مىرزان كەنجەبايعا حات
قۇرمەتتى مىرزەكە!
اۋىلىمىزعا 2012 جىلى كەلەدى دەگەن ينتەرنەت جەلىسى 2015 جىلدىڭ قاراشا ايىنىڭ سوڭعى اپتاسىندا كەلىپ، ىسكە قوسىلدى. 6 جەلتوقسان كۇنى ءبىر شاكىرتىم: ء«سىزدى ينتەرنەتتە ءبىر كىسى جامانداپ، ء«بىلىمسىز ءبيدىڭ اقىلى» دەگەن ماقالا جازىپتى» (http://old.abai.kz/node/40355) دەپ، سىعىستىرىلا جازىلعان 4 بەت ماقالانى قولىما ۇستاتا بەردى.
ماقالانى ىقىلاسپەن وقىپ شىقتىم. ءسوزدىڭ باسىن دوزاقتان باستاپسىز. ايتقانىڭىز دۇرىس. بۇرىنعى مىسالشىلار: ء«ۇش كۇننەن كەيىن ادام دوزاققا دا ۇيرەنەدى» دەگەن ءسوز بار عوي. دوزاقتان دا اۋىر زاماندار بولدى. كوردىك، كوندىك، تۇسىندىك. بىراق، ءسىز مۇندايدى تۇسىنە قوياتىن جان ەمەس ەكەنسىز.
«كون بولايىق، ءسىرى بولايىق، ەل-جۇرتىمىز امان، ءتىرى بولايىق!
«انەبىر جولى» دەگەنىڭىز جالعان. مەن ءوزىمدى جارنامالايتىن ادام ەمەسپىن. الەمگە ايگىلەپ، اسپانعا كوتەرگەن ءوزىڭىزسىز. اللادان قايتسىن! قىرعىزدىڭ باتىرى ناۋرىزبايدىڭ باسىن نايزاعا شانشىپ الىپ، اسپانعا كوتەرىپ ايقاي سالىپتى. «ناۋرىزباي، مىنە!» - دەپ. سوندا باس سويلەپ: ء«اي، قىرعىز، ءالى دە سەنەن جوعارى تۇرمىن» دەپتى. سول سياقتى ءوزىڭىز تومەندە قالىپ قويماڭىز. وسى ماقالادا ايتىلۋى ءتيىس ءۇش اۋىز ءسوز ءۇشىن قانشاما ۋاقىتىڭىزدى سارىپ قىلىپسىز. مارر ەكەۋىڭىز، اسىرەسە ءوزىڭىز، دانىشپان بولىپ كورىنىپ قالىپسىز. كوپىرتىپ سويلەپ، كوبەيتىپ جازۋدى ماشىقتاپ كەتكەن ەكەنسىز. ءۇندى، قىتاي، اراب، پارسى، شاعاتاي، جاپون، تۇرىك، كورەيدى بىراق توڭكەرىپ، ايرانعا كوجە قوسقانداي جاساپسىز. ەلدى ەسىنەن تاندىرارلىق كۇشىڭىزدى كورسەتكىڭىز كەلگەن سياقتى. مەيلىڭىز، «ايحاي» بارلىق دەپ تۇسىنەمىن. 300 جىلدىق ورىستاردىڭ ەزگىسىن، اسسيميلياتسياسىن ءسىز بولماساڭىز كىم ايتادى. 300 جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ءسوز عوي. ۇلكەن تاقىرىپ، سىزدىكى «جىعىلساڭ، ناردان جىعىلدىڭ» كەبى. «قوي، بۇل قانداي ەر، شىركىن، پىلگە دە ۇرگەن دەمەي مە!» - دەگىزىپ قايتەسىز. سودان ورىستاردىڭ مۇڭايىپ جۇرگەنىن كورمەدىم.
ءوز تاقىرىبىمىزعا ورالايىق.
مەنى كىنا ەمەس، كۇناعا ۇرىندىرعان ءۇش ءسوز: «پروگرامما»، «كلاسس»، «پروتسەنت» سوزدەرىن 70 جىل ەستىپ، ميلانىپ، قولدانىپ، ءتىل-سوزدىك قورىمىزعا ەنىپ، ءسىڭىسىپ، بايىرعى ۇلتتىق تىلىمىزدەي قالىپتاسىپ، جازبا تاريحىمىزدا تۇسىنىك، ۇعىم-مۇرا بوپ كەتكەن تىلدىك قازىنانى كوپشىلىك پىكىرىنە قۇلاق-قاعىس رەتىندە گازەتكە جازىپ ەدىم. ول ءسىزدىڭ شامىڭىزعا ءتيىپتى. رەنجىمەشى!
ءسىز بۇل سوزدەردى ەستىپ، جازىپ، قولدانىپ كورمەگەنسىز عوي. ونىڭ ۇستىنە ورىس قولدانعان، ورىستانعان ءسوز دەپ قاتتى شوشىنعانسىز. سايان سەرىك ۇلىنا جالا جاپپاڭىز. ول دۇرىسىن ايتىپ تۇر. تەرمين ءسوزىنىڭ ۇعىمىن دا قورقىنىشتى تۇسىنگەنسىز. مەن تاپقان ءسوز ەمەس. بۇل سوزدەردىڭ ەتيمميولوگياسىن بىلمەسەڭىز دەرەكتى انىقتامالارى مىناۋ:
سلوۆار ينوستراننىح سلوۆ (موسكۆا – 1949گ.)
تەرمين
[<لات.termunus – پرەدەل، گرانيتسا>]1.سلوۆو توچنو وبوزناچايۋششەە وپرەدەلەننوە پونياتيە پريمەنياەموە ۆ ناۋكە، تەحنيكە يسكۋسستۆە، دەسە (638 ستر.) قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندە (الماتى، 2008ج)
تەرمين: بەلگىلى ءبىر عىلىم مەن تەحنيكا، ونەر سالاسىنداعى ناقتىلى ۇعىمدى بىلدىرەتىن اتاۋ ءسوز بەن ءسوز تىركەسى (801 ب.) دەلىنگەن.
مىرزەكە، شەت ەل سوزدىگىندەگى 2-3 ماعىنالارىن، ريم قيال-عاجايىپ اڭىزىن اۋدارماعان. تىلگە قاجەتىن عانا العان. ءسىز دە ءريمنىڭ اڭىزىن كولدەنەڭ تارتپاڭىز.
پروگرامما. [<گر. Programma – وبياۆلەنيە، پرەدپيسانيە>] 4. كراتكي سيستەماتيچەسكي پەرەچەن سودەرجانيا كۋرسا كاكوي-ليبو ديستسيپلينى، پوكازىۆايۋششي وسنوۆنىە ەە رازدەلى ي ەە مەتودولوگيچەسكۋيۋ ناپراۆلەننوست;
5. پەرەچەن نومەروۆ (مۋزىكي، پەنيا، تانتسەۆ ي ت.د.) يسپولنياەمىح نا كونتسەرتە، تسيركوۆوم پرەدستاۆلەني ي ت.پ.، ا تاكجە ۋكازاتەل س پەرەچنەم يسپولنياەمىح پەس ي دەيستۆۋيۋششيح ۆ نيح ليتس. (سل. ينوستر. سلوۆ 523 ستر.)
رۋسسكو-كازاحسكي سوزدىگىندە اۋدارماسى جوقتىعىن ءبىلدىرىپ، «پروگرامما – پروگرامما» دەپ كورسەتىلگەن. (633 ب.) ال، قازاقتىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندە اتىمەن جوق، الىپ تاستالعان. نەگە؟ قارسىلىق پا؟ داۋدان قاشۋ ما؟ الدە جاڭىلىس پا؟ بۇل ءسوزدىڭ كىناسى كومپارتيا قولدانىپ قويعان ءسوز. «لەنين مەن ءستاليننىڭ مەنشىگى» مۇنداي دا ساقتىق بولادى ەكەن؟
قازىر كومپيۋتەر قولدانعاندار پروگرامماسىز ءسوز سويلەمەيدى. سوندا، ول سوزدەن قايدا قاشىپ قۇتىلماقسىز؟
سلوۆار ينوستراننىح سلوۆ
كلاسس. 7. گرۋپپا ۋچاششيحسيا ۆ ناچالنوي ۆ سرەدنەي شكولە، پودبيراەمىح سووتۆەتستۆەننو ۆوزراستۋ ي پوزنانيام; 8. شكولنايا كومناتا، ۆ كوتوروي پرويسحوديات ۋچەبنىە زانياتيا; 9. وبوزناچەنيە پرەدمەتا پرەپوداۆانيا ۆ نەكوتورىح سپەتسيالنىح ۋچەبنىح زاۆەدەنياح، ناپريمەر، ۆ كونسەرۆاتوري: كلاسس روياليا، سكريپكي ي ت.د.
رۋسسكو-كازاحسكي سلوۆار (الماتى – 1946ج)
ءىت. 218 ستر. 1, تاپ: رابوچي كلاسس – جۇمىسشىلار تابى، كلاسس ەكسپلۋاتاتوروۆ – قاناۋشىلار تابى; 2, ءبولىم، كلاسس. يا ۋچۋس ۆ 7-م كلاسسە، - مەن 7 كلاستا وقيمىن. ساباق وقىلاتىن بولمە.
3, بولىمشە، قاتار (رازرياد) پرومىشلەننىە پرەدپرياتيا بىلي رازدەلەنى نا 2 كلاسسا – ءوندىرىس ورىندارى ەكى قاتارعا بولىنگەن ەدى.
4, دارەجە، شەن. 5, پوەزد ۆاگوندارى، پاراحود بولمەلەرىنىڭ ءتۇرى (دارەجەسى)
سونداي: كلاسسيك، كلاسسيفيكاتسيا، كلاسسيفيتسيروۆات، كلاسسيتسيزم، كلاسسيچەسكي، كلاسسنىي، كلاسسوۆىي سياقتى سوزدەردىڭ ۇعىمدارىن «سىنىپ» ءسوزى بەرە الا ما؟ ەسەك پەن بۇزاۋدىڭ كۇشى تەڭ بە؟ بالاما بولادى دەۋدىڭ ءجونى جوق. سىنىپ ءسوزى قازاق ءسوزى ەمەس، وعان جارماسۋ قاتە.
«پروتسەنت»
سلوۆار ينوستراننىح سلوۆ (موسكۆا – 1949گ.)
532 ستر. [<لات. Pro centum> نا سوتنيۋ] 1, سوتايا دوليا كاكوگو-ليبو كوليچەستۆا يلي چيسلا، وبوزناچاەمايا زناكوم %; 2, پلاتا زا پولزوۆانيە چۋجيم كاپيتالوم.
رۋسسكو-كازاحسكي سلوۆار (الماتى – 1946ج)
مۇندا پروتسەنت - پروتسەنت دەلىنگەن. قازاقشا اۋدارماسى جوق دەگەندى كورسەتىپ تۇر. ونىڭ ءمانى: قازاقتا مۇنداي ولشەم ءتۇرى بولماعان، اتىمەن جوق. بۇل اتاۋ تىلىمىزگە سوزدىك قور بولىپ ەنگەن – نەولوگيزم. پروتسەنت – ء(جۇزدىڭ ءبىرى) ء(ىت. 335, ءىىت. 551 ستر.)
قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندە – 2008ج.، 680 ب. «پروتسەنت – بىرلىك رەتىندە الىناتىن ءبۇتىن ساننىڭ جۇزدەن ءبىر بولىگى،» - دەلىنگەن.
ەلدى-جۇرتتى 15-20 جىلدان بەرى اداستىرىپ جۇرگەن جاۋاپسىزدىق – سوزدىكتە «پروتسەنت» دەگەن سوزدەن سوڭ (پايىز) دەپ اراعا قاتىستىرىپ جازىپ جىبەرىپتى. بۇل – ادەيى جاسالعان قۋلىق، قىلمىستى ءىس سياقتى. (پايىز، بايىز) دەگەن ءسوزدىڭ تۇسىنىگى بىردەن ءبىر وتە دۇرىس 665, 100 بەتتەردە ايقىن جازىلعان. مىرزەكە، ماعان ايتقان دالەلىڭىز ورىندى ەمەس. بۇل قىلىق – سۋىق قولدى بۇقپانتاي ادامنىڭ ءىسى. پايىز ءسوزىنىڭ ماعىناسىن بىلمەيتىن، سوزدىكتىڭ 100, 665 بەتتەرىن وقىماعان ادامنىڭ ارەكەتى. اۆتورلار ەمەس، ويتكەنى سوزدىك جاساۋشىلار ەكى ءسوزدى قاباتتاپ جازىپ تۇسىنىك بەرمەيدى.
بۇل – «پروتسەسس، ۇدەرىس» دەگەن كەلەر جولداعى جازۋ تاسىلىنەن بەلگىلى بولىپ تۇر.
سونىمەن بىرگە ب-95. ۆ-170. ە-215. ج-242. ي-350. ي-364. و-621. ءو-646. پ-664. س-694 – بەتتەردەگى وسى ارىپتەردەن (10 ءارىپ) باستالاتىن سوزدەر تەكسەرىلمەي قالعان. سونىڭ سالدارىنان «پروگرامما»، «پروتسەنت»، «سىنىپ» سوزدەرىنىڭ تۇسىنىكتەرى ورەسكەل وزگەرىسكە تۇسكەن. ءسوز قولدانىسىنداعى ءتىل ساۋاتتىلىعىنا نۇقسان كەلگەن. اداسۋشىلىقتىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى وسىندا تۇر.
«كلاسس» دەگەن ءسوزدىڭ تىنىسىن تارىلتىپ، ەلەۋسىز عانا «قوعامدىق توپ» دەپ بەرگەن. قولجازبانى تەكسەرىپ وقىپ شىققان سوڭ ءا. نۇرماعامبەتوۆ تە ەسكەرمەگەن سياقتى.
ءتىلىمىزدىڭ جالپى سوزدىك قورىنداعى ورىس سوزدەرى مەن تەرمين سوزدەردى سىلىپ تاستاپ بالاما سوزدەر قولدانامىز دەۋ – اقىلعا سىيمايتىن تۇسىنىك.
مىرزەكە، قازاق ءتىلى ەكەۋمىزدىڭ مەنشىگىمىز ەمەس، حالىقتىڭ قارىم-قاتىناس قۇرالى، قارۋى، تىلدىك قازىناسى، ۇرپاق مۇراسى. مەنى «بي» دەسەڭىز دە بيلىك مەندە دە، سىزدە دە ەمەس. ءتۇس ءشايىسىپ ارامتەر بولمايىق، بيلىك حالىقتا، مەملەكەت بيلىگىندە.
وڭاي تاپقان ولجالارىڭىز «پايىز» سوزىنە مىسال كەلتىرەيىن، سالماقتاپ ويلاڭىزشى!
ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەەۆ: «ىشقىشباپ ساپارى» ولەڭىنەن:
«قارايدى بازار بارعان قالتاسىنا،
سۇيسىنەر توعاي بارعان بالتاسىنا.
وتىردىق ءبىراز كىرىپ پايىز الىپ،
جار سالعان يشانداردىڭ القاسىنا».
ء(ىت. 112 بەت)
«ميركامالالدين يشانعا!
«پىرلەردەن زات ەدىڭىز تيگەن نازار،
تاماشا جۇرگەن جەرىن بولعان بازار.
قاسيەت كارىپتىكتەن (عارىبلىكتەن) پايىز تاۋىپ،
تابيب بولدىڭ داۋاسىز دەرتتى جازار.
بۇيرىقتى تۇز، نەسىبە ادامدى ايدار،
بارادى كۇن-ءتۇن ءوتىپ، جىل مەن ايلار.
تابىلار بارساڭ قايدا ىزدەگەنمەن،
پايىز اباد، پاتيح ابادتاي ءشارىپ جايلار.
ء(ىىت. 34 بەت)
ن.د. وڭداسىنوۆ
«ارابشا-قازاقشا تۇسىندىرمە سوزدىك»
(فايز ۋن) پايىز: 1.تاسىپ تولۋ، كەمەرىنەن شىعۋ، مولشىلىق. 2. جومارتتىق، مىرزالىق، قولى اشىقتىق، يگىلىك، قايىرىمدىلىق (قۇدايدان) اۋىسپ. كوركەمدىك، اسەمدىلىك، تىنىشتىق:
«جەل دەگەنىڭ تەك بىراق،
ويعا-قىرعا شاپقىلاپ،
پايىز تاپپاس اۋا عوي.
(مۇزافار الىمباەۆ)
«قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى» (2008 ج. الماتى)
پايىز – پايىز تاپتى، تاعات ەتتى... (665 ب.)
بايىز – بايىز تاپپادى، دەگبىرى قاشتى. سابىرى كەتتى. (100 ب.)
«سەنىڭ قايعىڭ مەنىڭ دە دەرتىم ەدى!
شارپىعاندا ءورتى مەنى.
بايىز تاپپاي بايزاقوۆ كوشەسىمەن،
قويۋ تۇندەر شۇپىرلەپ جوڭكىلەدى.
(ارمان قاني)
ءادىلىن ايتساق، وسى كىتاپ جاريالانعاننان كەيىن ەرمۇحان بەكماحانۇلى ءبىر جىل، ءيا ءبىر اي جازۋ ستولىندا پايىزداپ وتىرىپ، قالىپتى جاعدايدا جۇمىس ىستەي العان جوق.
(مەدەۋ سارسەكە، «قانىش ەلى» كىتابىنان) (104-105 ب.)
قۇرمەتتى، مىرزەكە، مەنەن جازعىرىپ تۇرىپ دىگەرلەپ: «تەرمين سوزدەر اۋدارىلماسىن» دەگەن قاي جەردە جازىلعان دەپ جانىمدى قىساسىز. ول شەشىم قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل-ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ ءماسليحات ارحيۆىندە شىعار. بارساڭىز، تاباسىز. ال، تەرمين سوزدەردى قازاقشالاڭدار دەگەن شەشىم، بۇيرىق، ۋكاز ءسىزدىڭ قولىڭىزدا بار ما؟
ءبىرىمىز «قىرىق»، ءبىرىمىز «سوروك» دەپ تۇسىنىسە الماي جۇرگەنىمىز سول عىلىم اكادەمياسىنىڭ مەنىڭ سورىما قاراي، جويىلىپ كەتكەندىگى عوي. ايتپەسە، ەكەۋىمىزگە نە جوق؟
مىرزەكە، ول تەرميندەردى قابىلداۋ سوزدىك قولدانىسقا ەنگىزۋدە كوز الدارىنان وتكىزگەن اكادەميك ىسمەت كەڭەسباەۆ، اكادەميانىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى ماۋلەن بالاقاەۆ، عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى عاينەتدين مۇساباەۆ، ءتىل عىلىمىنىڭ دوكتورلارى: سارسەن امانجولوۆ جانە ساۋرانباەۆ مارقۇمداردىڭ اقىل پاراساتتارىنىڭ جەمىسى عوي. بۇگىندە ء ا.حايداروۆتىڭ كوكىرەگىندە ولار ءالى دە ءتىرى تۇرعانداي شىعار؟ بۇلار ءوزىڭىز تابىنىپ وتىرعان ن.يا. مارردان بىردە كەم عالىمدار ەمەس. مارردىڭ ءتورت ەلەمەنت تەورياسىن ستالين سىناعاندا، مارردىڭ اتى وشۋگە اينالعان.
اباي مەن ابۋباكىر كەردەرىنىڭ ورىس ءتىلىن وقىپ ۇيرەنۋ ۇسىنىستارىن قالاي ۇمىتقانسىز؟ ا.چەحوۆتى مىسالعا الا وتىرىپ جالت بەرىپ، حامەليون بولماۋ كەرەك. تاريحي عۇمىردىڭ سەبەپ-سالدارىن جان-جاقتى ويلاعان ءجون. ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ەكەۋمىز عانا ەمەس.
قۇرمەتتى، مىرزەكە، قىزبالاماي، سىڭار ەزۋلەمەي، تەڭ قاراپ ويلانىڭىزشى! جاڭا ءسوز جاساۋشىلار تاپقان جالعان سوزدەر: ۇشاق، اۋەجاي، جاعاجاي، مۇراجاي، ساياجاي، شيپاجاي، ەگىنجاي، قوناقجاي، سۋبۇرقاق، قىلتيما، مىرعام، ت.ب. سوزدەرمەن كىمگە ۇلگى بولامىز. جەر-كوكتەگى جارگوندار مەن ارحايزمدەردى ماعىناسى باسقا «بالاما» سوزدەردى كۇشتەپ قولدانعان سوڭ، ەشتەڭەگە كوزى جەتپەيتىن جاستار نە ايتساڭ سونى قايتالاي بەرمەي مە؟ شىنىندا ءسوزدى ادامدار جاسامايدى. ءومىر، قوعام، ەكونوميكالىق تۇرمىس-قۇرالدارىنىڭ جاسالۋىمەن اتاۋ سوزدەر تىلىمىزگە زاڭدى تۇردە ەنەدى. يسليام جارىلعاپوۆ 1000-عا تارتا ورىس سوزدەرىن اۋدارعان شىعار، سونىڭ ومىرگە ىلەسىپ جۇرگەنى جوقتىڭ قاسى.
جاسى 78-دە بۋرياك ۆلاديمير يۆانوۆيچتەن – قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولاتىنىنا سەنەسىز بە؟ – دەدىم.
– سەنەمىن. ءبىر قازاقتاي سويلەيمىن. گازەت وقىپ ەدىم، تۇسىنبەدىم. تاستادىم. بىرىڭعاي مۋسورلاردى جيناي بەرسە، ءتىل وزىنەن-ءوزى جويىلادى. ەشكىم قابىلدامايدى، – دەدى.
مىنا پىكىردى زەردەلەڭىزشى!
«جالپى ادامزاتتىڭ ورتاق قولدانىسقا يە بولعان حالىقارالىق تەرميندەردى تارجىمەلەيمىن دەپ، ارامتەر بولۋدىڭ تاعى رەتى جوق. بارلىق ءسوز ورىسشا قالپىنان وڭاي، تىكەلەي اۋدارىلعانىمەن سولاردىڭ كوبى ۇعىمنىڭ تولىق ءمانىسىن اشىپ بەرە المايدى». (ەربول ورازالى، قاراعاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى. دوتسەنت. تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. بۇل پىكىر سىزگە ارينە ۇناماس.
(ازيا ترانزيت. №4 (61) ءىV 2005ج. 43 ب.)
تاتارلار ايتقانداي « ءبىر قىزىمنان ءبىر قىزىم ءھام سوراقى» دەپ، سوراقىلىق جاسامايىق. بۇرىنعىلار: «اقساقالدىڭ اعاسى قاراساقال» دەپتى. سول ءداپ ەكەۋمىز، ءبىلىمى جوق نادان، ءبىز سياقتىلارعا، ءسىز سياقتى اقىل ايتاتىن، «اقىلى اسسا اعا تۇت!» دەگەن دە بار. «ەستىرىمىزدى ەستىدىك. ەندى تاياق جەمەي تۇرعاندا ارتىمدى قىسايىن. بىراق قولىڭىز جەتپەس. ايتسە دە، تاۋبەمە ءتۇسىردىڭىز». سىزدەي جاندار كوپ بولسا، ءومىر نە بولار ەدى؟
ەندى، بۋىرقانباي، مىنا جولدارعا نازار سالىڭىز.
«ايتكەنمەن، بۇگىنگى قازاق تەرمينولوگياسىندا جادىمىزعا قونبايتىن اتاۋلاردىڭ جارىسا ءجۇرۋى الاڭداتادى. تەرميندەردى جاپپاي جانە جۇيەسىز قازاقشالاۋ ەتەك الۋدا. بازالىق ءبىلىمى جوق «تەرمينشىلەر» كوبەيىپ، عىلىمي اتاۋلار مەن اۋدارمالار بىرىزدىلىكتەن اۋىتقىدى. وزدەرىنشە كەز كەلگەن ۇعىمعا ات قويىپ الىپ، ەفيردەن ايتا سالۋ، گازەت-جۋرنالعا جازا سالۋ ەركىندىكتى ەمەس، ساۋاتسىزدىقتى تانىتاتىن بەلگى».
(دارحان مىڭباي. «ەگەمەن قازاقستان». 31.05. 2011ج.)
مۇنداي بەلگى سىزدە جوق. ءسىز ساۋاتسىز ەمەسسىز. ءسىزدىڭ بەلگىڭىز اسىپ تۇر. ولگەنىنە 110 جىل، سۇيەگىنە قىنا شىققان شايىر ۇستازدى ءتىرى ۇستازعا ايداپ سالىپ ايىپتاتۋىڭىز اسقان اراپشىلىق. قۇداي راقمەت ەتسىن ابۋباكىر كەردەرى شوقانۇلىنىڭ قولىمەن وت كوسەگەنىڭىز – ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان ناقتى وبال وسى.
مىرزەكە، مەن بي ەمەسپىن. ۇستاز ەكەنىمدى ءبىلىپ وتىرسىز، ۇستازدار بيلىك قۇرمايدى، پىكىرلەسەدى، ۇيرەتەدى. مەنىڭ جازعانىم ءۇش ءسوزدىڭ ماعىناسىن ايقىنداۋ عانا. وعان قىسقاشا جاۋاپ بەرمەي، جۇرەگىڭىزدەگى بار زاپىراندى ايانباي قۇسىپسىز. بۇل دا كەرەك شىعار. «كەلىنىم، ساعان ايتام، قىزىم، سەن تىڭدا!» قازاقتىڭ بارشا قارتتارىن ىلايلاعانىڭ – اعاتتىق. ء«بىردىڭ كەسىرى مىڭعا تيمەسىن». وسىدان سوققى جەپ كەلەمىز. تاريح كۋا!
ءبىلىمسىز بي بولمايدى.
تۇسىنىكسىز ءۇي بولمايدى.
ءبيدىڭ اقىلى،
حالىقتىڭ ناقىلى
جۋرناليست پە ەدىڭىز جازعانى از
بەكەرىنەن ماقۇلى؟
تاريحتىڭ دوڭگەلەگى كەرى اينالمايدى. تۇراقتىلىقتى، ىلگەرىلەۋدى سۇيەدى. اڭگىمەڭىزدىڭ كوبى قۇر ايعاي، قوعامعا قارسى قۇرعاق داۋ، سۋ تاتيدى. «كارى قويدىڭ باسى پىسكەنشە، جاس قويدىڭ باسى سىلىكپە بولىپ قالادى» دەيدى قازانشى قاتىندار. وسىنى دا ءبىر ويلاپ قويىڭىز... اللا جازسا، ءوزىڭىز دە اقساقال بولارسىز، سوندا ءتۇتىنىڭ قالاي شالقىعانىن كورەرسىز!
بۇل – وكپە، اشۋ، كەك ەمەس، جاراستىقتى ناز. مادەنيەتتى ورىندا ءومىر بويى قىزمەت ەتكەن ادام مادەنيەتتى بولۋعا ءتيىستى. كوركەم مىنەزدەن ايىرىلىپ قالمايىق. قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرىمىن دەپ جۇرسەم، ءسىز جانكۇيەرى ەكەنسىز. ايتىس-تارتىس، داۋ-داماي، توبەلەسسەڭىز دە، دۇرىس. اراشا، تاقسىر، دەيتىن ەشكىم جوق. بەتىڭ دۇزىك. قايىرلى بولسىن! ءسىزدىڭ مەنى ايىپتاعانىڭىزعا دا 3-4 جىل بولىپتى. سابىرلىق ساقتايىق. «ەل مىنا جاقتا» دەيتىن كۇن دە كەلەر.
ناعىز بيلىك – پرەمەر-ءمينيستردىڭ قولىندا. نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ ءسوز جاساۋ ادىسىمەن ايتپاي-اق قويايىن، ۇيات بولار...
امان ساۋ بولىڭىز! «اعاسى قادىرلىنىڭ ءىنىسى سودىرلى» دەگەن عوي. جاسىمىزدىڭ ۇلكەندىگىنەن، امال قانشا، ءبارىن دە كوتەرەمىز. قالايدا قالامگەرلەر: ء«ۇي سىرتىندا كىسى بار!» دەگەندى ۇمىتپاعانى وڭدى. مۇحتار اۋەزوۆ: «بىرەۋدىڭ اتىن باسقا ۇرما، ءوز اتىڭدى قامشىلا!» دەگەن. اركىم بىرەۋدىڭ اتى ەمەس، ءوز اتىنىڭ باسىنا يە بولعانى دۇرىس!
سالەممەن، زەكەباي سولتانبايۇلى
Abai.kz
