ۆيتسە-مينيستر ۆلاديمير بوجكو  گەپتيل ۋىنىڭ ەكولوگياعا تيگىزگەن زاردابى تۋرالى قانداي-دا ءبىر مالىمدەمە جاساماس بۇرىن، الدىمەن ءوزى اتالمىش ەكو-قاۋىپتى ايماقتا تۇرىپ كورسىن. جاقىندا «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ ءبىر توپ بەلسەندىلەرى ءدال وسىنداي ۇسىنىستى مينيستر مىرزاعا جاساعان.

وتكەن اپتادا رەسەي تاراپى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، 2013 جىلى بايقوڭىر ماڭىندا قۇلاعان «پراتون-م» زىمىرانىنان تاراعان گەپتيل ۋى ءۇشىن وتەماقى تولەۋدەن باس تارتقان بولاتىن. وسىعان قاتىستى، قازاقستاندىق قوعام بەلسەندىلەرى مەن «انتيگەپتيل» قوزعالىسى جەتەكشىلەرى نارازىلىق ءبىلدىردى. اتالمىش قوزعالىس توبىنىڭ كوورديناتورى ۇلان شامشەت مىرزا «7NEWS.kz» اگەنتتىگىنە سۇحبات بەرگەن.  

ءبىز بىلەتىندەي، وتكەن اپتادا قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى ۆلاديمير بوجكو مىرزا، جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرىپ، قازاقستاننىڭ رەسمي ورگاندارى رف عارىش اگەنتتىگىنە «پراتون-م» اپاتىنىڭ زارداپتارىن دالەلدەي الماعانىن ايتقان ەدى.

«اۋەلدە ءبىزدىڭ تاراپتان باستاما كوتەرىلىپ، «پراتون-م»-نەن تاراعان گەپتيل ۋى كەلتىرگەن ەكولوگيالىق زارداپتار ءۇشىن وتەماقى تولەۋدى تالاپ ەتكەن ەك. بىراق، رەسەي جاعى بىزدەن ناقتى دالەلدەر كەلتىرۋدى سۇراپ، سونىڭ ىشىندە تاپ وسى «بايقوڭىرعا» كەلتىرىلگەن زارداپتاردى سۇرادى. ەستەرىڭىزدە بولسا،  «پراتون-م» قۇلاعاننان كەيىن، ءبىز رەسمي كوميسسيا قۇرىپ، كەلتىرىلگەن زالالداردى ەسەپتەۋگە كىرىسكەن ەدىك. سودان كەيىن، جەزقازعان قالاسىنان تاۋەلسىز كوميسسيا كەلىپ تاعى ەسەپتەدى. ال ناتيجەسىندە، ءبىزدىڭ ساراپشىلار عارىش ايلاعىنىڭ سىرتىنداعى ەكولوگيالىق شىعىنداردى ەسەپتەي العان جوق. سوعان بايلانىستى، وتەماقى تۋرالى كەلىسسوزدەر دوعارىلدى. ناقتى سومانى ءبىز ەسەپتەي المادىق»،-دەگەن ەدى ۆيتسە-مينيستر بوجكو مىرزا.

بوجكونىڭ بايانداماسىنا سۇيەنسەك، رەسەي تاراپى ناقتى سوما ەسەپتەلىپ، كورسەتىلسە، وتەماقى تولەۋگە دايار تۇرعان. الايدا، رەسمي ساراپشىلار دالەلدەپ بەرگەندەي، زىمىران تاسىمالداعىش «پراتون-م» اپاتى ءبىزدىڭ ەكولوگياعا ەش زالال كەلتىرمەپتى-مىس.

«بايقوڭىر ماڭىندا 600 توننادان استام اسا ۋللى گەپتيل جاعارمايى شاشىلدى. ءمينيسترى بوجكو مىرزا مەن، رف حالىق باتىرى – تالعات مۇساباەۆ ايتقانداي، گەپتيل جاعارمايى اتموسفەرادا، اۋادا جانىپ كەتكەن جوق. رەسمي بيلىك ورگاندارى مەن كەي شەنەۋنىك مىرزالار گەپتيل جايلى قيسىنسىز اڭگىمەلەردى وربىتە باستاعاندا، ءبىز «پراتون-م» حرونيكاسىن العا تارتامىز. ناقتى دالەل بار. ۆيدەوسى دا بار. وندا انىق كورسەتىلگەندەي، «پراتون» اۋادا ەمەس، جەرگە قۇلاعان. رف «روسكوسموستىڭ» سول كەزدەگى باسشىسى ءوزى كەلىپ، «پراتون» قۇلاعان جەردى كوردى. اپاتتان ورىن العان ۇلكەن شۇڭقىرعا ءتۇسىپ كوردى. سودان كەيىن 10 ايدان كەيىن راكتان قايتىس بولدى. ءبىز ول كىسىنىڭ وتباسىنا كوڭىل ايتۋ حاتىن قازاقستانداعى رف ەلشىلىگى ارقىلى جولدادىق»،- دەيدى ۇلان شامشەت مىرزا.

سوندا  بوجكو مىرزانىڭ بايانداماسى مەن باجايلاۋى مۇلدە باسقاشا بولعانى ما؟ ۆيتسە-مينيستر ۆلاديمير بوجكو اڭگىمەسىنىڭ اۋانى، رەسەيلىك «پراتون» ەل جكولوگياسى مەن عارىش ايلاعى اۋماعىنداعى ەلدى-مەكەندەرگە مۇلدە زيان كەلتىرمەگەن. سول ءۇشىن دە رەسەي تاراپى وتەماقى تولەۋگە مىندەتتى ەمەس.

«بوجكو مىرزانىڭ بۇلاي دەۋى نەگىزسىز. «پراتوننان» ەشبىر زيان كەلمەدى دەگەن ۆيتسە ءمينيستردىڭ ءوزىن، سول بايقوڭىرعا ەڭ قۇرىعاندا ءبىر جىلعا جىبەرۋ كەرەك. گەپتيلمەن ۋلانعان ايماقتا از دەگەندە ءبىر تۇرىپ كورسىن. سوسىن بارىپ، ونىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرۋ كەرەك (عىلىمي زەرتتەۋ نىسانى رەتىندە - ەكسپەريمەنت). ءوزىنىڭ تىكەلەي مىندەتتەرىن تاپ سول جەردەن اتقارىپ كورسىن. مەن بوجكونى الدەنەگە ايىپتاپ وتىرعانىم جوق.ول بار بولعانى كوپتى بىلمەيتىن شەنەۋنىك»،-دەپ تۇيىندەيدى شامشەت مىرزا.

ەستەرىڭىزدە بولسا، رەسەيلىك زىماران قازاق دالاسىندا اپاتقا ۇشىراپ، ونىڭ ىشىندەگى 600 توننادان استام اسا ۋلى گەپتيل اۋاعا تاراعاندا، قوعامدىق بەلسەندىلەر «پراتون» زىمىرانىن بايقوڭىردان ۇشىرۋدى توقتاتۋ كەرەك دەپ باجايلاعان بولاتىن. ءتىپتى، بۇل ماسەلدە رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا دا ءجيى ايتىلدى، كوپ تالقىلاندى.

ال بۇرىنعى ەكولوگيا ءمينيسترى بولعان، مارقۇم  نۇرلان قاپپاروۆ مىرزا، 2013 جىلعى «پراتون» اپاتىنان ەل ەكولوگياسىنا 95 ميلليون دوللار شىعىن كەلگەنىن ەسەپتەپ، ايتقان ەدى عوي.

قازىرگى گەوساياسي احۋالدارعا نازار اۋدارساق، كرەمل قوجايىنىنىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ تۇرعانى جاسىرىن ەمەس. ءبىزدىڭ تەرريتوريامىزدا كەڭەس كەزىندە ەكى بىردەي يادرولىق سىناق پوليگونى بولدى. ال قازىردىڭ وزىندە بەس رەسەيلىك اسكەري پوليگون مەن بايقوڭىر بار. سونداي-اق، قىزىلوردا وبلىسى ونكولوگيالىق اۋرۋلار جونىنەن كوشگ باستاپ كەلەدى. وڭىردەگى ەركەك بەلسىزدىگى مەن ايەلدەر بەەۋلىگى تۋرالى قازاقستاندىق باق از جازعان جوق. سوندا، بايقوڭىردى رەسەيگە جالعا بەرگەننەن نە ۇتتىق؟ ۋادە ەتىلگەن، جال قۇنى دا دەر كەزىندە تولەنبەيتىنىمەن قوسا، ءبىزدىڭ جەتەكشى عارىشكەرلەرىمىزدىڭ ءوزى ۇشپ جاقانى شامالى. ال رف تاراپى، ءبىزدىڭ عارىشكەر ايدىن ايىمبەتوۆتى ءبىزدىڭ اقشامىزعا ۇشىردى. سوندا ءبىزدىڭ بايقوڭىردان ۇتقانىمىزدان ۇتىلعانىمىز باسىم بولىپ شىعادى.

ءبۇتىن عارىشىمىزدىڭ تىزگىنىن سەنىپ تاپسىرعان قاھارمانىمىزدىڭ ءوزى «بايقوڭىرداعى «پروتوننىڭ» قۇلاۋى زاڭنامالىق تۇرعىدا اپاتقا جاتپايدى» دەپ رەسەي مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ وتىرعاندا، باسقاسىنان نە سۇرايمىز. 17 ميلليون حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرىپ وتىرعان گەپتيلدەن باس تارتۋعا «اقساقال بيلىكتىڭ» قاۋقارى جەتپەيتىنىنە كوزىمىز باياعىدا-اق جەتكەن. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ بايقوڭىرعا بەيتاراپ قارايتىنى بەلگىلى. سوعان قاراعاندا «بايقوڭىر رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى ەمەس پە؟» دەگەن كۇلىمسى كۇدىك تۋادى... سوندا قالاي بولعانى؟!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz