ەسەنعالي راۋشانوۆ: اسپانعا كوشىپ كەتكەن ەل
(ميكروپوەما)
...قارا ولەڭ، سەن دە كارi, مەن دە كارi,
ماعلۇم-ءدۇر سىرىمىزدىڭ ەلگە ءبارi.
داريعا-اي، نە باستالماق، مەن بiلمەيمiن،
ەكەۋمiز وپات بولعان جەردەن ءارi.
قارا ولەڭ، سەن دە ەسكiردiڭ، مەن دە ەسكiردiم،
ەسكiرiپ، كەبiن كيدiك ولمەس قۇلدىڭ.
بۇل، بالكiم، سوڭعى داستان بiز جازاتىن،
بۇل داۋرەن ەندi اينالىپ كەلمەس قۇربىم.
قارا ولەڭ، سەن دە جورعا، مەن دە جورعا،
بەبەۋلەپ ءۇن قوسامىز جەلگە زورعا.
كۇندەر جوق ورلەي شاپقان ورەن جۇيرiك،
تايپالىپ تاۋعا بiتكەن ورمە جولدا.
ەسكi اۋەن – سەن دە سالدىڭ، مەن دە سالدىم،
اۋىلى الىس قالدى-اۋ ولمەس ءاننiڭ.
القىنىپ ولاي شاپتىق، بىلاي شاپتىق
Iسiن قىپ اقىلى جوق ەرمە شالدىڭ.
مەڭiرەۋ زامان ءۇنiن ەستiگiم كەپ،
ەسكiرمەس اسىلدى iزدەپ ەستiمiن دەپ.
ءسوز ايتسام “ازiرەت ءالi, ايداھارسىز”،
ايتتىڭ-اۋ دەيتiن جانە ەشكiمiم جوق.
داۋ سالماق ات موينى وزسام، ۇرانداماق،
شىعايىن وق بويى ۇزاپ شىعانداپ-اق.
كوز بار ما سوندا كورەر، ءاي، بiلمەدiم،
وبالىڭ كiمگە سەنiڭ، قىران قانات.
جەز دە ولەڭ، التىن دا ولەڭ،
مىس-تاعى ولەڭ،
پارىق جوق ۇستاۋشىدا، ۇستا – كەرەڭ.
سۇيرەتiپ سۇيەگiمدi iلبي باسىپ،
Iلياس شال توقتاپ وتكەن تۇسقا كەلەم:
“حالقىڭنىڭ سىرىن ءوزiڭ بiلەسiڭ دە،
Iسiنە كۇلەسiڭ دە، كۇيەسiڭ دە.
قالاسىڭ كەيدە رەنجiپ، كەيدە ءماز بوپ،
ايتەۋiر، سول حالىقتى سۇيەسiڭ دە”.
باسىنان نەشە تۇمەن بۇلت اينالىپ،
زامان تۇر تاس توبەمدە شىرقاي بارىپ.
– سەن، – دەيدi ول، – كوپتiڭ بiرi, بەتتiڭ كiرi,
– جوق! – دەيمiن، جوعال! – دەيمiن
سىرت اينالىپ.
تىڭداي ما زامانىمنىڭ كوشi مۇنى،
اقىننىڭ كiمگە ەستiلگەن ەسiل ءۇنi.
بەرەيiن ەرتەگi ايتىپ، ودان باسقا،
نە قالدى بiز پاقىرعا وسى كۇنi.
2
...ىسقىرىپ جىلان وراپ كەرەگەنi,
ۋ تامىپ شاڭىراقتان توبەدەگi.
كوشتi اۋىل كوتەرiلiپ ءتۇن iشiندە،
اق وردا ادىرا قاپ دودەگەلi.
جەلiدە قۇلىن قالدى سونا تالاپ،
جەلiنبەي ءسۇر ەت قالدى شارا تاباق.
دەگەن بار: “يەسiز ءۇي – كيەسiز ءۇي”،
اق توبەت سۇعىندى-اي بiر الا تاماق.
قارىنداس نەگە قورىقتى ۇلبiرەگەن،
ەر جiگiت جەتi تۇندە تۇردى نەدەن؟
سۇم حابار جەتتi مۇندا، قىزىل اسكەر،
بەسiندە بەرi قاراي ءجۇردi دەگەن.
وتكەن جاز باس كوتەرەر اباداندى،
سول قىزىل قويشا يiرiپ قاماعان-دى.
كوكتەمدە شوشاق مىلتىق اقتار شاۋىپ،
قارايعان قارا ورمانىن تالاپ الدى.
اۋىز سۋ ازىن-اۋلاق تەڭدi بايلاپ،
پىسقىرتپاي ات، تۇيەنi جەلدiرە ايداپ.
ءاپ-ساتتە قۇمعا سiڭiپ جوعالدى اۋىل،
“قولداي گور، ەدiل-انا، كەڭ قۇدايلاپ”.
اتتى اسكەر قۇم شاعىلدان ورگەن قۇلاي،
بۇل ەلدi قۋاناتىن كورگەندە ۇداي.
سول اۋىل تۇر الدىندا، بiراق جان جوق،
تارتتى ما كوكتەن قۇداي، جەردەن قۇماي.
لاپ قويدى قىزىل اسكەر، كiدiرگەن جوق،
كوماندير شىلىم سورىپ، تۇڭiلگەن بوپ.
شىنتاقتاپ قۇم شاعىلعا جاتا كەتتi,
اۋىلدا كiم قالدى ەكەن، بiلiڭدەر، – دەپ.
يت داۋسى شابالاڭداپ ۇرگەن تۇنگi,
بەردەڭكە “تارس” ەتكەندە بiردەن تىندى.
تۇيگiشتەپ الىپ شىققان قىزىل اسكەر
ارۋاقتاي اعاراڭداتىپ بiر كەمپiردi.
بۇرمادى ارۋاق-كەمپiر بەتiن بەرi,
اق تاستان قاشاپ قويعان سەكiلدi ءوڭi.
– ەل قايدا؟
– كiمسiڭ وزi? نەگە قالدىڭ؟
باستىقتىڭ ەتپەدi اسەر جەكiرگەنi.
پاڭ كەمپiر، بەكزات كەمپiر كەرەمەتتەي،
ول ەمەس، قالباڭ قاعار ەبەلەكتەي.
اق مايا اسەم باسىپ، كەلدi, مiنە،
باسقا ۇرعان دىر قامشىعا ەلەڭ ەتپەي.
ويناقتاپ كۇلگە اۋناعان بوتا قۇيىن،
شايقالدى سىقىر-سىقىر وتاۋ ءۇيiڭ.
تiزدەدi اق مايانى وت باسىنا،
قىزىل كوز جيرەن ساقال، وقالى يiن.
اق الماس مويتاپ دەيدi ازعان قولدا،
نە دەرسiز جيرەن ساقال ازبان قورعا.
قىلىشى وتپەي قويدى قىل مويىنعا
كەمپiرگە قانداي تۇمار جازعان مولدا؟!
– ءاي، يۆان، ءۇيiڭ كۇيگiر سارى الباستى،
– قايتەيiن، قور قىلدىڭ-اۋ اق الماستى.
– كوماندير، مەن شابايىن! جوق، ماعان بەر،
ايعىر توپ جەر تارپىسىپ، جالاڭداستى.
سالعان با سايتان ۇيا جەلكەسiنە،
الدە، بۇل تاس پا؟
تاۋدىڭ وركەشi مە؟
– مەن،– دەدi بiر ءنان قازاق،– مەن كورەيiن،
جiگiتتiڭ جول بەرiڭدەر سەركەسiنە.
“ال، بالام، ءشولiڭدi باس، قانىمدى iشiپ”–
قۇلادى جانسىز دەنە شاعىل قۇشىپ.
سول كەزدە كەسiلگەن باس ورىنىنان
اپپاق بوپ ءسۇت اتىلدى، كادiمگi ءسۇت.
قان ەمەس، ءسۇت اتىلدى – اردا بۇلاق،
...ايعىر توپ شىقتى قاشىپ جالعا بiر-اق.
ءسۇت قۋىپ بارا جاتتى سوڭدارىنان،
قىرعا ورلەپ، ورگە شاۋىپ، جارعا قۇلاپ.
3
تۇگەندەپ ءتورت تۇلiگiن جامىراعان،
قاسقىردىڭ قاندى اۋزىنان قالىپ امان.
ورالدى ەل ەرتەسiنە،
اۋىل، مiنە،
ءبارi دە قاز-قالپىندا، ءبارi دە امان.
بوز ۇيلەر جاڭا ارشىعان جۇمىرتقاداي،
ەلiتiپ تۇر، جۇپار يiسكە تۇنىپ ماڭاي.
جاۋ شاپقان سەكiلدi ەمەس، قىل اياعى،
سولاي تۇر، قالعان بولسا قۇرىق قالاي.
توبەدە باققى يتەلگi قىرانشا اعىپ،
جاينايدى تەپسەڭ گۇل بوپ، قىر ءان سالىپ.
...شىڭعىرعان داۋسى كەنەت شىقتى ايەلدiڭ،
العانداي اياق استى جىلان شىعىپ.
شال-شاۋقان، بالا-شاعا جابىلا اعىپ،
سول جاققا ۇيمەلەيدi ءبارi بارىپ.
سەرەيiپ ءولi دەنە جاتىر باسسىز،
– اللام-اي...
– بۇل كiم بولدى؟
– تانىمادىق؟
اق كويلەك، كiرپياز جان سۇڭقار ارمان،
سۇق كوزدەن، بوتەن نازار، سىرت ادامنان،
ولەردە قوس قولىمەن ءتوسiن جاۋىپ،
ەتەگiن تاس ءتۇيiن عىپ قىمتاپ العان.
– كورمەگەن كiسiم ەكەن بۇل ماڭايدان،
– كەلدi ەكەن اجال ايداپ قۇمعا قايدان؟
– جولاۋشى، الدە جوقشى؟
– كۇداي بiلسiن...
– بۇگiندە بوسقان ەل كوپ قىردان-ويدان.
– بiر اللا بiلەدi دە ناق دەرەگiن،
اق جاۋىپ، جونەلتەيiك، جات دەمەگiن.
مارقۇمدى تابىتقا ساپ الىپ كەتتi,
باۋىرىنان قابiر قازىپ اق توبەنiڭ.
باۋىرىنان اق توبەنiڭ قازعان قابiر،
تار بولدى، قۇدiرەت-اي، جازعانعا بۇل.
لاقاتقا ەكi قۇلاش سىيماي مۇردە،
ەسiنەن تانا جازداپ از قالدى اۋىل.
ءتاڭiردiڭ بۇيرىعىنا ەل نە ەتەدi?!
جەر قوينى – بارشا ادامنىڭ كەڭ مەكەنi.
ءۇش قۇلاش لاقات قازدى – ول دا تار بوپ،
سىيمايدى مىنا مۇردە كورگە، تەگi.
ءتاڭiردiڭ بۇيرىعىنان ەل نە ەتەدi,
جەر قوينى – بارشا ادامنىڭ كەڭ مەكەنi.
ءتورت قۇلاش لاقات قازدى – ول دا تار بوپ،
سىيمايدى جۇمباق دەنە كورگە، تەگi.
ءتاڭiردiڭ بۇيرىعىنا ەل نە ەتەدi,
جەر قوينى – بارشا ادامنىڭ كەن مەكەنi,
وتىز كەز لاقات قازدى – ول دا تار بوپ،
سىيمايدى جۇمباق دەنە كورگە، تەگi.
القيسسا، ءسوزدi تىڭدا ودان ارعى،
ەل كەنەت ۇيقى-تۇيقى بولا قالدى.
– ويباي، قاش!
– اقتار كەلە جاتىر دەيدi,
الا شاڭ اۋىل ءۇستiن وراپ الدى.
الا شاڭ اۋىل ءۇستiن وراپ الدى،
قاسقىردىڭ دەمi ۇركiتiپ قورا مالدى.
ءاپ-ساتتە قۇمعا سiڭiپ جوعالدى اۋىل،
جايىنا مۇردە قالدى، مولا قالدى.
4
تۇنiمەن بiر قۇدايعا زارىن ايتىپ،
تاڭ اتا ورالعاندا ەل تاعى قايتىپ،
مۇردە جوق، لاقات جاتىر ۇڭiرەيگەن،
“مەن نەگە بوس قالدىم” دەپ شاعىم ايتىپ.
5
اق قاشىپ، قىزىل قۋدى – قىرعا ىسىردى،
اق قۋىپ، قىزىل قاشتى – قۇمعا سiڭدi.
الديلەي باستادى ءوستiپ انا قاروي،
نەكەسiز كوردە تۋعان سۇم عاسىردى.
القيسسا، كەڭ قارويدىڭ قۇلاماسى،
كۇنiمەن جاڭعىرىعىپ قۇم اراسى.
اق-قىزىل ابىل-قابىل سىقىلداندى،
بولعاندا بiرەۋi iنi, بiرi اعاسى.
قوس بۋرا بiر-بiرiنە قارسى قۇسىپ،
تۇيعىندى iلەمiن دەپ قارشىعا ۇشىپ.
ولiسپەي بەرiسپەيتiن سىڭايلى ولار،
“Iنجiل” مەن قىزىل بيلەت الشىلى iشiك.
قان جۇتتى شىققا بالاپ قاپ-قارا قۇم.
كەسكەن باس تومار عوي دەپ اتتاعانىڭ.
قىرقىستى قاشا ۇرىسىپ، قايتا تاراپ،
شاعىلدا شاقپاق قىلىپ ات تابانىن.
قاعىنىپ قارا تالاق كەش تە كiردi,
و، بالكiم، قورىققانعا قوس كورiندi.
سول مەزەت ەكi ورتادان ەدiل اۋلى
باۋىرلاپ شىعا كەلسiن ەسپە قۇمدى.
ەكi جاق تۇرا قالدى اڭ-تاڭ بولىپ،
سارى نار جاي باسادى سالقام كورiك.
ۇزىن كوش iركەس-تiركەس قۇمنان قۇلاپ،
سور ايداپ بارا جاتىر سورتاڭعا ەنiپ.
جوق تەگi قاۋiپ-سەكەم كوشتە بوتەن،
قايىرلاي قالدى كەنەت قوس كەمە تەڭ.
تالاسقان ەكi توبەت تاڭ-تاماشا،
ورتادان قويان قاشتى – نە iستەر ەكەن؟
بەلگiسiز جاراسقانى، تاراسقانى،
ەكi جاق ءلام دەمەدi, جاق اشپادى.
جوسىلتىپ قويا بەرسiن كوشكە كەنەت،
قوس توبەت بىلاي قالىپ تالاسقانى.
شال قويان، قاۋدىر قۇلاق ال، زاۋلادى،
بەيماعلۇم قان جاۋعانى، قار جاۋعانى،
كەلەدi قارا ماتاۋ قاتار شاۋىپ،
قىرىلىسقان جاڭا عانا تاپ جاۋلارى.
كۇپشەك سان كۇرەڭ مiنگەن كۇشتi سارى،
كۇپiنiپ بۇتقا تولىپ iستi سارى.
جالمادى اقتىڭ وعى كەيۋانانى،
قىزىلدىڭ قىلىشىنا ءتۇستi شالى.
قىزىلدىڭ قىلىشى ءوتتi شالدى تۋراپ،
استىندا كوپ تۇياقتىڭ قالدى تۋلاق،
كەزدiگiن iسكەن سارى سiلتەگەندە
قارىنىن جاس توقالدىڭ جاردى تۋرا-اق.
كiم قاشىپ قۇتىلادى بۇدان ەندi,
اسقان ءسات مارتۋ باسقان قۇبا بەلدi.
اق كەمپiر اق مايالى العا ءتۇسiپ،
سىتىلىپ قالعان قازاق شىعا بەردi.
سىتىلىپ قالعان قازاق شىعا بەردi,
مىسالى، جوسىلا اعىپ قۇلان ءوردi.
كوزدەگەن اق مايانى قىزىل اسكەر،
جالت بەرiپ استىنداعى ات قۇلاپ ءولدi.
جالت بەرiپ استىنداعى ات قۇلاپ ولگەن،
ايعىر توپ توقتامادى بۇعان ەرگەن.
اق كەمپiر اق مايالى قايدان شىقتى،
ارۋاقتاي قۇم استىنان شىعا كەلگەن.
اي، جەتتi-اۋ، جەتتi, جەتتi, جەتiپ قالدى،
باقىرتىپ باسىنا ۇرىپ سەتiك ناردى.
الىسىپ ات باسىمەن قايتا ورالدى،
تۇسىنان بالا قىزدىڭ ءوتiپ باڭگi.
دەگەن ءسات ءلاززاتتi ءتۇن، بۇل ءتۇن، مiنە،
توقتاتتى توراي تۇمسىق شiركiندi نە؟
قۋ بولىپ سالا بەردi اق قارا باس،
اق مايا، تۇرا قالىپ سiلكiندi دە.
قاندى ءتۇن كەرەمەتكە ۇلاستى ما،
توپ قازاق توپ قاز بولىپ قىر استى دا،
اققۋعا iلەسە ۇشىپ بارا جاتتى،
شاشىراپ جاڭا شىققان كۇن استىنا...
ەسەنعالي راۋشانوۆ
Abai.kz
