وتكەندە اۋىل اكىمىنىڭ حالىققا ەسەپ بەرۋ جينالىسىنا باردىم. وبالى، كانە، اكىم باردى – بار، جوقتى – جوق دەپ ەسەبىن بەرىپ جاتتى. اكىمنىڭ ءوزى دە الپىستى القىمداپ قالعان ادام ەكەن. ال، اكىمنىڭ قاسىندا ءبىر اقساقال وتىردى. ەسەپ اياقتالعان سوڭ، سۇراق-جاۋاپقا كوشتى. جۇرت مازالاعان ساۋالداردى قويىپ جاتىر. ورتا تۇستان ءبىر قارتاڭ ادام تۇرىپ، «اۋىلدا مەشىت جوق. مەشىت سالۋعا قارايلاسساڭدار» دەدى. اكىم: «مەكتەپ، بالاباقشا دەسەڭىز ءبىر ءجون. مەشىت ماسەلەسى ءبىزدىڭ قۇزىرەتىمىزگە كىرمەيدى. ەگەر اۋىل بولىپ جينالىپ، سالامىز دەسەڭىزدەر، قارسىلىعىمىز جوق» دەدى. مەشىت ماسەلەسى وسىمەن ءتامام بولدى. اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، الگى قارت تاعى ءبىر سۇراق قويدى. ءدال وسى كەزدە اكىمنىڭ وڭ جاعىندا وتىرعان اقساقالعا ءتىل ءبىتتى: ء«اي، سەن قايتا-قايتا نە بولدى، ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ جاتىر عوي» دەپ قولىن سەرمەپ، قاباعىت شىتتى. وسى كەزدە بارىپ، بۇل كىسىنىڭ اقساقال ەمەس، شال ەكەنىن ءتۇسىندىم. جينالىس سوڭىندا بۇ كىسى ءسوز الىپ، اكىمنىڭ جۇمىسىن ماقتاپ، ەلدىڭ تىنىشتىعىن، پرەزيدەنتىڭ اماندىعىن تىلەپ، جۇرتقا ءبىراز «اقىل» ايتىپ، ء«جون» سىلتەپ، قازىرگىدەي «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زاماندا» ءومىر ءسۇرىپ جاتقان باقىتتى ەل ەكەنىمىزدى ەسىمىزگە سالىپ بارىپ، ارەڭ توقتادى. قول سىلتەسى، وتى ازايعان بىراق جىبىرلاعاندى قالت جىبەرمەيتىن شەگىر كوزى زالدىڭ ءىشىن سۇزە قاراپ، قارسى شىقساڭ ايداتىپ جىبەرەتىندەي كورىندى. وسىلايشا، توردە، اكىمنىڭ قاسىندا وتىرعانىنا قاراپ، اقساقال دەگەن كىسىمىز شال بولىپ شىقتى. بۇل – ءبىر اۋىلدىڭ عانا شالى.

ال، بۇكىل ەلدە وسىنداي، بيلىكتىڭ قولشوقپارىنا اينالعان، كارى قويدىڭ جاسىنداي عانا قالعان ءومىرى جۇمسالۋمەن ءوتىپ جاتقان قانشاما شال بار. ولار – اقساقالدىقتى ەمەس، شال بولۋدى قالادى. تاڭداۋلارى – وسى.

انەۋگۇنى ۇلكەن ءبىر جيىندا ءبىر شال ءبىر شالدى تەرەڭنەن تولعاپ، قيىننان قيىستىرىپ، تىلىمەن كەستە تىگىپ ماقتاپ جاتقانىن جانە كوردىم. تەلەۆيزوردى قوسساڭ، ەسەپ بەرىپ جاتقان اكىمدەردىڭ قاسىندا ءبىر شال وتىرادى. ول شالدىڭ نە ءۇشىن وتىراتىنىن ەندى بىلدىك قوي...

سودان شالداردى تۇسىنۋگە تىرىسىپ، ميىما شاقتاپ ويلاندىم. ءارى ويلاندىم، بەرى ويلاندىم. ماعان سالساڭىز، بۇل شالدار – ارمانى ۇرلانعان ۇرپاقتار. ويتكەنى، سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا ءتۇرلى سالادا قىزمەتتە وتىرعان بۇل بۋىن ءۇشىن ءمانساپتىڭ، ءومىردىڭ كوكجيەگى ەندى اشىلىپ، جەرگىلىكتى جانە ورتالىق بيلىكپەن قالاي سويلەسىپ، قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن مەڭگەرگەن شاقتا قۇدايداي كورىپ، كوزسىز سەنگەن سوۆەت وكىمەتىنىڭ تۋى جىعىلىپ، قورعان بولعان پارتيا قۇلادى. پارتيامەن بىرگە ارمان-ماقسات، ومىرلىك مۇرات، ءمانساپ، جوسپارلار ءبارى-ءبارى قۇردىمعا كەتتى. سودان عوي، قازاقستان مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدە مۇنىڭ ءبارى ءوڭى ەكەنىنە كوزى جەتىپ، قاباقتارىنان قار جاۋىپ، قىرلى ستاكانمەن تولتىرا تارتىپ جىبەرىپ، تاس بۇركەنىپ جاتىپ قالعاندارى...

بىراق، ۋاقىت وتە كەلە بۇل بۋىن سوۆەتتىك ءادىس-ءتاسىل قوعامدىق-ساياسي جۇيەدە ءالى دە سالتانات قۇرىپ تۇرعانىن ءتۇسىندى. ءتۇسىندى دە باياعى جەتىك مەڭگەرگەن ايلالارىنا سالدى. ول – بيلىككە ءالى دە بولسا، ءوزىنىڭ جۇمسالۋعا جارايتىنىن كورسەتۋ. كوردى. جاراتتى. سودان بەرى، مىنە، قاناتتارىن كەڭگە جايىپ، ەل اۋماعىن الىپ جاتىر. ءبىر قىزىعى (نەگىزى قىزىق تۇك تە ەمەس), شالداردىڭ ايلاسى جۇقپالى. ولاي دەيتىنىمىز، بۇل دەرت اسقىنعانىمەن قويماي، جىل وتكەن سايىن جاسارىپ كەلەدى. ۇلكەن جينالىستاردان وسىنى بايقاۋعا بولادى. سويتسەك، بۇل جاس شالداردىڭ دا كوزدەگەندەرى بار ەكەن. ول دا سول – بيلىكتىڭ يلەۋىنە ءتۇسۋ، جۇمساۋىنا ءجۇرۋ. جولدارى بولىپ، دەپۋتات، لاۋازىمدى (ايماقتىق دارەجەدە بولسىن) مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولعاندارى دا بار. بولماي قالعاندارى باياعى پارتيانىڭ، الدەبىر مينيسترلىك، مەملەكەتتىك مەكەمەنىڭ اتىنان جۇمسالىپ جۇرگەندەرىنە ازىرشە ءتاۋبا دەيدى. ال، نەگىزگى ماقسات – اناۋ جاقتا، ءبىلىپ وتىرسىز...

مۇنداي جۇمسالۋعا يكەمدى، كەرەك كەزىندە ەلدىڭ پىكىرىن قاقپاقىلداپ، ورە تۇرەگەلىپ، پىكىر، كوزقاراس، تاڭداۋ بوستاندىعىن تۇنشىقتىرۋدا، ازاماتتاردى اداستىرۋدا، جۇرتتى ءارى-ءسارى ەتىپ، ەكىۇداي ويدىڭ قۇشاعىندا قالدىرۋدا بيلىك ءۇشىن قۇرال بولىپ وتىرعان جاس شالداردىڭ ءبىر توبى الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە ءورىپ جۇرەدى. بۇل – ءبىز ايتىپ وتىرعان قوعامداعى «شال» دەرتىنىڭ جاس ءارى جاڭا فورماعا وتكەن ءتۇرى.

بارلىعىنا ورتاق ءبىر بەلگىلەرى دە بار: بيلىككە، ونىڭ ءتۇرلى سالادا جۇرگىزىپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ىشكى-سىرتقى ساياساتىنا ءوز پىكىرىڭىزدى ايتا باستاساڭىز بىردەن شابۋىلعا تاپ بولاسىز. مۇنى ءبىر دەڭىز. ەكىنشى، شالدار (جاسى دا، كارىسى دە) وزدەرىن بيلىكشىل ەمەس، مەملەكەتشىل، حالىقشىل ەتىپ كورسەتەدى جانە وزدەرى سوعان سەنەدى. ۇشىنشىدەن، ءوز ويىن اشىق ايتىپ، باتىلدىق كورسەتكەندەر اركەز بۇلاردىڭ نازارىندا ءارى تىزىمىندە.

ايتپاقشى، شال دەرتى ۇلشىلمىز دەپ ۇرانداتىپ جۇرەتىن قوعامدىق ۇيىمداردا دا بار. وزگەشەلىگى – پىكىر ايتۋ، تاڭداۋ جاساۋ بار. دەموكراتيانى كورمەسەڭىزدە، سەزىنەسىز...

وسىنداي شال قاپتاعان زاماندى جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنەن كوكتەمدى الىپ تاستاعانداي بەينەلەپ ايتۋعا بولادى. كوكتەمسىز ەلدىڭ بولاشاعى كۇزدەي كۇڭگىرت...

سولاي، اقساقالىم!..

P.S.

قايبىر جىلى جوڭعار الاتاۋىنداعى سالقىنبەل جايلاۋىندا بولدىم. اقسۋ وزەنىن بويلاپ، تاۋ-تاستى ارالاپ، تۇنعان تابيعاتقا مەيىر قاندىردىق. سول ساپاردا سايىنبولەك بەلىنە شىعىپ، اتتان ءتۇسىپ، دامىلداپ وتىرعانىمىزدا نەشە جىلعى ەسكى ءشوپ ۇيىعا باسىپ، جاڭا ءشوپتى كوكتەتپەي تاستاعانىن كوردىك. سول ەلدىڭ، جەر تانيتىن ازاماتى: «مال اياعى تيمەگەن سوڭ، قۋراعان ەسكى ءشوپ جينالىپ، تۇتاسىپ، كوكتىڭ بۋىنىن بايلاپ، تىنىستاتپاي، بوي تۇزەتىپ، جايقالتىپ كوكتەتپەي تۇر. «ەل قونباعان بەل جەتىم» دەگەن وسى»، دەپ كۇرسىنىپ، التىن شاڭىراق تاۋىنا تەسىلە قاراپ، ويعا شومىپ وتىرىپ قالىپ ەدى. الدە جەردى ايادى ما، الدە جەرىنە ۇقساس تاعدىر كەشىپ جاتقان ەلدى ايادى ما؟..

نۇرا ماتاي

Abai.kz