رەسمي دەرەك كوزدەرىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قاڭقاسى سايىن دالادا قالعان كيىكتەردىڭ سانى 132 مىڭنان اسادى. ال 2014 جىلعى مالىمەت بويىنشا ەلىمىزدە بوكەندەردىڭ سانى 256,7 مىڭ بولعان ەكەن.

پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرىلەسكەن وتىرىسىنا كەلگەن ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆ كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنا بايلانىستى ەشقانداي عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەگەن، جۇرگىزىلسە دە اياقسىز قالعانىن راستاي كەلىپ بىلاي دەدى: 

—كيىكتىڭ قىرىلۋىنا بايلانىستى بىزدە ارنايى عىلىمي جوبا بولماپتى. 1981جىلى جانە 1984 جىلدارى قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى 180-250 مىڭعا جەتكەن.  ال، 1988 جىلى 440 مىڭ كيىك ءولدى. بىراق، سول كەزدە دە عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى  جۇيەلى بولماعان ەدى. سوندىقتان 2001 جىلى عىلىمي جوبا قولعا الىنعان. ءۇش جىلدىڭ ىشىندە كيكتەردىڭ قىرىلۋ سەبەبى انىقتالىپ، 6 ءتۇرلى ۆاكتسينا شىعارىلدى.  بىراق، ول جۇمىستى جالعاستىرۋ ءۇشىن كلينيكالىق تەستىلەۋ كەرەك. وعان 1-2 جىل كەتەدى. قوسىمشا قارجى قاجەت. ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، وسى جوبانى كەلەسى جىلدان باستاپ جۇزەگە اسىرا باستايمىز.

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى «قوسىمشا قارجى قاجەت» دەگەندە، ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات مۇقاەۆ سوڭعى جىلدارى كيىكتەردىڭ قىرىلۋىن انىقتاۋعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن  332 ميلليون تەڭگە قارجى بولىنگەنىن ايتىپ قالدى. سوندا، وسىنشا مول قارجى قايدا جۇمسالىپ كەلگەن؟ بۇل سۇراققا كىم جاۋاپ بەرەدى؟

جوعارىدا رەسمي دەرەك كوزى، قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى 132 مىڭ دەسە، قوعام بەلسەندىسى ماقسات ءىلياسۇلى «134 مىڭنان اسادى» دەيدى. سايتىمىزدا ۇزبەي جاريالانىپ كەلە جاتقان «شىنىدىق ەكسپەديتسياسىنىڭ» جولجازباسىنا ۇڭىلەيىك (ەكسپەديتسيانىڭ كۇندەلىگىن مىنا سىلتەمەلەردەن تاۋىپ وقي الاسىزدار: http://abai.kz/post/view?id=3714; http://abai.kz/post/view?id=3742; http://abai.kz/post/view?id=3774):    

قوستاناي وبلىسىنىڭ امانگەلدى جانە جانگەلدين اۋدانىنداعى جاعدايلار تۋرالى ءبىراز اقپارات بەرىلدى دەپ ويلايمىز. دەسەك تە، جانگەلدين اۋدانىندا بولعانداعى ەڭ نەگىزگى ايتاتىن ماسەلە، ەلىمىزدەگى بارلىق قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى رەسمي جاريالانعانداي 134 000-نان الدە قايدا كوپ ەكەنى انىق بولدى. 

سەبەبى، «شىندىق ەكسپەديتسياسى» جانگەلدين اۋدانىنىڭ بىرنەشە ەلدى مەكەندەرىن ارالاپ، حالىقپەن كەزدەسۋ بارىسىندا دالادا تاعى 5000 كيىكتىڭ ولگەنى تۋرالى اقپارات الدى. ءتىپتى، ەل ىشىندە ول 5000 كيىك سوڭعى بىرنەشە كۇن ىشىندە قىرىلدى دەگەن ءسوز دە بار.

سونىمەن بىرگە امانگەلدى مەن جانگەلدين اۋدانىنىڭ باسشىلارى دەرەۋ جەرگىلىكتى حالىقتى جيناپ، قىرىلعان كيىكتەردىڭ ولىكتەرىن شۇعىل كومىپ جاتىر دەگەن دە اقپارات ءتۇستى بىزگە. اۋدان اكىمىنىڭ اپپارات باسشىسى اۋدان اكىمى مەن ونىڭ ورىنباسارلارى سول كيىك كومۋ جۇمىسىندا جۇرگەن كورىنەدى.    

بۇل جاعدايدى كورىپ، ناقتى كوز جەتكىزۋ ءۇشىن، ەكىنشى جاعىنان اۋدان باسشىلارىمەن «وقيعا ورتاسىندا» كەزدەسىپ، سۇحبات الىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىنۋ ءۇشىن  جولعا شىقتىق. دالا جولدارىنىڭ ناشارلىعى سونشالىق، استى بيىك، جۇردەك اۆتو كولىكتىڭ ءوزى جەتە الماي، كولىك اۋىستىرۋعا تۋرا كەلدى.

تۇنگى ون ەكىلەر شاماسىندا كيىك كومۋگە كەتكەن ادامدار كەرى قايتا باستادى. اۋىر جۇك ماشينالارى مەن تراكتورلار، شاعىن اۆتوكولىكتەردى توقتاتىپ، ءمان-جايدى سۇراعانىمىزدا 5000 كيىكتىڭ تۇگەلدەي كومىلىپ بىتكەنىن، بارعان بارلىق ادامداردىڭ كەرى قايتقانىن ەستىدىك. ال سول جىگىتتەر «اكىم مەن ونىڭ ورىنباسارلارى 8 ماشينامەن  ارتتا كەلە جاتىر» دەدى. الايدا اكىمنىڭ «كورتەجىن» كەزدەستىرە المادىق. نە دە بولسا دەپ العا تارتا بەردىك.

قانشا قيىندىق بولسا دا، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كومەگىمەن، ناتيجەسىندە كيىكتەر قىرىلعان ايماققا دا جەتتىك تۇندەلەتىپ. تۇنىمەن اشىق دالادا قونىپ، تاڭ اتا جان-جاعىمىزعا قاراپ، ءبىر-ەكى قىردى اسقاندا ءار جەردە شاشىلىپ جاتقان كيىكتەردىڭ ولەكسەلەرىنە تاپ كەلدىك.

ەكى جالدىڭ ورتاسىنداعى جازىق ويپاڭدا شامامەن ءاربىر 25-30 مەتر جەردە، كەي جەردە ودان دا جيىرەك، كيىكتەردىڭ ولىگى شاشىلىپ جاتىر، نەگىزىنەن انالىق باس. ءبىز 30-40 مينۋتتاي ارالاپ، 42 كيىكتىڭ ولىگىن فوتوعا  تۇسىردىك. ودان ءارى ارالاپ، ساناپ شىعۋ مۇمكىن بولمادى. كيىكتەردىڭ ولىگىنە قاراپ، ولاردىڭ كەمىندە بىرنەشە اپتا  بۇرىن ولگەندەرىن بايقادىق.  اۋىل ادامدارى  ايتقان 5000 كيىكتىڭ سوڭعى ەكى-ءۇش كۇندە قىرىلعانى تۋرالى مالىمەت راستالمادى.

(كيىكتەر قىرىلعان دالادا سۋىرلار دا ءولىپ جاتىر. سوندا ولار دا "قىستان كوتەرەم شىقان با؟" دەيدى ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى).

سونىمەن، 5000 كيىك كومىلگەن سوڭ وسىنشا ولىكتىڭ جاتقانىنا قاراپ، قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى بۇگىنگە دەيىن جاريالانعان ساننان الدە قايدا كوپ ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. سايىن دالادا ءالى كومىلمەي، كورىنبەي  جاتقان كيىك ولىكتەرى ون مىڭداپ جاتۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن ويعا كەلدىك.

اۋدانداعى بىرنەشە ەلدى مەكەندەر مەن شارۋا قوجالىقتارىن ارالاۋ بارىسىندا مال شىعىنىنىڭ دا وتكەن جىلدان الدە قايدا كوپ ەكەنىن بىلدىك.

الايدا اۋدان اكىمدىگىنەن رەسمي اقپارات الۋ مۇمكىن بولمادى. جەرگىلىكتى  اكىمدەر پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ  مەملەكەت پەن بيلىكتىڭ حالىققا ەسەپ بەرىپ وتىرۋى قاجەتتىگىن جانە اقپاراتتاردىڭ حالىققا قول جەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى تاپسىرمالارىن ءالى ەستي قويماعان سياقتى. ارينە، جەر شالعاي، «بارىنە اۋا-رايى كىنالى...»          

ماقسات ءىلياسۇلى،

«انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ،

«شىندىق ەكسپەديتسياسىنىڭ» مۇشەسى.

Abai.kz