سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ دامۋىنا بايلانىستى قابىلدانعان يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق باعدارلاما بويىنشا بىرنەشە قاجەتتى جوبالار ىسكە اسىرىلۋدا. سونىڭ ىشىندەگى «جەڭىل ونەركاسىپ» سالاسىنا مەملەكەت تاراپىنان ايتارلىقتاي كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. بۇل سالاداعى اتقارىلعان جۇمىستارعا بايلانىستى ەلىمىزدىڭ ەڭ جاس عالىمى، جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنىڭ مامانى، اكادەميك سۇندەت سماحانۇلى كاريموۆتى سوزگە تارتقان ەدىك.

‒ سۇندەت سماحانۇلى العاشقى سۇراقتى جەڭىل ونەركاسىپ، ماقتا، توقىما سالاسىنىڭ دامۋىنان باستاساق. وسى سالانىڭ دامىتۋ، ىلگەرىلەتۋ ماقساتىندا مەملەكەت تاراپىنان قانداي شارالار جاسالۋدا؟

‒ تاۋەلسىزدىك العان جىلداردا ەلىمىزدىڭ جەڭىل ونەركاسىپ سالاسى ونىڭ ىشىندە ماقتا، توقىما ءوندىرىسى ءبىراز تۇرالاپ قالعانى راس. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 1992 جىلعا دەيىن «جەڭىل ونەركاسىپ» جاقسى جۇمىس ىستەگەن. بۇل سالانىڭ بۇگە-شىگەسىمەن وكىمەت اينالىسقان. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا نارىقتىق ەكونوميكالىق جاعدايلارعا بايلانىستى ءجىپتى ءوز ەلىمىزدە ءيىرىپ، ماتانى ءوز ەلىمىزدە توقىپ، تەرىنى ءوز جەرىمىزدە يلەپ، كيىمدى دە ءوز جەرىمىزدە تىككەننەن گورى، كورشىلەس ەلدەر مەن الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەردەن ساتىپ العان ءتيىمدى دەگەن تۇسىنىك بولدى. وسىشايشا ءتۇرلى سىلتاۋلار مەن تاعى باسقا دا جەلەۋلەر بۇل سالانىڭ قىزمەتىن توقتاتىپ، قولدا بار ءوندىرىس ورىندارىن، زاۋىتتار مەن فابريكالاردى جەكە-مەنشىككە وتكىزۋگە جول بەرىلدى. سول كەزدە جەڭىل ونەركاسىپ ورنى قازىرگى الماتى قالاسى، فۋرمانوۆ كوشەسى، 50-ءشى ۇيدە بولاتىن.

كەڭەس ۋاقىتىندا بۇل سالادا ءبىر قازاقستاننىڭ وزىندە 402 000 ادام جۇمىس ىستەگەن. وداققا بەلگىلى جامبىلداعى جەڭىل جانە توقىما ونەركاسىبى ينستيتۋتى مەن ونىڭ فيليالى رەتىندە اشىلعان قازىرگى الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جاس ماماندار دايارلانعان. قازىرگى ۋاقىتتا جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنىڭ ماماندارىن بىردەن ءبىر دايىندايتىن وقۋ ورنى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى. ال رەسپۋبليكا كولەمىندە بۇگىندە بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارى وسى سالا بويىنشا جىلىنا ءۇش مىڭعا تارتا مامان دايىندايدى.

ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىن جاڭعىرتۋدا ۇلكەن كورەگەندىك تانىتىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا زامان تالابىنا ساي ەل دامۋىنا قاجەتتى يننوۆاتسيالىق باعدارلامالار قابىلدانىپ، ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى «ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتار» تۋرالى 1996 جىلى 26 قاڭتاردا قابىلدانعان زاڭعا سايكەس ءشيتتى-ماقتانى قايتا وڭدەۋ، توقىما ءوندىرىسى مەن تىگىن ونەركاسىبىن دامىتۋ ماقساتىندا «وڭتۇستىك» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىن قۇرۋ جونىندە ۇسىنىس قابىلدانعان. 2006 جىلدىڭ 6 شىلدەسىندە «وڭتۇستىك» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى تۋرالى ەرەجە بەكىتىلىپ، ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويىلدى.

اتالعان ەكونوميكالىق ايماقتىڭ نەگىزگى ماقساتى مىناداي:

- توقىما ونەركاسىبىندەگى دايىن بۇيىمداردى وڭدەپ دامىتۋ;

- قر ەكونوميكاسىنىڭ الەمدىك جۇيەسىنە كىرۋىن جانداندىرۋ;

- ەلىمىزگە دايىن توقىما ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردى تارتۋ;

- جوعارى تەحنيكالىق وندىرىستەر قۇرۋ جانە وندىرىلەتىن توقىما ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ بولىپ تابىلادى.

ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ۇكىمەت «توقىما كلاستەرىن» دامىتۋ جوسپارىن بەكىتتى. سونىمەن قاتار «ماقتا سالاسىن دامىتۋ» تۋرالى زاڭ ازىرلەندى. بۇل جوسپاردىڭ، زاڭنىڭ نەگىزگى مازمۇنىندا شارۋالاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ، فەرمەرلەر مەن ءشيتتى-ماقتانى قابىلدايتىن زاۋىتتاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى ايقىن جانە ءادىل بەلگىلەۋ، ءشيتتى-ماقتانى تەرۋ كەزىندەگى شارۋالاردىڭ باستى ماسەلەسىنە اينالعان باعانى تۇراقتاندىرۋ قامتىلعان.

ەلىمىزدەگى ءشيتتى-ماقتا شارۋاشىلىعىنىڭ اۋقىمدىلىعى، جاي-كۇيى تۋرالى نە ايتاسىز؟ وسى شارۋاشىلىقتارمەن اينالىساتىن ءوندىرىس ورىندارى جەتكىلىكتى مە؟

الەمدە ءشيتتى-ماقتانى وندىرەتىن جەتپىستەن استام ەل بار. ءبىزدىڭ ەلدە ءشيتتى-ماقتا ەگۋ، تالشىعىن وڭدەۋ جۇمىستارىمەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى عانا اينالىسادى. ياعني ءشيتتى-ماقتاعا قاتىستى بارلىق ءوندىرىس ورىندارى سول ايماقتا ورنالاسقان. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي ەل دامۋىنا بايلانىستى قابىلدانعان شەشىمدەرگە سايكەس ءشيتتى-ماقتا سالاسى دا قارقىندى دامۋدا. 2010 جىلدان بەرى ەگىلگەن ءشيتتى-ماقتا تالشىعىن ءوز ەلىمىزدە وڭدەپ كەلەمىز. ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن نەگىزى قالانعان فابريكالاردا «مەلانج»، «يۋتەكس»، «South Textilene, Oxy Textile, حلوپكوپروم-تسەلليۋلوزا» جىلىنا 10 مىڭ توننادان ارتىق ماقتا تالشىعىنان ءجىپ ءيىرىپ ماتا توقيدى. شىعارعان دايىن بۇيىمدار فرانتسيا، يتاليا، بالتىق جاعالاۋى مەملەكەتتەرىنە ەكسپورتتالادى.

ەلىمىزدە ەگىلگەن ءشيتتى-ماقتانىڭ كولەمى وڭدەۋشى فابريكالار ءۇشىن جەتكىلىكتى. جۇمىسشىلاردىڭ ايلىق جالاقىسى 90-120 مىڭ تەڭگە كولەمىندە. 2005  جىلدان بەرى ءوندىرىس ورىندارى مەن فابريكالاردى، شارۋالاردى قورعاۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ون ميليارد تەڭگە كولەمىندە سۋبسيديا بولىنەدى. ماقتارال اۋدانىندا سوڭعى تەحنولوگيامەن جۇمىس جاسايتىن جىلىنا 78-80 مىڭ توننا ءشيتتى-ماقتانى وڭدەيتىن زاۋىت سالىنعان. جىلىنا 7-8 مىڭ توننا ساپالى ۇرىق دايىندايتىن مەملەكەتتىك كاسىپورىن ىسكە قوسىلعان.

ەلىمىزدەگى ءشيتتى-ماقتا ءوندىرىسىنىڭ قارقىندى دامۋىنا بايلانىستى 2005 جىلى قازاق ماقتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلدى. قاراماعىندا قاجەتتى زەرتحانالار، عىلىمي زەرتتەۋ بولىمدەرى، ءتۇرلى ەكسپەريمەنتتىك ورتالىقتارى بار. عىلىمي ينستيتۋتتىڭ زەرتتەۋى ناتيجەسىندە جاڭادان شىعارىلعان ءشيتتى-ماقتا سورتتارى ايماقتاعى ەگىس القاپتارىندا ەگىلۋدە.

ەلىمىزدەگى ءشيتتى-ماقتا سورتتارى تۋرالى ايتتىڭىز. جالپى، وڭتۇستىكتە قانداي سورتتى تالشىق تۇرلەرى ەگىلەدى، ولاردىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟

الەم ەلدەرىندە ءشيتتى-ماقتا سورتى وتە كوپ. تالشىقتىڭ ءۇش ءتۇرى بار. ولار ۇزىن تالشىقتى، ورتا تالشىقتى جانە قىسقا تالشىقتى بولىپ بولىنەدى. وسىنىڭ ىشىندە وڭتۇستىكتە ورتا تالشىقتى وزبەكستاندا بۇرىننان كەلە جاتقان انباۋيات-8, س-4727 سەكىلدى ءشيتتى-ماقتا سورتى توقتاۋسىز وتىز جىلدان بەرى ەگىلىپ كەلەدى. قازاق ماقتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ىزدەنۋ ناتيجەسىندە الىنعان جاڭا سورتتار پا-3031, پا-3044, م-4005, م-4077, م-4011 قازىرگى تاڭدا كوپ اۋداندارعا جەرسىندىرىلىپ ەگىلۋدە. ءونىمنىڭ كولەمى، تالشىقتىڭ ساپاسى، شىعىمدىلىعى بويىنشا وزبەكستاننىڭ ەسكى سورتتارىنا قاراعاندا ارتىقشىلىقتارى جەتەرلىك. ورتا تالشىقتى وتاندىق ءونىمنىڭ شىعىمدىلىعى -41,7%، ءۇزىلۋ ۇزىندىعى -28,4مم، بەرىكتىگى -5,1كگ، تالشىقتىڭ ۇزىندىعى -42,7مم. گەكتارىنا ونىمدىلىگى 32-35 تسەنتنەر. وسىنداي كورسەتكىشتەردىڭ ارقاسىندا ەلىمىز ءشيتتى-ماقتانى وڭدەپ وندىرۋدەن الەم ەلدەرىنىڭ ىشىندە 13-15 ورىنداردا كەلەدى. قازاق ماقتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن زەرتتەۋ جانە ءشيتتى-ماقتانى دامىتۋ جۇمىستارمەن اينالىسۋىن جالعاستىرىپ كەلەدى.

سوڭعى جالدارى ءشيتتى-ماقتا باعاسىنا دەگەن شارۋالاردىڭ رەنىشى ءجيى بايقالاتىنى جاسىرىن ەمەس. بيىلعى جيىن-تەرىن كەزىندە بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى قالاي بولماق؟

سۇراعىڭىز وتە ورىندى. ءشيتتى-ماقتا شاش ەتەكتەن جۇمىس كۇشىن قاجەت ەتەتىن ءونىم. سۋعارۋ، گەربيتسيدتەر مەن پەستيتسيدتەردى ساتىپ الۋ، ءتۇرلى وڭدەۋ جۇمىستارى تاعى باسقالارىن قوسپاعاندا ادەپكى شىعىن شارۋانىڭ قالتاسىنا تۇسەرى انىق. بۇل كوپ قارجىنى تالاپ ەتەدى. بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى تەرىمى شارۋالار ءۇشىن جامان ەمەس. قابىلداۋ پۋنكتتەرىندەگى ءشيتتى-ماقتانىڭ تونناسى 100-105 مىڭ تەڭگەدەن باستالدى. جىلداعى زەرتتەۋ جۇمىستارى بويىنشا تەرىمنىڭ سوڭىنا قاراي 135-145 مىڭ تەڭگە كولەمىندە بولادى دەگەن بولجام بار. ءشيتتى-ماقتا ءبىر قار جاۋعانشا تەرىلە بەرەدى، كۇننىڭ كوزى اشىق بولسا بولعانى، قاۋاشاعى اشىلا بەرەدى. ارينە، شارۋالارعا بارىنشا باعانىڭ كوتەرىڭكى بولعانى ءتيىمدى. بيىلعى باعا جىلداعىدان سالىستىرا قاراعاندا جوعارى دەپ ايتۋعا بولادى.

راسىندا بۇل سالا ۇلكەن ءوندىرىستى قاجەت ەتەتىنى بەلگىلى. بۇل رەتتە ءشيتتى-ماقتا سالاسىندا ءالى دە ءتۇيىنى شەشىلمەگەن قانداي ماسەلەلەر بار دەپ بىلەسىز؟

ماسەلە دەگەن بارلىق سالادا بار، بىراق كوزگە كورىنبەيتىن دۇنيە. ەڭ بىرىنشىدەن، ءشيتتى-ماقتا ءوندىرىسىن قارقىندى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك باعدارلاما جاساپ، شارۋالارعا سۋبسيديانىڭ مولشەرىن كوبەيتۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك قابىلداۋ پۋنكتتەرىن كوپتەپ اشىپ، شيكىزاتتىڭ تونناسىن شارۋانىڭ مەجەلەگەن باعاعاسىنا دەيىن جەتكىزسە، وندا بۇل ۇلكەن كومەك بولارى ءسوزسىز. شارۋا مەن مەملەكەت جىلدا وزگەرمەلى ەكونوميكاعا بايلانىستى باعا مالەلەسىندە ءبىر شەشىمگە كەلسە دەيمىز. ويتكەنى قابىلداۋ بولىمدەرى شارۋانىڭ شىعىنىن ەسكەرمەي، باعانى وزدەرى بەلگىلەيدى. جاسىراتىنى جوق، جىلدا ءونىم الاتىن توپىراقتىڭ سورلانۋى مەن ەگىستىك القاپتاردى قۇنارلاندىرۋ بويىنشا شارۋاعا تەحنيكالىق كومەك كوپتەپ قاجەت. جاڭا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، مول ءونىم جيناپ جاتقان شارۋالارعا ءبىر رەتتىك داتاتسيا بەرۋ قاراستىرىلسا دا ارتىق ەتپەيدى.

ءوزىمىزدىڭ ەلدە ەگىلىپ-جينالاتىن ءشيتتى-ماقتانىڭ مولشەرى جەتكىلىكتى. ءوز شيكىزاتىمىزدى قازىر قىتايعا تاسىمالدايمىز. الايدا باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى – جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جۇمىسپەن قامتۋ. بۇل دا وڭتايلى شەشىمىن تابار ەدى. ايتالىق، جەكە-مەنشىك قابىلداۋ بولىمىندەگى جۇمىس مەرزىمى 3-4 اي بولسا، قالعان مەرزىمدە ولار جۇمىسسىز. ەگەر مەملەكەتتىك وندىرىستەردى اشاتىن بولساق جىل ون ەكى اي ادامدارعا دا تۇراقتى جۇمىس تابىلار ەدى.

ارا-تۇرا توقىما فابريكالارى دا توقتاپ قالادى. سەبەبى شيكىزاتتىڭ جوقتىعى. ءوز جەرىمىزدە ەگىلگەن ءشيتتى-ماقتانى شەت ەلدەرگە ساتۋدى توقتاتىپ، ەلىمىزدە ورنالاسقان كاسىپورىنداردا وڭدەپ، دايىن بۇيىمدى كوپتەپ شىعارساق قىتاي مەن تۇركيانىڭ، ەۋروپانىڭ قىمبات تاۋارلارىنان ءبىرشاما تاۋەلسىز بولۋعا جول اشىلادى.

ءسوز جوق، وڭتۇستىكتەگى جوعارىدا اتالعان فابريكالار قولعاپ، شۇلىق، كورپە تىس، سۇلگى، ت.ب. ءتۇرلى ونىمدەردى وندىرۋدە. بىراق وعان ەلىمىزدەگى سۇرانىستىڭ ازدىعىنان، ساپالى تاۋار، شەت ەلدەرگە شىعارىلىپ، ساتىلۋدا. مىنە مۇنداي ونىمدەردىڭ ءوز جەرىمىزدە وندىرىلەتىنىن بارشا جۇرت بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان تاپسىرىس مولشەرى تىم از. وسىنداي ونىمدەرگە ەلىمىزدەگى اۋرۋحانالار، ينتەرنات ۇيلەرى، قارتتار ءۇيى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جاتاقحانالارى، دەمالىس ورىندارى مەن قازاقستان تەمىر جولى، ت.ب. ءىرى-ءىرى كومپانيالار مەن ۇجىمدار كوپتەپ تۇتىنسا ءونىمنىڭ قولدانىس اياسىنىڭ دا كەڭەيۋىنە سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ءونىمنىڭ مولشەرى ارتىپ، جۇمىس ورنىنىڭ دا تۇراقتىلىعىنا الىپ كەلەتىن بولادى. مۇنداي ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءسوز جوق، مەملەكەتتىك باعدارلاما مەن مەملەكەتتىك باقىلاۋ بۇگىنگى تاڭدا اسا قاجەت.

توقىما سالاسىندا ءبىراز قيىنشىلىقتار بارلىعى بەلگىلى. ال جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان ءوندىرىس ورىندارى اياقتان تۇرىپ كەتۋ ءۇشىن بۇگىنگى تاڭدا قانداي شارالار جاسالۋ قاجەت؟

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە توقىما سالاسىمەن الماتى، جامبىل جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنداعى توقىما كاسىپورىندارى عانا اينالىسادى. الماتىداعى حيميالىق تالشىقتان ونىڭ ىشىندەگى جاساندى جانە سينتەتيكالىق تالشىقتان جاسالاتىن بۇيىمدار وندىرىلسە، جامبىلداعى كاسىپورىندار نەگىزىنەن ءجۇن تالشىعىنان جاسالعان جىپتەر مەن ودان توقىلعان ماتالاردى، دايىن بۇيىمدار شىعارىلادى. ال وڭتۇستىكتەگىلەر ءشيتتى-ماقتا تالشىعىنان جاسالعان كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىلاتىن كوپتەگەن بۇيىمداردى جاساپ شىعارۋدا. بۇل كاسىپورىنداردىڭ بارلىعى دا جەكە مەنشىكتىڭ يەلىگىندە. جاساعان دۇنيەلەرىن ەل تۇتىنادى. كاسىپورىنداعى ماشينالاردىڭ بارلىعى دەرلىك شەتەلدىك ستانوكتار. ءوز ەلىمىزدە مۇلدەم شىعارىلمايدى. سوڭعى يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيامەن جاسالعان ستونوكتارداعى ونىمدەر وتە ساپالى شىعادى. بۇگىندە ءبىز ءوز ەلىمىزدە اۆتو كولىكتەردى قۇراستىرا باستادىق. بۇل جاقسى ەكونوميكا، ال وسىنداي وندىرىستىك زاۋىتتىق ونىمدەردى قۇراستىرساق ەل ەكونوميكاسىنا تيگىزەر پايداسى زور بولارى ءسوزسىز. شەتەلدىڭ وندىرىستىك ماشينالار شىعاراتىن «رەيتەر، ترۋسلەر» فيرمالارىنىڭ فيليالدارىن ءوز ەلىمىزدەن اشساق، وندا الداعى ۋاقىتتا يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ جولىنا تۇسكەن ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ كوشباسشىسىنا اينالار ەدىك.

قازىرگى تاڭدا بارلىق مەملەكەتتەردەگى باستى ماسەلە وندىرىسكە قاجەتتى ماشينالار، ستونوكتار، باسقا دا كەرەك جاراقتار شەتتەن تاسىمالدانۋدا. بۇل شىعارىلعان ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن تىم جوعارىلاتىپ جىبەرەدى. شەتەلدىكتەر بىزگە ءوز ماشينالارىن ليزينگكە بەرمەيدى، مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر جوق. تاسىمالدايتىن دەلدالدار وتە قىمبات باعامەن اكەلەدى. وسى ماسەلەنى جۇيەلى تۇردە مەملەكەت شەشسە ءبىراز شارۋانىڭ باسى قايىرىلعان ءىس بولار ەدى.

وسى ورايدا جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى عىلىمي جەتىستىكتەر قاي دەڭگەيدە؟ ولاردىڭ وندىرىستەردە قولدانىلۋ جاي-كۇيى قالاي؟ وسى ماسەلەلەرگە توقتالىپ وتسەڭىز؟

قازاق ماقتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ءشيتتى-ماقتا سورتىنىڭ جاڭا تۇرلەرىن جاساۋمەن، ساپالى تالشىق ءوندىرۋ جۇمىستارىمەن، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ باسقا دا ونىمدەرىن شىعارۋمەن ۇدايى اينالىسىپ كەلەدى. الماتى عالىمدارى نەگىزىنەن ماتا، كيىم سالاسىنا كوبىرەك دەن قويعان. جامبىلداعى عالىمدار ءجۇن ماتالارىن زەرتتەپ قاجەتتى كيىمدەردى جاساۋمەن، سونىمەن قاتار تەرى يلەۋ، بىلعارى، اياق كيىمدەرمەن اينالىسادى. مۇندا جاقسى تسەحتار، فابريكالار بارشىلىق. نارىققا جاقسى تاۋارلارىن شىعارىپ جاتقان جايلارى دا بار. وڭتۇستىك عالىمدارى ءجىپ جاساۋ، ماتا توقۋ، كيىم تىگۋ، ماشينالاردىڭ مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرۋ سياقتى ت.ب. جۇمىستاردى دامىتۋدى قولعا العان.

بارلىق عالىمدار دا وندىرىسكە يننوۆاتسيالىق جاڭالىقتارىن ەنگىزۋمەن شۇعىلدانادى. جوعارىدا اتالعان جەتىستىكتەر عىلىمي ىزدەنىستەردىڭ ارقاسىندا بولىپ جاتقان دۇنيەلەر. عالىمداردى قولداۋ مەملەكەتتە جاقسى جولعا قويىلسا ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى، تەحنيكالىق جاعدايى وتە جاقسى بولار ەدى. عالىمداردىڭ ەلىمىزدىڭ جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا تيگىزەر پايداسى وتە زور.

ەندى وسى سالاعا ءتيىستى بولعان ءوزىڭىز اينالىساتىن عىلىم جايلى ءسوز ەتسەك. ءسىزدىڭ اينالىسقان ىزدەنىستەرىڭىز، قانداي زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى، ءوزىڭىزدىڭ ەڭبەكتەرىڭىز تۋرالى ايتساڭىز؟

عىلىمنىڭ تەحنيكا سالاسى بويىنشا جۇمىستار جاسايمىن. ونىڭ ىشىندە مەحانيكا جانە ماشينا جاساۋ، ماتەماتيكا باعىتىنداعى ىزدەنىستەر. جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى ماشينالاردىڭ مەحانيزمدەرى مەن تەورياسى بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىن. عىلىمي زەرتتەۋلەرىم ءشيتتى-ماقتا تالشىعىنىڭ قۇرامىنداعى ءىرى قيقىم-قوقىستاردى تازالاۋ، ءشيتتى-ماقتا تالشىعىن العاشقى وڭدەۋ ماشينالارىن جەتىلدىرۋ، ءشيتتى-ماقتانى تازالاۋ پروتسەسىنىڭ ديناميكاسى جانە تاعى باسقالاردى زەرتتەۋگە ارنالعان.

ونەرتابىستىق جۇمىستار بويىنشا گەرمانيا، رەسەي، ۋكراينا، بەلورۋسيا، ەستونيا، لاتۆيا، وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكىستان سياقتى مەملەكەتتەردەن الىنعان بىرنەشە ونەرتابىستىق، يننوۆاتسيالىق، ەۋرازيالىق پاتەنتتەر، 100-دەن استام عىلىمي ماقالالارىم بار. حالىقارالىق كونفەرەنتسيالاردا، تومسان رەيتەرستىڭ يمپاكت-فاكتور جۋرنالدارىندا بىرنەشە ماقالالارىمدى جاريالادىم. ءۇش يننوۆاتسيالىق زەرتتەۋلەرىم جاڭالىق رەتىندە جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىنداعى ءوندىرىس ورىندارىنا ەنگىزىلگەن. بۇگىندە ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

بولاشاق ماماندار ءۇشىن ء«شيتتى-ماقتا تالشىعىن العاشقى وڭدەۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋ»، «ەنەرگوسبەرەگايۋششيە اۆتوموبيلي» دەگەن مونوگرافيالار مەن «توقىما ءوندىرىسىنىڭ ماتەريالتانۋى»، «كونسترۋكتسيالىق ماتەريالدار تەحنولوگياسى» اتتى وقۋ قۇرالدارى جارىق كوردى.  

قولىم بوساي قالعاندا ادەبي تۋىندىلاردى دا جازاتىنىم بار. «قىلىشتىڭ جۇزىنەن دە وتكىر ءومىر»، «ارپالىسقان دۇنيە»، «وتكەن كۇننىڭ بەلگىسى» اتتى شىعارماشىلىق كىتاپتار دا باسپادان جارىققا شىقتى.

سۇقباتىڭىز ءۇشىن ۇلكەن راقمەت. الداعى ۋاقىتتاردا دا جاس اكادەميك رەتىندە سىزگە عىلىمي تابىس، ءبىلىمىڭىزدىڭ ارتىپ، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىڭىزدىڭ دە شىڭدالا بەرۋىنە تىلەكتەسپىز.

سۇحباتتاسقان – ا. مۇقاباي