلى ەلگە دەمالىسقا كەلگەندە ماعريپاعا ۇيلەنەدى. ماعىشتان راحيلا دەگەن قىز تۋادى. ابايدىڭ زور ءۇمىت ارتقان بالاسى 1895 جىلى 15 قاراشادا تاشكەنتتە قايتىس بولادى دا، سۇيەگى ەلگە اكەلىنىپ، اقشوقىعا جەرلەنەدى.
ماعاۋيا ابايۇلى (1870-1904) – ابايدىڭ ءدىلدادان تۋعان كەنجە ۇلى. ول توعىز جاسىنان باستاپ، ءتورت جىلداي مۇحامەدكارىم دەگەن تاتار مولداسىنان حات تانيدى. مۇنان كەيىن ماعاۋيانى اباي سەمەي قالاسىنداعى ورىس مەكتەبىنە وقۋعا بەرەدى. ماعاۋيا ورىس مەكتەبىندە ەكى جارىم جىلداي وقىپ، ناۋقاسقا شالدىققان سوڭ، دارىگەردىڭ كەڭەسى بويىنشا وقۋىن توقتاتىپ، اۋىلعا قايتادى.
1885 جىلدان باستاپ ماعاۋيا اكەسىنىڭ تاربيەسىندە بولادى. ول ۇنەمى ابايدىڭ وسيەت، ناسيحاتىن زەر سالىپ تىڭداپ، ءوز بەتىمەن وقىپ، ء بىلىمىن كوتەرەدى. ورىس عالىمدارى مەن كورنەكتى جازۋشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسىپ، كوپ ءبىلىم الادى.
ماعاۋيا 15 جاسىنان باستاپ جاستىق، ماحاببات جايىنان ليريكالى ولەڭدەر جازادى. اعاسى ءابدىراحماننىڭ سىرقاتى مەن ولىمىنە ارنالعان تولعاۋ جىرلارىمەن «ەڭلىك-كەبەك»، «ابىلاي»، «مەدعات-قاسىم» پوەمالارىن جازعان.
ماعاۋيا 1904 جىلى 12 مامىردا قايتىس بولادى. زيراتى اقشوقى قىستاۋىندا.
رايحان ابايقىزى (1871-1896) – ابايدىڭ بايبىشەسى ءدىلدادان تۋعان قىزى. نايمان ەلىندەگى سەرىكباي بايدىڭ ۇلى قۇدايبەرگەنگە تۇرمىسقا شىققان. 1896 جىلى قايتىس بولعان.
تۋراعۇل (تۇراش) ابايۇلى (1876-1934) – ابايدىڭ ەكىنشى ايەلى ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى. ول جاس شاعىنان اكەسى ابايدىڭ قولىندا بولىپ، ءتالىم-تاربيەسىن كوپ كورىپ وسەدى. تۋراعۇل بالا جاسىنان زەرەك، ۇعىمتال، زەردەلى بولعان. ول ابايدىڭ ەڭ سۇيىكتى بالاسىنىڭ ءبىرى جانە ۇلى ۇستاز اقىننىڭ ادەبيەتتەگى ءداستۇرىن بەرىك ۇستانعان سانالى، مادەنيەتتى شاكىرتى بولعان.
تۋراعۇلدىڭ جاستىق، ماحاببات تاقىرىبىنا جازعان ولەڭدەرىنەن ساقتالىپ، بىزگە جەتكەنى ەكى-ءۇش ولەڭى. اعاسى ءابدىراحمان ناۋقاستانىپ جاتقاندا 1895 جىلى جازعان ەكى ولەڭى بار.
تۋراعۇل 1904-1909 جىلدارى نەمەرە اعاسى كاكىتاي ىسقاقۇلىمەن بىرگە ابايدىڭ ادەبي مۇراسىن جەدەل جيناپ، باسپاعا ازىرلەپ، اباي ولەڭدەرىنىڭ العاشقى جيناعىن 1909 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتا شىعارتتى. ول 1917-20 جىلدارى سەمەيدەگى الاش قوزعالىسىنا بەلسەنە ارالاسىپ، ءارتۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى. تۋراعۇل سەمەي وبلىستىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعان. 1922 جىلى ول تۇتقىنعا ءتۇسىپ، ءتورت ايداي تۇرمەدە وتىرىپ شىقتى. سودان كەيىن اقشوقىعا بارىپ اۋدارما جۇمىسىمەن اينالىسادى. م.گوركيدىڭ «چەلكاش» اتتى اڭگىمەسىن قازاق تىلىندە اۋدارادى. اۋدارماسى 1925 جىلى «تاڭ» جۋرنالىندا جاريالانعان. ا.نەۆەروۆتىڭ «يا حوچۋ جيت» دەگەن شىعارماسىن اۋدارىپ باستىرعان. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا جازعان ەڭ باستى ەڭبەگى اباي تۋرالى ەستەلىگى ەدى.
1927-1928 جىلدارى تۋراعۇل تاعى دا تۇتقىنعا الىنادى. تۇرمەدەن شىققان سوڭ كونفيسكەلەنىپ، شىمكەنتكە جەر اۋدارىلادى. سول جاقتا 1934 جىلى 6 ناۋرىز كۇنى قىزى ماكەننىڭ قولىندا 59 جاسىندا قايتىس بولادى. سۇيەگى شىمكەنتتەگى قورعاسىن زاۆودىنىڭ استىندا قالدى.
مەكايىل (مەكەش) ابايۇلى(1884-1931) – ابايدىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى. ارابشا، ورىسشا ساۋاتتى بولعان. اباي ولەڭدەرىن تۇگەلدەي جاتقا بىلگەن. دومبىرا تارتىپ ءان سالىپ، اكەسى جايلى بىلگەندەرىن ەل ىشىندە اڭگىمە ەتىپ، حالىققا تاراتقان. اعاسى تۋراعۇل اۋىلىمەن بىرگە اقشوقى ماڭايىن، تىشقان دەگەن جەردى مەكەندەگەن. 1931 جىلى باي بالاسى رەتىندە ۇستالعان. ونىڭ قۇزايىر، الىشەر دەگەن بالالارى ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ قازا تاپتى.
ىزكايىل (زىكەش) (1895-1929) – ابايدىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى. دومبىرا مەن سكريپكا تارتىپ، ءان سالعان ونەرى بولعان. اراپشا وقىپ، ءبىلىم العان. 1917 جىلى ويقۇدىقتا تۇڭعىش رەت قويىلعان م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك» پەساسىندا ابىزدىڭ ءرولىن وينادى.
كەنجە ابايقىزى (1901-1932) – ابايدىڭ ايگەرىمنەن تۋعان كەنجە قىزى. التىباقان، ويىن-ساۋىق كەشتەرىندە اباي اندەرىن ورىنداپ، ونى حالىق اراسىنا تاراتۋعا كوپ ۇلەس قوسقان. كەنجە 1914 جىلى مۇسابايدىڭ ءىنىسى اۋباكىرگە ۇزاتىلادى. اۋباكىر قايتىس بولعانان كەيىن، عابيتحان مولدانىڭ شوبەرەسى – سىلامعازىعا تۇرمىسقا شىعادى. كەيىن تۇرمىستارى ناشارلاپ، 1932 جىلى تۋراعۇلدىڭ قولىنا كوشىپ كەلىپ، سوندا قايتىس بولادى.
اباي بالالارىنان تاراعان ۇرپاقتارى:
اقىلباي بالالارى:
الىمقۇل اقىلبايۇلى (1879-1914) – ابايدىڭ نەمەرەسى. الىمقۇلدان شابەپ، باعفۋر، ءزابيلا، قاۋاش تۋادى. الىمقۇلدىڭ بالالارى اتاسىنىڭ دۇنيە-مۇلىكتەرى مەن فوتوسۋرەتتەرىن اباي مۇراجايىنا تاپسىرعان.
اۋباكىر اقىلبايۇلى (1881-1934) – اقىن، ءانشى-كومپوزيتور. ابايدىڭ نەمەرەسى، ءارى شاكىرتى. ابايدىڭ ءىنىسى وسپاننىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن.
نەمەرەسىنىڭ اقىندىققا بوي ۇرعانىن بايقاعان اباي اۋباكىردى ەرەكشە جاقسى كورىپ، باعىت-باعدار، اقىل كەڭەسىن بەرىپ وتىرعان. ابايدىڭ تاپسىرماسىمەن ءازىل، مىسقىل، ءاجۋا، سىقاق ولەڭ شىعارىپ، 19 عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق ادەبيەتىندەگى ساتيراعا وزىندىك ۇلەس قوسقان. ونىڭ سىقاق ولەڭدەرىندە اباي ءىزى، اباي ۇلگىسى سايراپ جاتىر. اۋباكىر ساتيرالىق ولەڭدەرىمەن بىرگە تاريحي شىعارمالارعا بەت بۇرىپ، «ماماي باتىر»، «انەت بابا»، «شىڭعىستاۋ» ت.ب. داستاندار جازعان.
1928-1929 جىلدارى كونفيسكاتسيا كەزىندە اۋباكىر قۋدالاۋعا ۇشىراپ، تۇرمەگە قامالادى. شىمكەنت جاققا جەر اۋدارىلادى. سول جاقتا 1934 جىلى قايتىس بولادى.
ساعادات اقىلبايقىزى (1884-1908 ) – ابايدىڭ نەمەرەسى. جاستاي 1908 جىلى قايتىس بولعان.
باكيزات اقىلبايقىزى (1885-1924) – ابايدىڭ نەمەرەسى. اقىننىڭ بالاسى اقىلبايدىڭ قىزى. اعاسى اۋباكىر ەكەۋى وسپاننىڭ باۋىرىندا، ەركەجاننىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. وسپان ولگەن سوڭ، اباي ەركەجانعا ۇيلەنەدى دە، باكيزات ابايدىڭ دا تاربيەسىن الادى. باكيزات 1902 جىلى شاعان بولىسىنىڭ ادامى سىپاتاي مولدابايۇلىنا ۇزاتىلعان. وزىنە جاساۋ رەتىندە بەرىلگەن اباي ءۇيىنىڭ، ۇلجان، ەركەجاننىڭ ءبىراز دۇنيە-مۇلكى قىزى بازيلاعا مۇراعا قالىپ، ولاردى 1948 جىلى ابايدىڭ جيدەبايداعى مۋزەي-ۇيىنە تابىس ەتكەن.
يسرايىل اقىلبايۇلى (1895-1959 ) – ابايدىڭ نەمەرەسى، پەداگوگ، كۇيشى. ول دومبىرادا ويناپ، ءان سالعان. تالاي رەت كوركەمونەرپازدار بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرى اتانعان. يسرايىل جيدەبايداعى اباي مۋزەيىندە قىزمەت ىستەپ، وندا دومبىرا وركەسترىن قۇرىپ، كوپتەگەن شاكىرتتەر تاربيەلەگەن. ول بىزگە ابايدىڭ «ماي ءتۇنى» دەگەن كۇيىن جەتكىزدى. 1940 جىلى «جاڭا اۋىل» گازەتىندە «اباي جانە ءان-كۇي» دەگەن ماقالاسى جاريالاندى. يسرايىلدىڭ فوتوسۋرەتتەرى، گراموتالارى مۋزەي قورىندا ساقتالعان.
رۋحيا اقىلبايقىزى (1897-1920) – ابايدىڭ نەمەرەسى. جاستاي 1920 جىلى قايتىس بولعان.
الىمقۇل بالالارى:
شابەپ الىمقۇلۇلى (1903-1959) – ابايدىڭ شوبەرەسى، اقىلبايدىڭ نەمەرەسى. شىڭعىس بولىسىنىڭ 10-اۋلىندا سوتتىڭ كومەكشى حاتشىسى، ابايدىڭ جيدەبايداعى مۇراجايىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان.
ءزابيلا الىمقۇلقىزى (1907-1984) – ابايدىڭ اقىلبايدان وربىتكەن شوبەرەسى. اباي ۇرپاقتارى قۋدالاۋعا ۇشىراعان جىلدارى اعاسى باعفۋر ەكەۋى الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىنىڭ ك.مىڭباەۆ سەلوسىنا قونىس اۋدارعان ءزابيلا سوندا قايتىس بولادى.
قاۋاش الىمقۇلقىزى (1910-1988) – ابايدىڭ شوبەرەسى، اقىلبايدىڭ الىمقۇلىنىڭ قىزى. ەرتەكشى بايماعامبەتتىڭ بالاسى سالىقتىڭ مۇقلەسىنە تۇرمىسقا شىققان. ول ابايدىڭ، اقىلبايدىڭ، شاكارىمنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا بىلگەن. قاۋاش اپانىڭ بالالارى ەدۋارد (1936-2007), تەليا 1943, روزا 1947, ءلايلا 1950 جىلى تۋعان استانا قالاسىنداۆ تۇرادى.
باعفۋر الىمقۇلۇلى (1910-1981) – ابايدىڭ شوبەرەسى
اۋباكىردەن تۋعان بالالار:
ءاليحان اۋباكىرۇلى (1918 - ءو.ج.ب.) ابايدىڭ شوبەرەسى. وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، حابارسىز كەتكەن.
قاپسالام اۋباكىرۇلى (1918-1943) – ابايدىڭ شوبەرەسى. ۇلى وتان سوعىسىندا 1943 جىلى قايتىس بولعان.
يسرايىل بالالارى:
يسرايىلدىڭ كىندىگىنەن تاراعان 6 بالا بولعان
ونىڭ كۇلاش، مايرا دەگەن 2 قىزى، سارىجان دەگەن ۇلى كىشكەنتاي كەزىندە شەتىنەپ كەتكەن. (كۇلزيپا، ءنازيپا، كاسيرا قىزدارى قالعان)
ءنازيپا يسرايىلقىزى (1922-1996) – ابايدىڭ شوبەرەسى، اقىلبايدىڭ نەمەرەسى ءنازيپا شىعىس قازاقستان وبلىسى زايسان قالاسىندا تۇرعان. جوعارى ءبىلىمدى ۇستاز. اباي جانە ونىڭ اينالاسىنداعىلار، اقىننىڭ تۋعان-تۋىستارى جونىندە اكە-شەشەسىنەن ەستىگەندەرىن جازىپ اباي مۇراجايىنىڭ قورىنا تاپسىرعان.
كۇلزيپا يسرايىلقىزى (1925 – 2014)
- ابايدىڭ شوبەرەسى. پەداگوگ، اقىن. شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان قالاسىندا تۇرادى. ونىڭ ولەڭدەرى اباي مۇراجايىندا ساقتالعان. 2014 جىلى 6 شىلدەدە قايتىس بولدى. كۇلزيپا اپامىزدىڭ سۇيەگى زايساندا جەرلەندى.
كاسيرا يسرايىلقىزى 1944 جىلى تۋعان.
يسرايىلدىڭ كەنجە قىزى كاسيرادا اپالارى سياقتى بالالىق بۇلا شاعىن ابايدىڭ قىستاۋى – جيدەبايدا وتكىزگەن. ون جىلدىقتى قاراۋىلدان ءتامامداپ، ارمان قۋىپ، الماتى قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ينستيتۋتتى ويداعىداي بىتىرگەن كاسيرا گەولوگ امانجول ەسىمدى ازاماتقا تۇرمىسقا شىعادى. قازىر اپامىز قۇرمەتتى دەمالىستا. الماتىدا تۇرادى.
باعفۋردىڭ بالالارى:
ەرنەست باعفۋرۇلى اقىلباەۆ (1935-1983) – ابايدىڭ شوبەرەسى ابايدىڭ بالاسى اقىلبايدان الىمقۇل، الىمقۇلدان باعفۇر، باعفۋردان ەرنەست تۋعان. الماتىدا تۇرعان.
باۋەر باعفۋرۇلى اقىلباەۆ (1937-1979) جىلى عانا بەلگىلى.
ايدار باعفۋرۇلى 1949 جىلى تۋعان. ابايدىڭ شوبەرەسى. ابايدىڭ بالاسى اقىلبايدان – الىمقۇل، الىمقۇلدان – باعفۋر، باعىفۋردان ايدار تۋعان.
الماتىدا پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتى بىتىرگەن سوڭ، ايدار جولدامامەن اقتاۋعا قىزمەتكە بارادى. سول جاقتا جارى سۆەتلانانى (ۇلتى قازاق ) كەزدەستىرىپ شاڭىراق كوتەرەدى، جالعىز ۇلى دانيار 1971 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. الماتىدا تۇرادى.
ەرنەستىڭ بالاسى:
ايدوس اقىلباەۆ – 1967 جىلى تۋعان. ابايدىڭ شوپشەگى. ايدوس ءبىرىنشى نەكەدەن (تامارا) ءبىر قىزى بار. قازىر الماتىدا تۇرادى. قازىرگى جۇبايى قازاق. ۇرپاق جوق.
ايداردىڭ بالاسى:
ايداردىڭ بالاسى دانيار اقىلباەۆ 1971 جىلى تۋعان. ابايدىڭ شوپشەگى بەسىنشى ۇرپاعى.
دانيار مۇحيتتانۋ عىلىمى قازاق ءۇشىن سيرەك كاسىپ دەسەك، وسى ماماندىقتى تاڭداعان. لەنينگراد گيدرومەتەرولوگيالىق ينستيتۋتى مۇحيتتانۋ فاكۋلتەتىن، مۋحيتتانۋ ماماندىعى بويىنشا ءتامادايدى. جوعارى وقۋ ورىنىن جاقسى اياقتاعان اقىن ۇرپاعىنا ءارى قاراي ءبىلىمىن اسپيرانتۋرادا جالعاستىرۋ جايلى ۇسىنىس تا تۇسەدى. 1996 جىلدارى دانياردىڭ اقىلى اسپيرانتۋرادا وقۋىن جالعاستىرۋعا قارجىلىق مۇمكىندىگى بولماي، وزىمەن بىرگە وقيتىن ناتاليا اتتى ورىس قىزىمەن قول ۇستاسىپ ەلگە قايتادى. قازىر دانياردىڭ دانا، كاميلا، مەرۋەرت دەگەن بالالارى بار. الماتىدا تۇرادى
ءابدىراحماننىڭ بالالارى:
راحيلا ابدىراحمانقىزى (1894-1924) – ابايدىڭ نەمەرەسى. ءباستامي مۇسابايۇلىنا تۇرمىسقا شىققان. اكە-شەشەسى قايتىس بولعان كەزدە ول اجەسى ءدىلدا مەن ماعاۋيانىڭ بايبىشەسى داموگەيدىڭ تاربيەسىندە وسەدى. تۇرمىسقا شىققان ول اقىن اتاسىنىڭ ولەڭدەرى جازىلعان قولجازبا داپتەردى وزىمەن بىرگە الا كەتكەن. راحيلا اباي اندەرىن ەل اراسىنا تاراتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى.
ماعاۋيانىڭ بالالارى:
ءۋاسيلا ماعاۋياقىزى (1890-1954) – ابايدىڭ ءوز قولىندا وسكەن نەمەرەسى. ءۋاسيلادان شايماردان تۋعان. ءۋاسيلا جاستايىنان العىر بولىپ، اباي ولەڭدەرىن ءبىر ەستىگەننەن كەيىن قايتالاۋدى قاجەت ەتپەي جاتقا ايتقان. اباي ءۋاسيلانىڭ وسى قاسيەتىن قاتتى ۇناتىپ، قولجازبالارىنىڭ ءبىرىن سىيلاعان. ول قولجازبا كەيىننەن م.اۋەزوۆكە تابىس ەتىلگەن. ءۋاسيلا ازداپ ولەڭ شىعارعان، ون ساۋساعىنان ونەر تامعان ىسمەر بولعان. ونىڭ اباي تۋرالى جوقتاۋ جىرى «بوزداعىم» (1990) اتتى جيناققا ەنگىزىلدى. ول الماتىداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ۇزاق جىلدار بويى تىگىنشى بولىپ، اباي قويىلىمدارىنىڭ ۇلتتىق كيىم ۇلگىلەرىن تىگىپ، تەاتر ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىردى. ابايدىڭ مىنەز ماشىقتارى تۋرالى ءۋاسيلانىڭ ەستەلىكتەرى مۇراجاي قورىندا ساقتاۋلى.
قۇتايبا ماعاۋياۇلى (1895-1919) – ابايدىڭ نەمەرەسى. اقشوقىداعى زيراتقا جەرلەنگەن.
جاعىپار ماعاۋياۇلى (1898-1934) – ابايدىڭ نەمەرەسى. ماعاۋيانىڭ داموگەي دەگەن بايبىشەسىنەن تۋعان. ول عابيتقان مولدانىڭ ءىزباسارى ماحمۇت مولدادان ساۋات اشىپ، ءبىلىم الادى. سەمەيدە مۇعالىمدەر دايارلايتىن كۋرستى ءبىتىرىپ، مەكتەپ-ينتەرنات اشىپ، قازاق بالالارىن وقىتتى. جاعىپار 1930 جىلى ءوز وتباسىن شەمونايحاعا، ۋبا-فورپوستقا كوشىرىپ اكەتەدى. سوندا جاڭادان مەكتەپ-ينتەرنات اشىپ، ونىڭ ديرەكتورى بولدى. جاعىپار 1934 جىلى قايتىس بولدى. 1974 جىلى جاعىپپاردىڭ سۇيەگى ۋبا-فورپوستتان الىنىپ، اقشوقىعا جەرلەنگەن.
كاميلا ماعاۋياقىزى (1900-1932) – ابايدىڭ نەمەرەسى كاميلا مولدادان ەسكىشە ساۋات اشقان. شىنىباي دەگەنگە تۇرمىسقا شىعىپ، كوپ كەشىكپەي اجىراسادى. اعاسى جاعىپار ماعاۋياۇلىنىڭ قولىندا تۇرعان كەزىندە م.اۋەزوۆكە تۇرمىسقا شىعادى. م.اۋەزوۆتەن زەرە، ماعريپا دەگەن بالالارى بولعان، بىراق جاستايىنان قايتىس بولعان. كونفيسكەلەۋ زۇلماتى كەزىندە ەرلى-زايىپتىلار اجىراسۋعا ءماجبۇر بولادى. كاميلا ۋبو-فورپوست دەگەن جەردە اعاسى جاعىپاردىڭ قولىندا قايتىس بولعان. سۇيەگى شۋلبا سەس-ءىنىڭ استىندا قالاتىن بولعاندىقتان 1974 جىلى قازىپ الىنىپ، اقشوقىداعى قۇنانباي اۋلەتىنىڭ زيراتىنا قويىلدى.
قۇتايبانىڭ بالاسى:
بەرەكەحان قۇتايباۇلى (1919-1942) – ابايدىڭ شوبەرەسى، ماعاۋيانىڭ نەمەرەسى، سەمەيدە 7-كلاستى ورىسشا وقىپ بىتىرگەن.
شىعىس قازاقستان وبلىسى نوۆوشۋلبا اۋدانىندا ۋبا-فورپوست اۋىلدىق كەڭەسىنەن اسكەر قاتارىنا الىنىپ، ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان.
جاعىپار بالالارى:
ءراپيلا جاعىپارقىزى (1919-1938) – ابايدىڭ شوبەرەسى، ماعاۋيانىڭ نەمەرەسى. 1936 جىلى الماتىداعى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەنى بىتىرگەن.
يشاعى جاعىپارقىزى (1922-2014) – ابايدىڭ شوبەرەسى. ماعاۋيانىڭ جاعىپارىنان تۋعان. اكەسى قايتىس بولعان سوڭ (1934), سەمەي قالاسىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتا تاربيە الادى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا اۆياتسيا تەحنيگى بولىپ حاربين ماڭىندا مايدانعا قاتىستى. يشاعىنىڭ اباي اۋلەتى جايىنداعى ەستەلىك اڭگىمەلەرى اباي مۋزەيىندە ساقتاۋلى.
جوشىحان جاعىپارۇلى ماعاۋين (1924-1943) – ابايدىڭ شوبەرەسى. ابايدىڭ بالاسى ماعاۋيانىڭ نەمەرەسى. جوشىحان 1934 جىلى اكەسى قايتىس بولعاننان كەيىن اپاسى يشاعى، قارىنداسى عازەل ۇشەۋى الماتىداعى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنەدى. ول وسىنداعى №12 مەكتەپ-يتەرناتتى ءبىتىرىپ، 1942 جىلى مايدانعا كەتكەن. 1943 جىلدىڭ تامىز ايىندا حاركوۆتى ازات ەتۋ ءۇشىن بولعان شايقاستا ەرلىكپەن قازا تاپتى. ونىڭ مايداننان جازعان حاتتارى اباي مۋزەيىندە ساقتاۋلى.
عازەل جاعىپارقىزى (1927-2011) – ابايدىڭ شوبەرەسى. ماعاۋيانىڭ بالاسى جاعىپاردان تۋعان. سەمەي، شىمكەنت، ارىس، الماتى قالالارىندا مەكتەپ-ينتەرناتتا وقىعان. كينو سالاسىنا ماماندار دايارلايتىن ۋچيليششەنى بىتىرگەننەن كەيىن قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە قابىلدانىپ، قوعامدىق عىلىمدار فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. ول العاشقىدا مۇعالىم، كەيىننەن «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا قازاق كينوسى تاريحى مۇراجايىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولدى. اباي مۇراسىن زەرتتەۋشىلەرگە كوپتەگەن ماعلۇماتتار بەرگەن.
ءلايلا جاعىپارقىزى (1930-1932) – ابايدىڭ شوبەرەسى، ماعاۋيانىڭ نەمەرەسى. سۇيەگى شىعىس قازاقستان وبلىسى نوۆوشۋلبا اۋدانى، ۋبا-فورپوست اۋلىندا جەرلەنگەن.
تۋراعۇل بالالار:
اقىليا (اقىش) تۋراعۇلۇلى (1901-1990) - تۋراعۇلدىڭ قىزى، ابايدىڭ ءوز قولىندا وسكەن نەمەرەسى. ابايدىڭ وسيەتى بويىنشا اقىليا بويجەتكەن سوڭ، ورازبايدىڭ مەدەۋ دەگەن بالاسىنان تۋعان سانياز ەسىمدى نەمەرەسىنە تۇرمىسقا شىققان. جاستاردىڭ 1917 جىلى شىلدەنىڭ 7-ءسى كۇنى ويقۇدىقتا وتكەن نەكەلەسۋ تويىندا م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك –كەبەك» پەساسى قويىلدى. اقىليا الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وپەرا جانە بالەت تەاترىندا ۇزاق جىلدار بويى اپالى-ءسىڭىلى ءۋاسيلا ەكەۋى اباي اۋىلى، اباي زامانى، توبىقتى ەلى كيىم ۇلگىلەرىن تىگەتىن بىردەن-ءبىر شەبەر بولدى. اقىليانىڭ ەستەلىكتەرى اباي مۋزەيىندە ساقتاۋلى.
جەبرايىل تۋراعۇلۇلى (1903-1930) – ابايدىڭ نەمەرەسى. جەبىرايىلدەن – الپاش (الپارىستان) تۋادى. دومبىرا تارتىپ، ءان سالعان. ول سەمەي جانە تۇمەن قالالارىندا ورىس مەكتەبىندە وقىپ، ورىسشا-قازاقشا ساۋاتتى بولعان.
1917 جىلى م.اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك-كەبەك» پەساسى ءبىرىنشى رەت قويىلعاندا جەبرايىل جاپال بولىپ ويناعان. ابايدىڭ «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» دەگەن ءانىن دومبىرامەن ايتىپ، ەل اراسىنا تانىتقان.
قاليمان تۋراعۇلقىزى (1904-1989) – ابايدىڭ نەمەرەسى. احمەت اۋەزوۆكە تۇرمىسقا شىققان. ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى شاقىرىلىپ، سوندا سويلەگەن سوزدەرى، ەستەلىكتەرى ماگنيتوفون تاسپالارىنا جازىلىپ الىنعان. اباي مۋزەيىندە ساقتاۋلى.
ءزۇبايىر تۋراعۇل (1907-1933) – ابايدىڭ نەمەرەسى. ءزۇبايىردىڭ ايەلى قاناعات (كاكەن) جۋانتاياق توبىقتى ازۋبايدىڭ قىزى. ودان كەنەسارى (1928-1933) تۋعان. زۋبايىردىڭ بالالىق جاستىق شاعىن ابايدى كوزى كورگەن ەت جاقىن ادامدار اراسىندا وتكىزگەن. 1928 جىلى باي-فەودالدىڭ تۇقىمى، اكەسى الاشورداعا قاتىسى بار دەگەن ايىپ تاعىلىپ، اۋلەتىمەن بىرگە جەر اۋدارىلعان. ول 4-5 جىلداي قىرعىز ەلىندە، مەركە (جامبىل) ماڭىندا، شىمكەنت، تاشكەنتتە تۇرعان. 1933 جىلى كۇزدە بىشكەكتە قايتىس بولعان.
ماكەن تۋراعۇلقىزى (1912-2000) – تۋراعۇلدىڭ كەنجە قىزى. ماكەن جاستايىنان ونەرگە جاقىن بولعان، اكەسى تۋراعۇلدان اقىن اتاسى تۋرالى ەستەلىك-اڭگىمەلەردى كوپ ەستىپ، اباي اندەرىن ۇيرەنگەن. ابايدىڭ نەمەرەسى ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاق راديوسىندا قىزمەت اتقارعان.
ماكەننىڭ ورىنداۋىنداعى اباي اندەرىن 1930 جىلى ا.جۇبانوۆ نوتاعا تۇسىرگەن. «ونەر» باسپاسىنان 1986 جىلى جارىق كورگەن «ايتتىم سالەم قالامقاس» جيناعىنا ابايدىڭ ماكەن ورىنداپ جازدىرعان 19 ءانى ەندى.
قۇزايىر مەكايىلۇلى (1912-1945) – ابايدىڭ نەمەرەسى. شەشەسى – دامەجان. قۇزايىر باي تۇقىمى رەتىندە جەر اۋدارىلىپ، ەلدەن قۋىلعان. فرۋنزە (قازىرگى بىشكەك) قالاسىنا بارىپ پانالاپ، قارا جۇمىس ىستەگەن. سول جەردەن اسكەرگە الىنىپ، 1945 جىلى مايداندا قازا بولعان.
قالىشەر مەكايىلۇلى (1921-1942) – ابايدىڭ نەمەرەسى. شەشەسى دامەجان. قالىشەر گە باي تۇقىمى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، جەر اۋدارىلعان. فرۋنزە (بىشكەك ) قالاسىنان اسكەرگە اتتانىپ، وتان سوعىسىندا 1942 جىلى قايتىس بولعان.
جەبرايىل بالاسى:
الپاش جەبرايىل (1922-1990) – ابايدىڭ بالاسى تۋراعۇلدىڭ نەمەرەسى. ءوز اكەسى جەبرايىل، ابايدىڭ ءىنىسى وسپاننىڭ اتىنا جازىلعان. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، مۇگەدەك بولىپ ورالعان. الماتى قالاسىندا تۇرىپ، 1990 جىلى دۇنيە سالعان.
ىزكايىل بالاسى:
توقتاش ىزكايىلۇلى (1924-1943) – ابايدىڭ نەمەرەسى. ول دومبىرادا، گارموندا ويناپ، اباي اندەرىن ايتقان. 1934 جىلى ماۋسىمدا بۇكىلقازاقستان حالىق ونەرپازدارىنىڭ ءى-ءشى سلەتىنە قاتىسقان. توقتاش وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، 1943 جىلى قازا بولعان.
ءارحام ءوزى دە جاس شاعىنان ابايدى كورىپ، اقىننىڭ نەمەرە بالالارىنىڭ بىرىندەي بولىپ وسكەن ادام. اباي دۇنيەدەن قايتقان جىلى ءارحام 19 جاستاعى جىگىت بولاتىن. سوندىقتان ۇلى اقىن اتاسىن ءوزى كورگەن-بىلگەنى بار، كەيىن اكەسى كاكىتايدان ەستىپ قۇلاعىنا قۇيعانى، كوڭىلىنە توقىعانى بار. ءارحام اباي تۋرالى تاريحي قۇندى ماعلۇمات، مول دەرەك قالدىرىپ كەتتى، ءارحام اكەسى قايتىس بولعان جىلى (1915) 30 جاستا ەدى. 1963 جىلى 78 جاسىنان دۇنيەدەن ءوتتى. ق.مۇحامەدحانوۆ 2-توم، 325 بەت.
مۇراجاي قورىندا ساقتالعان قۇندى جادىگەرلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ۇلى اقىننىڭ ءوز زامانىندا تۇسكەن سۋرەتتەرى. ونىڭ بىرەۋى 1896 جىلى سەمەي قالاسىندا بالالارى اقىلباي جانە تۋراعۇلمەن تۇسكەن سۋرەتى. ال ەكىنشىسى - 1903 جىلى تۇسكەن ابايدىڭ وتباسىمەن سۋرەت.
قازاق دالاسىنداعى اقىل-ويدىڭ شامشىراعى اتانعان ابايدىڭ ارتىندا قالعان ۇرپاقتارى دا وسال ەمەس. ولار اكە ءىسىن ودان ءارى جالعاستىردى، سونىڭ جولىن ۇستادى. پاتشا تۇسىندا دا، كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دە ۇلتتىڭ زيالىلارىن جاپپاي جازالاۋ، باس ەركىن شەكتەۋ، اتىپ، جەر اۋدارۋ ساياساتى مەملەكەتتىك باستى شاراعا اينالدى. سونداي اۋىر دا قاسىرەتتى اباي ۇرپاقتارى دا كوردى.
ۇلى اقىننىڭ ۇرپاقتارى پاتشالىق، سودان كەيىن كەڭەستىك جازالاۋ ساياساتىنىڭ قۇربانى بولدى. قۋعىنداۋ مەن جەر اۋدارىلۋدىڭ ناتيجەسىندە ولار تاعدىردىڭ تالكەگىنەن سان-ساققا بىتىراپ، ءار جەردەگى بالالار ءۇيى مەن جاتاقتاردا ءومىر سۇرگەن اباي شوبەرەلەرى ءبىرىن-ءبىرى جاقىن تانىماستان ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانادى. (10 ۇل، 1 قىز) مايدانعا قاتىسىپ، ەكەۋى امان كەلدى. ولار الپاش جەبىرايۇلى مەن يشاعى جاعىپار قىزى امان كەلگەن.
جىل وتكەن سايىن ۇلى اقىننىڭ ۇرپاعىنىڭ قاتارى سيرەدى، قازىرگى تاڭدا ابايدىڭ ەكى ايەلىنەن تاراعان 10 بالاسىنان قالعانى بەسىنشى ۇرپاعى ايدار، ودان دانيار ونىڭ بالالارى دانا، كاميلا، مەرۋەرت. ەرنەستىڭ ۇلى ايدوس.
اباي ۇرپاقتارى ۇلى اقىننىڭ ۇرپاعى بولعانىن ماقتانىشپەن ايتادى. اباي مۇراجايى ۇيىمداستىرعان اقىن مەرەيتويىنا اقىن ۇرپاقتارى ارنايى كەلىپ، ابايدىڭ مۇرالارى تۋرالى ەستە قالعاندارىن ناسيحاتتاۋدا ەڭبەكتەرى وراسان زور.
ۇلت رۋحىنىڭ جەبەۋشىسى اتانعان ۇلى اقىن ابايدىڭ ومىردە بار ۇرپاقتارى امان بولىپ ەل تاۋەلسىزدىگىن نىقتاۋعا قىزمەت ەتە بەرسىن دەمەكپىن.
اباي - حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى عانا ەمەس، ۇلتتىق يدەولوگيامىز. ۇلى اقىننىڭ ولمەس مۇراسىن، ۇرپاقتارىن تانىتۋ عۇمىرلىق پارىزىمىز.
ومىربەكوۆا ن.س.
ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك
تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايى
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1.«اباي» ەنتسيكلوپەدياسى. –الماتى. «اتامۇرا»، 1995
2. مۇحامەدحانوۆ ق. اباي مۇراگەرلەرى .- الماتى، 1996
3. ىسقاقوۆ ءا. «ابايدىڭ ءۇرىم-بۇتاقتارى. مۇراجاي قورى
كپ-31/1, كپ-31/2
4. بەيسەنباەۆ م. اباي جانە ونىڭ زامانى. – الماتى: «جازۋشى»، 1988
5. قۇنانباەۆ ت. اكەم اباي تۋرالى. – الماتى، «انا ءتىلى»، 1993
6. جۇرتباي ت. «كۇيەسىڭ، جۇرەك سۇيەسىڭ...» - الماتى «قاينار» 2009
8. اباي تۋرالى ەستەلىكتەر. اباي مۇراجايىنىڭ كىتاپحاناسىنان. –سەمەي، 2010
9. ىسقاقوۆا م. «ۇلى ابايعا ادالدىق» - سەمەي پەچات، 2010
10. بايعاليەۆ ب. اباي ءومىربايانى ارحيۆ دەرەكتەرىندە. – الماتى: «ارىس»، 2001
Abai.kz
