ەسبول ۇسەنۇلى. كەر تولعاۋ. اداسقان زامان عازالى
1
قارا بازار...
كۇي تارتۋدا ءاجىم-شەرى مول كۇيشى،
بال قىلىقتى بارمەن ارۋ اششى اراقتان، بول، قۇيشى؟!
قالانى جەل كەمىرۋدە وپكەن بوپ،
مۇرىنىما ولەكسەنىڭ كەلدى ءيسى…
كوڭىل-مىرزا، قالتا-تەسىك، جان مەنەن ءتان ءدۇرداراز،
قاي قاسقانىڭ اپانىندا ماۋەلەپ تۇر ء«دىلدا اعاش»؟!
ارايلانىپ تاعى تىرلىك تاڭى اتتى،
توسەكشىل جۇرت، ويان كوزدى تىرنا دا اش!
ءورىپ قارا كولەڭكەلەر تايانعاندا ءىڭىر-اۋ،
قوينىنا الىپ كەتەتىندەي تۇسىڭدەگى شىڭىراۋ،
ءدىر-ءدىر ەتتىڭ، بىراق، تەز-اق ۇمىتتىڭ،
ءۇمىت، كۇدىك تايتالاسقان عۇمىر-اۋ!
زارىقتىرىپ دەل-سال ەتكەن قايداي زاۋىق، ارمان ءدۇر؟!
مايھاناعا دەدەكتەتىپ ۋ جۇتقىزعان تاڭنان كىل؟!
ارىستاننىڭ تىرناعىنان قۇتقارىپ،
جولبارىسقا جەمتىك قىلعان جالعان بۇل...
ءوز قاعىنان جەرىپ ۇرپاق –
ولەڭ، اڭىز، داستاننان،
جامبى كورسە جولدان تايىپ، كەيى قىزىلباستانعان.
ءاربىر كۇنى دوللار ءۇشىن دىڭكەلەپ –
تەڭگەلەردىڭ سىلدىرىنان باستالعان.
كەربەز ۇلدى، كەسىر قىزدى باسىبايلى قۇلىعىپ،
قۇدايسىنىپ كەردەڭدەيدى كەششە كاپىر قۇبىجىق.
قۇمىرادا جاسىرىنعان جىن ەدى،
كۇن باتىستان جەتكەن ەسكەك جىلىمىق.
ايالاعان ماحابباتىم سوپى ويناسى - تالاق، قار،
شەر بوپ ىشكە بايلانۋدا ىشىلگەن ءزار - شاراپتار.
ولەڭىمنىڭ قۇنى وعان كوك تيىن،
وقيتىنى دەم سالىنعان پاراقتار.
تۇيە – قوتىر، تۇلكى – ءىنشىل،
ويىم، قىرىم-قۇي، ۇڭگىر،
ەكپىنىمەن ەمەن جىعىپ الاتاۋدا قۇيىن ءجۇر.
ايدالادا قاپ التىنىن جاستانىپ،
اشتان ولگەن ساسىق بايمەن كۇيىم-ءبىر.
كوشە كەزگەن مىسكىن كۇيشى
مۇقتاج باقىر تەڭگەگە،
شەر-شەمەندى قوزعاپ ەسكى كۇڭىرەندىڭ بەۋ نەگە؟!
قونارىن دا، ۇشارىن دا بىلمەيدى،
كوگالا ۇيرەك ۇيا سالعان كەۋدەگە.
پەرنە بويلاپ جورعالاۋدا كۇس-كۇس ساۋساق، باسبارماق،
جەبەلەردىڭ زۋىلىنان پىر-پىر ۇشىپ قاسقالداق،
قاپيادا ايدارىنان جەل ەسكەن،
مۇرتتاي ۇشىپ، بەگزادا جەر جاستانباق.
2
سۇلۋ مايمىل، الدە، سيقىر جەزتىرناقتان ازعان، ءا!؟
كوكشىل مۇنار اراسىنان كۇلەدى قىز نازدانا.
جەمتىك اڭساپ ايلانۋدا كوگىمدە،
قاندى بالاق قۇزعىن، قۇماي، تازقارا...
سولعىن ساۋلە جىلتىلدايدى، تۇمشالانعان تەرەزە،
راحات تاۋىپ شولىركەگەن وڭەش، كەپكەن كەنەزە.
ءىبىلىستىڭ سىلەكەيى قوسىلعان،
شاراپ تولى ءساندى شولمەك سورەدە.
سۇيگەنىنىڭ تىلىنە ەرىپ قۋىلعاندا پەيىشتەن،
ادام اتا ءبىرىنشى بوپ ءىشتى مە ەكەن كەيىستەن؟!
قارا جەردە شايىنادى شاڭدانسا،
اقىندار دا مۇجىگەندە وي ىشتەن.
نۇق پايعامبار توپان سۋدا مىنگەن باعى زور قايىقتىڭ،
قازىعۇرتتا قاڭقاسى بار، مەن پاقىرىڭ كايىپپىن.
اششى سۋدىڭ كەلگەنىنە ءبىر عاسىر،
قوتارىلىپ ارناسىمەن جايىقتىڭ.
كۇرەڭ مىنگەن كۇندەر قايدا، كىسىنەتىپ، تاعالاپ؟!
قۋىس قۋراي قۇر دەنەم ءجۇر ءمايحانانى جاعالاپ.
ءىزىمدى اڭدىپ قىر سوڭىمنان قالمايدى،
بۇراڭداعان ءتورت كوز قاندەن سابالاق.
ورتا عاسىر سىلقىمدارى قابىرعاعا ىلىنگەن،
اياعانداي كوز المايدى ديۋاناداي تۇرىمنەن.
بەرىش بولعان جۇرەك شىركىن شىم ەتتى،
قۇلاعىما كەلگەن ماۋىق جىلى ۇننەن.
تۇر الدىمدا ايداي ارۋ، كارتينادان شىققانداي،
مولدىرەيدى قوس جانارى تاڭعى تازا شىقتارداي.
جەڭسىز كويلەك، تولىستى انار، اق تاماق...
ماساڭ كوڭىل تۇرا الا ما سۇقتانباي؟
سۇيمەك - سۇننەت، ەر جىگىتكە سۇلۋلاردىڭ نازى ارمان،
جۇپار اڭقىپ ءمايحانا ءىشى لەبىمەنەن تازارعان،
قارمالادىم ساۋساعىنىڭ ۇشىنان،
عايىپ بولىپ كەتەتىندەي كوز الدان.
ىشكى سەزىم تولقىنىسىن كۇلكىسىمەن اڭداتىپ،
قاسى كوزىن ءسۇزىپ قۇيعان شارابى دا بال تاتىپ،
باقىتپەنەن ۋاقىت شىركىن زىمىراپ،
قالعان سىندى قۇلانيەك تاڭ دا اتىپ...
ارتى بۇلدىر، ەلەڭ-الاڭ، الدە مۇمكىن، ءتۇن جارىم،
كوكەيدە تەك كويلەگىنىڭ سىدىرماسىن سىرعانىم،
دەمى ءۇزىلىپ، بارا جاتتى قۇمىعىپ،
كۇلكىسى دە سىڭعىرىنداي سىرعانىڭ.
ەسسىز جەلىك بويدى العان قۇلاق - كەرەڭ، ءتىل - كەسىك،
الما كەزەك اۋدارىسىپ، تار توسەكتە مىنگەسىپ،
ساسكە تۇستە مەڭ-زەڭ بولىپ ويانسام،
ماڭدايىندا سىڭار ءمۇيىز تۇردى ءوسىپ...
تەرەزەنى قارعا شوقىپ، شىقىلىقتاپ ساۋىسقان،
ازا بويىم قازا بولدى شىرقىراعان داۋىستان،
قارعىس اتقان جەردى تاستاپ زىتپاق ەم،
قىرسىققاندا كيىمدەرىم ساۋىس قان.
قانداي جاۋىز شەرمەندەنى جاقىنىنان ايىرعان؟
كوك ءورىمدى كوكتەي ورىپ، قاناتىنان قايىرعان؟
كىرىپتارعىپ، نەگە ەركىمدى ماتادى
قارا شاشى نۋ توعايداي جايىلعان؟!
توزۋگە دە، كەتۋگە دە ءدات جوق، تۇرمىن توسىلىپ؟
بەرىشتەنگەن جۇيكە - جۇيەم قارعىس دىرمەن وسىلىپ.
مىرس مىرس ەتتى، الدە كىمدى مازاقتاپ،
شەرلى ۇنگە ءزارلى كۇلكى قوسىلىپ...
ء«وز قولىممەن شاراپ بەرىپ، ءتاتتى ۋ قۇيىپ جادىڭا،
ورتاق قىلدىم، ايداپ سالىپ، قانداسىڭنىڭ قانىنا،
بولتىرىكتەي اۋىزدانىپ دانىكتىڭ،
قان قارىزىن ارقالايسىڭ تاعى دا...»
شەرلىنىڭ دە، ءزارلىنىڭ دە، ۇققاندايمىن داۋىسىن،
بويدا ىزا، وزگەگە دە، وزىمە دە جاۋ ءىشىم...
كايىپ بولىپ وتىرامىن قايتادان،
جىن ويناقتا بوكالىممەن قاۋىشىپ...
كوكسەرىم تەك بار مەن عايىپ اراسىندا جوعالۋ،
تاعى كەلىپ جەتەكتەيدى سىڭار ءمۇيىز سول ارۋ...
قۇلاعىمدا شەرلى ءۇن مەن ءزار كۇلكى،
قولدان كەلمەس بۇل سۇمدىقتى دوعارۋ.
3
وبىر
توبىر
تاعى ەستىدىم شەرلى كۇيدىڭ جالعاسىن،
اران
اجال
مىس قازاندا قايناۋدا قۇج قورعاسىن،
كولەڭكەمدى شوقىلاۋدا توپىرلاپ،
قۇنىققاندار مىسە تۇتباي ولجاسىن.
اڭداۋسىزدا قوماعايدىڭ تۇياعىنان سۋسىپ ءبىر،
ءدىل ىشەگىم جاپان دۇزدە تال باسىندا سىڭسىپ تۇر.
قىلدىرىقتاي قىلتان دا جوق، توڭىرەك
تازا، تاقىر - عايىپ بولعان - نۋ، شىق، گۇل...
سونادايدا قاڭتارىلعان سالقار كوش پە، كەرۋەن بە؟
ءتۇلپارلارى شالت كۇزەلگەن نەگە سونشا شەرمەندە؟!
جەتىمەگىن جىلاتپاعان ەل ەدى،
ءبورى تەكتى، رۋحى بەرىك، ءور كەۋدە.
كوكپار تارتىپ، بايگە وزدىرىپ، جارىسىپ، قىز قۋاتىن،
شەگىر كوزدى جىن جايلادى كەڭ دالاسىن، سۋاتىن…
جاتقا ءۇيىر، سۇلۋلارى، قاعىندى،
كۇندە كايىپ، ناپسىسىنە قۇل - اقىن.
بەس قارۋ جوق، اشاماي دا كۇل بوپ وتقا جاعىلعان،
قامشى كورمەي بالالى جىن باسقا شىعىپ قاعىنعان.
جات الدىندا بۇرسەڭدەيدى قاراشا،
تەسىك مونشاق بۇيىرماعان لاعىلدان.
جول قۋا ما ىنجىق ۇرپاق تاقىمى اتقا تيمەگەن؟!
تون پىشە مە اۋەيى قىز كەلىمسەكپەن كۇيلەگەن؟!
ويمەن قىرعا ىرگە تەپتى مىستاندار،
كورىنبەيتىن جادىلى تور سۇيرەگەن...
ءتىلىن، ءدىلىن ساتقانداردىڭ باۋىرى - ءبۇتىن، باسى - امان،
ەگەيلەردىڭ كوزىن جويدى وق جاۋدىرىپ تاسادان،
ولمەي تۇرىپ تىقپالاۋدا ءار جەرگە،
مۇسىندەرىن تاستان ءوزى قاشاعان.
تالكەك ەتكەن كەكىلدى قىز،تۇلىمدى ۇلدىڭ تاعدىرىن،
التىنمەنەن ادىپتەگەن زالىمدار سۇم جارلىعىن،
قورعاسىن شوق ويىپ تۇسكەن شاناققا،
ىشەك بولىپ زار قاعۋدا جان قىلىم...
بەيۋاقتا ساق - ساق كۇلىپ جىن شۋىلى ۇدەيدى،
ەكپىنىمەن ەستى الىپ قالىڭداتىپ ۇرەيدى،
جەڭە الماي تۇنشىعۋدا ديۋانا،
كەۋدەسىنە مىنگەن قارا دۇلەيدى.
قاڭتارىلعان كوشتەگىنىڭ كوز الدىنان ءوتتى ەلەس،
اپپاق مامىق قاناتىمەن كوتەرىلىپ كوككە كوش،
اققۋلار دا ايدىنىنان شوشىنعان،
جىن جايلاعان كولىن قايتا كوكسەمەس.
كوكتە اققۋ، جەردە قازاق، قامىعۋدا قوس بەيباق،
سىنىق قانات، سۇركەي داۋىس، سىڭار ەشكى، بوس تايلاق ...
بار مەن جوقتىڭ اراسىنا - بۇلتقا،
سىڭە بەردى قوسارلانعان كوش جايلاپ...
4
تۋعانىنا وق اتقىزعان قارعاپ بوكەن جارعاقتى،
قابىل بولىپ كۇڭىرەنىپ، شەرلى اۋەن زار قاقتى…
جۇرگىنشىلەر زىلمەن قاراپ وتۋدە،
قارت كۇيشىدەن قىزعانعانداي ارباتتى…
ۇيقىلى وياۋ سۋرەتشىنىڭ شيمايىنا ۇيمەلەپ،
ەشبىر پەندە كىدىرمەدى بەزىلدەگەن كۇيدى ەلەپ،
جارىسا كەپ ماقتاسادى ايۋدى،
جالبىر تۇكتى ەپسىز ءارى كۇيگەلەك...
تاس ەمشەگىن ءيىپ بەرگەن بوتاقانىن ساعىنا،
زار قوسۋدا بوز ىنگەن دە مۇڭلى كوشتىڭ زارىنا،
ەكپىنى جەل، نوسەر بولىپ كوز جاسى،
سامۇرىق قۇس شىڭىراۋدان تالىعا...
الدە قايدا، جاپان دۇزدە جالعىز وسكەن بايتەرەك،
سامۇرىق قۇس ۇيا سالعان ەمەس استە ءجاي تەرەك،
بالاپانىن جەمەك بولىپ ايداھار
ورمەلەدى، شوشىپ كەتتى اي دا ەرەك!!!
انا قىران ەكى ۇداي بوپ ۇياسىنا قوندى اقىر،
الاڭداعان بالاپانى قامسىز ۇيىقتاپ توق جاتىر،
جەتى باسىن ابجىلاننىڭ بالتالاپ،
قۇتقارىپتى جاياۋ جورتقان سول پاقىر...
كۇي اۋەنى زاردان، مۇڭنان، قوڭىر ۇنگە اۋىستى،
جەرگە جۇماق ورناتقانداي، جاقىنداتىپ الىستى،
تىنشىي الماي الابۇرتقان كوڭىلدەر،
عايىپ ءماجنۇن الەمىمەن قاۋىشتى...
ەر الاشقا بەسىك بولعان، قورعان بولعان قارا تاۋ،
قارا تاۋدىڭ بوكتەرىندە جۇمىرتقاداي جاڭا وتاۋ،
قويناۋى - قۇت، ءشوبى - شۇيگىن، سۋى - بال،
پاي - پاي، شىركىن، قازاق جەرى جاننات – اۋ!!!
مول ساباعا باق - بەرەكە، اق - ىرىزعى قۇيىلىپ،
اتا ەنەگە سالەم جاساپ تالشا كەلىن ءيىلىپ،
جىلانعا دا اق تامىزعان سالتىنا،
دۇشپانى دا تاڭداي قاعار ءسۇيىنىپ...
كۇيمەن جەڭگەن كۇيكى تىرلىك، قاس تاعدىردىڭ سىناعىن،
زاعيپ كۇيشى قاتايتتى ءسال دومبىرانىڭ قۇلاعىن،
تاسىپ اققان تاۋدىڭ تەنتەك سۋىنداي،
شارپىپ ءوتتى تۇلا بويدى ءبىر اعىن...
و، مۇعجيزا، سالدەلى ابىز پىراعى دا تۋادا-اق،
قۇبىلاعا مويىن بۇرىپ قاتىپ قاپتى دۋاداق،
التى تاسپا بۇزاۋ تىسپەن وسىپ ءجۇر،
جىن بىتكەندى اتباۋىرىنا الىپ قۋالاپ...
سەرگىدى اقىن، تاۋباعا كەپ، دارا تالعا اق بايلاپ،
كورگەن تۇستەي ءوز ءومىرىن، اقىرەتتى جاتتى ويلاپ...
كوز ۇشىندا ۇزاي بەردى اۋليە،
تۇلەندەردى مالشا ايداپ قاقپايلاپ...
ەر بابامنان دۋا ەمەس، جىر -تابارىك -ساز قالعان،
تاۋپيىق بەر، و، جاراتقان ساقتا ءوزىڭ ازعاننان ؟!
بولتىرىگىن جاۋعا بەرمەس قاسقىر دا ،
ءوز ءۇيىرىن قورعايدى ايعىر ازباننان.
* * *
تاركى ەتىپ تىرشىلىكتىڭ الەم جالەم بازارىن،
قابىرعامدى قاۋىرسىن عىپ جازعان وسى عازالىم،
اتتەڭ، شىركىن، جۇرەگىڭە جەتپەيدى - اۋ،
ءتىلىڭ، ءدىلىڭ قىرىق پىشاق، قازاعىم !!!
قازاعىم... !!!
Abai.kz
