«جارلى بولساڭ دا ارلى بول!» ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ بولمىس-ءبىتىمىنىڭ ۇستىنى مەن ۇسقىنى وسىندا، وسى سوزدە. ءيا، ار-نامىس ادام بويىنداعى قاسيەتتىڭ شىڭى. وسى قاسيەتىمەن ادام ومىردە ءوزىنىڭ ورنىن تابادى، جوعىن تۇگەندەيدى، اينالاسىنا ءوزىن سىيلاتىپ، قۇرمەتپەن قاراۋعا نەگىز قالىپتاستىرادى.

«ەردى نامىس ولتىرەدى» دەيمىز، بۇل اتا تاريحىمىزدا سان قايتارا ىسپەن دالەلدەنگەن ءسوز. ايتارىمىز سول قازىرگى قوعامدا نامىسسىزدىق، ۇياتسىزدىق تورگە شىعىپ، نامىس اياق استى تاپتالا باستادى. بۇعان مىسال قىرۋار. تەلەارنالار مەن عالامتور پاراقشالارلارىن كوزىڭدى جۇمىپ وتىرىپ اقتارساڭىز الدىمەن ىلىگەر نىسانا نامىسى قور بولعان ادام تاعدىرى. «ۇرىپ كەتتى، زورلاپ كەتتى...» دەيتىن كوزىنەن قان تامعان اقپارات اسىپ-توگىلەدى. ايەلىن ساباپ، بالالارىن تىرىدەي جەتىمەك قىلعان اكە نامىسى تاپتالىپ، ومىرگە ءسابي اكەلگەن انا نامىسى ءوز قۇرساعىن جارىپ شىققان نارەستەسىن اجەتحاناعا تاستاۋمەن بىلعانىپ جاتىر… قىلمىس تەلەارنالاردىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى جاڭالىعى بولدى. سونىمەن بەدەل بۇتىندەپ الەك. ال بۇل سۇمدىقتاردىڭ سىرتىندا ۇلتتىق نامىس دەگەن زور ساۋىتىمىز تۇرعانى قاپەردەن قالىس قالىپ قويا بەرەتىنى وكىنىشتى. ءبىزدىڭ تومەندە قوزعاماق ماسەلەمىزگە جوعارىدا ايتقانىمىز قانشالىقتى قاتىستى دەپ ويلارسىز، قيعاشتاۋ دا كورىنەر، بىراق ءبىر بايلانىس بار، ول بايلانىستى ءسوزدىڭ تارقاماسىنان ءوزىڭىز سەزەرسىز دەپ ۇمىتتەنەمىز.

ءيا، ءبىز نامىس دەدىك. بۇل تۇرعىدا اتا تاريحىمىز وسىعان شەيىن پالەن قايتارا دالەلدەپ تاستاعان اق پەن قارانىڭ ورنىن الماستىرۋعا دەگەن پيعىل قازىر ءورشىپ تۇر، ماسەلەن، ەر ماحامبەتتىڭ رۋحىن باسەڭسىتىپ ەسەسىنە جاڭگىرشىلدىكتى ناسيحاتتاۋ بيلىككە جاعۋدىڭ ەڭ ءبىر قولايلى، اقىلعا قونىمدى جولى بولىپ الدى ما دەيمىن. ال بيلىككە جاڭگىر نە ءۇشىن كەرەك؟ ءبىر كەزدە ونىڭ دا بيلىكتە بولعانى، حالىقتىڭ ۇستىنەن قاراعانى ءۇشىن. ايتپەسە، جاڭگىر ورداسىنداعى ورىس مادەنيەتىنە ەلىكتەۋدەن تۋعان باقۋاتتى تىرلىكتى كوز جۇمىپ، تاڭداي تارسىلداتاتىنداي دارەجەگە قانشا كوتەرگەنمەنەن قاراپايىم حالىقتىڭ وعان بۇيرەگى بۇرمايدى. حالىققا حاننان قالعان دۇنيە جىلتىراق ەمەس، ار-نامىسىنا قورعان بولار يساتايداي، ماحامبەتتەي باتىرى، ولاردىڭ رۋحى كەرەك! سوندىقتان قازىرگى كەزدەگى جاڭگىرشىلدىكتىڭ قىزعان كورىك وتىنداي دۇرىلدەۋىن مەن نامىسسىزدىققا اشىلعان جول، رۋحسىزدىققا اپاراتىن جامان سۇرلەۋ دەپ تۇسىنەمىن. ءيا، بۇگىندە ءتول تاريحىمىز تۇگىلى دۇنيەجۇزى تاريحىنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ، استىن ۇستىنە قوپارىپ جاتىر. وسى ءىستىڭ دۇرىسىنان گورى بۇرىسى باسىم با دەپ قالام. اسىرەسە، باتىرلارىمىزعا كەلگەندە. بىراق قالاي بولعاندا دا اقيقات ول قاشاندا اقيقات كۇيىندە قالادى. ماحامبەت پەن جاڭگىر تۇلعاسىن ءسوز ەتكەندە دە ءاۋ باستا ەشكىم زەرىتتەپ، زەردەلەمەي-اق سول زاماننىڭ، كەيىن تاريحتىڭ قالىپتاستىرعان ءوز شىندىعى بارىن ەستەن شىعارماعان ابزال. ونى بۇرمالاۋعا بولمايدى. پاتشا ۇكىمەتى جاڭگىردى حان كوتەرىپ، قۇزىرەتىن ىشكى بوكەيلىكپەن شەكتەدى. ول مۇقىم قازاقتىڭ حانى بولعان جوق. ونى قازاقتىڭ سوڭعى حانى دەپ دارىپتەۋدىڭ رەتى جوق. بىلە-بىلسەك قازاقتىڭ سوڭعى حانى – كەنەسارى حان. سول جاڭگىر حان بوپ تۇرعان كەزدە بىرنەشە قايتارا قازاقتار باس كوتەردى. اۋىر الىم-سالىقتان ىعىرى شىققان، مال جايىلىمدارىنان، جەرىنەن ايىرىلىپ قاتتى اشىنعان بۇقارا قولىنا قارۋ الۋعا ءماجبۇر بولدى. سونىڭ ىشىندە كىشى ءجۇز قازاقتارىنىڭ ءۇش بىردەي ءىرى كوتەرىلىسىن جاڭگىر پاتشا ۇكىمەتىنىڭ قارۋلى كۇشىنە، پۋشكاسى مەن مىلتىعىنا سۇيەنىپ، مۇزداي قارۋلانعان ورىس-كازاك اتتى اسكەرىنىڭ كومەگىمەن اياۋسىز جانشىپ باستى. ۇستالعان تۇتقىنداردى دۇرەلەپ، يتجەككەنگە ايداتتى. 14 جاسار بالاعا شەيىن جاڭگىردىڭ بۇل وشپەندىلىگىنەن تىس قالمادى. جانە ورداداعى قارۋ-جاراق پالاتاسى، ءدارىحاناسى، مەكتەبى تاعى باسقاسىن حان ۇستەم تاپتىڭ ەمەس، حالىقتىڭ قامىن ويلاپ ىستەگەندەي قىلىپ ءبىر جاقتى ماقتاپ، كوتەرۋ ءۇردىسى باسىلماي كەلەدى، وسىنىڭ بارلىعى اقىرى اينالعاندا بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىز ءۇشىن ىستەلگەندەي بەلەڭ الا باستادى. ءارى-بەرىدەن سوڭ اقىن-جازۋشىلارىمىز دا ماحامبەت جاڭگىرگە «حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ» دەپ ايتپاعان دەپ شىقتى. ايتسا: «قاسقىر دەگەن يتتەن ءتاۋىر عوي، حاندى ازۋلى قاسقىرعا تەڭەگەن» دەپ كەي ءبىر وقىمىستىلار پايداسىز پالساپاعا بۇرىپ، باسقا استار ىزدەيدى. ءوستىپ حالىق تانىعان شىندىقتى بۇزعىسى كەلەدى. بىلە-بىلسەك، ول ءسوز ماحامبەتكە دەيىن دە ايتىلعان، ماحامبەت سونى جاڭعىرتىپ، وزىنشە ايتتى جانە ونىڭ ايتىسىندا حالقىن قاناپ وتىرعان حاندى ەشقانداي دارىپتەۋ جوق، داتتاۋ باسىم، سەن حالقىڭدى ۇمىتتىڭ، «حان ەمەسسىڭ ىلاڭسىڭ، قارا شۇبار جىلانسىڭ، ايىر قۇيرىق شايانسىڭ» دەۋى ءتىپتى توتەن، ءتىپتى بولەك، ايتقاندا دا اسىرىپ، جەر-جەبەرىنە جەتكىزىپ ايتقان. ونىڭ استارىن سانالى باس باياعىدا ۇققان. ەندى ونى وزگەرتەم دەۋ ۇيات، ماسقارا جاعداي. ماحامبەت پەن جاڭگىر اراسىن جىمىن بىلدىرمەي جاقىنداتامىز دەپ تىراشتانۋدىڭ، ۇلكەن جينالىستاردا كوتەرمە سوزبەن كوپىرتۋدىڭ، مايموڭكەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. حالىق ءوزى بىلەدى اق پەن قارانى. حالىققا ۋعا بال جاعىپ بەرۋ بوس اۋرەشىلىك.

وسى تۇرعىدا جازۋشى راحىمجان وتارباەۆتىڭ «جاڭگىر حان» پەساسىنا توقتالعىم بار. بۇل تۋىندى جاڭاشا كوزقاراسقا قۇرىلعان دەسە دە ءوز باسىم ودان بۇگىنگى ءبىر سارىندىلىقتى عانا كوردىم، ياكي جاڭگىرشىلدىكتى. بۇعان دەيىنگى ماحامبەت جايلى جازعان قولجازباسىن ءوز قولىمەن قۇرتىپ، «جاڭگىر حانعا» يەك ارتقان جازۋشى جازعان ەكەن!.. تاريحتى باتىل بۇرمالاۋدىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى تاپ وسىنداي بولار. ماحامبەتتى «قاراقشى» دەپ ايىپتاپ، ونى تۇتقىنداماققا ورداعا جەتكەن پوكاتيلوۆ باستاعان ورىس-كازاك اسكەرىنە:  «مەنىڭ ورداما باسا-كوكتەي كىرەتىن سەن كىم ەدىڭ؟» دەگەندەي زەكىپ سويلەپ، جاڭگىر ماحامبەتتى قورعاشتاپ، كادىمگىدەي قىر كورسەتەدى. ءىشىڭ جىلىپ كەتەدى. اقىرى حاننان كومەك بولماسىن بىلگەن ىزبارلى جازالاۋشى اسكەر بەيبىت جاتقان اۋىلداردى شاۋىپ، ادامدارىن ولتىرەدى. جاڭگىر ءوزىنىڭ تولەڭگىتتەرىن جۇمساپ، ورىس اسكەرىن قىرىپ تاستايدى. تاڭ قالاسىڭ. زالداعى كورەرمەن سۇيسىنىستەن شەكتەرىن تارتىپ، قول سوعاتىن ءبىر تۇس وسى. براۆو! قول سوققىزدىڭدار.  ال تاريحتا بۇلاي بولىپ پا ەدى؟ ماحامبەت پەن يساتايدى جازالاۋ ءۇشىن پاتشادان اسكەر سۇراتاتىن جاڭگىرگە نە بولعان؟ الاتايداي بۇلىنگەن بۇل انىق سول ما؟ ونى بۇلاي قۇبىلتۋ ءۇشىن قانداي تاريحي دەرەككە سۇيەنۋ كەرەك، ۇقپاي قويدىق. ارعىسى ماسكەۋ، بەرگىسى الماتى، استراحان ارحيۆتەرىندە ساقتالعان سونى دەرەككوزى وسىلاي دەيدى مە؟ جوق. ولاي دەمەيدى. تاعى دا «تاۋەلسىزدىككە ارقا سۇيەگەن» ەكەن.

دراماتۋرگ يران-عايىپ «مەن پەسسا جازعاندا تاريحتى كوركەم دۇنيەنىڭ نەگىزگى كەڭىستىگى ەتىپ الامىن دا، جازارىمدى جازامىن» دەيدى. ال بۇل كىسىنىڭ «جاڭگىر حانىندا» تاريح كەڭىستىك بولۋدان قالعان، كەمىستىك كۇي كەشىپ، كوركەم وي-قيالدىڭ ۋىسىنا تۇسكەن. نە كەرەك «تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا» جاڭاشا تاققا قونعان جاڭگىر حان وسى قويىلىم ارقىلى يساتاي مەن ماحامبەتتىڭ دوسى، قامقورشىسى، ۇلتىنىڭ اردى ويلاعان ناعىز ۇلى بولىپ شىعا كەلدى. جازۋشىنىڭ پەسساسىن رەجيسسەر كەسىپ-ءپىشىپ، وڭدەپ قايتا «مال قىلعان» عوي، تۇپنۇسقاداعىداي بەينەلەسە ماحامبەتتىڭ سپەكتاكلدە اتىن دا ەستىمەي قالۋىمىز كادىك ەكەن. تەك قانا جاڭگىر، جاڭگىر تاعى دا جاڭگىر...

ءبىر تۇسىندا ماحامبەت باتىر جەرگە جۇرەلەي قالعان حانعا قولىن بەرىپ، دەمەپ تۇرعىزادى. بۇل ارەكەت ارقىلى ۇلت باتىرىنىڭ، نە حالىقتىڭ بيلىكتىڭ الدىنا بارىپ ءيىلۋى، قول قۋسىرىپ تۇرۋى كەرەكتىگىن مەڭزەگەندەي ابدەن جۇرەك شوشىتادى... جاڭگىردىڭ بە، جازۋشىنىڭ با، الدە كورەرمەننىڭ بە ايتەۋىر الدەكىمنىڭ تۇسىندە بولىپ جاتقان وقيعا قىلىپ ء(«تۇس تۇلكىنىڭ بوعى» وعان نە كىرىپ شىقپايدى دەپ اقتالا سالۋ وڭاي، ارينە) كورسەتىپ، اقىلعا قونىمسىز قىلىقتارمەن جاڭگىر بەينەسىن دارىپتەيدى. حاننىڭ اۋزىنان ماحامبەتتىڭ وزىنە قاراتىپ ايتقان ولەڭى تۇسپەيدى. جاڭگىر ءوز-وزىنە: «حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ، قاس الباستى باسقىرسىڭ. دوستارىڭ كەلىپ تابالاپ، دۇشپانىڭ سەنى باسقا ۇرسىن!..» دەپ تۇرعاندا الماس قىلىشتاي ولەڭنىڭ تۇك تە ءمان-ماڭىزى، اششى ۋىتى قالمايدى ەكەن. الداسپان جىردى بالانىڭ ويىنشىعى قىلدى.  جاڭگىر يساتايدىڭ قازاسىن ەستىگەندە جىلارمان كۇيگە ءتۇسىپ، جوقتايدى، كۇبىرلەپ دۇعا قىلىپ، بەتىن سيپايدى. سارايداعى ون ەكى ءبيى سۇيىنشىلەپ جەتكىزىپ تۇرعان بۇل حابارعا حان قۋانۋى كەرەكتەي ەدى، ال ول قايعىرادى. قىزىق ەندى... يلانىپ قالا جازدايسىڭ. حان دا، باتىر دا مۇسىلمان بالاسى، سويتسە سويتكەن دە شىعار دەگەن جىلىمىق جىلت ويعا تاريحتان بەيحابار كوڭىل ىلەسە بەرەدى. كوز الدىڭدا سول زامان اينىماي تۇرا قالعانداي بولعاسىن كورەرمەننەن نە كۇتەسىڭ؟ بۇل اينالىپ قانا كەتەيىن ونەردىڭ قۇدىرەتى عوي. رەجيسسەرلىك شەشىمنىڭ دىتتەگەن جەرىن ءدوپ باسۋى. قويىلىمدى ءبىزدىڭ باتىس قازاقستان وبلىستىق دراما تەاترى ادەتتەگىدەي ءمىنسىز الىپ شىقتى. اتىراۋعا اپارىپ قويىپ، ودان دا ولجامەن ورالدى. تەاترلار بايقاۋىنان باس جۇلدەنى قانجىعاعا بايلادى. قۇداي-اۋ، سوندا جالعان دۇنيەگە جالپاق جۇرت يلانىپ قالعانى ما، ۋداي وتىرىككە شىنىمەن دە سەنگەنى مە؟ ءوزىم  وسى «جاڭگىر حان» قويىلىمىن ەكى رەت كوردىم. قابىلداۋ كەزىندە جانە «قايتادان وزگەرتتىك، كەلىڭىز» دەپ شاقىرعاسىن كوپپەن بىرگە. بىراق ەكىنشىسى دە كوزقاراسىمدى وزگەرتە المادى. سپەكتاكل سوڭىندا كورەرمەندەر قول سوعىپ، ورىندارىنان تۇرىپ كەتكەندە مەن قاق ورتادا وتىرعان كۇيى تاپجىلمادىم. قولىم كوتەرىلمەدى. ساۋساق دىرىلدەمەدى. ارتىستەرگە قوشامەت كورسەتۋگە ارىم جىبەرمەدى. ۇيالدىم. كۇيدىم. نامىستاندىم. قورلاندىم. جاي ويىن، قويىلىم ەكەنىن جاقسى ۇعىپ وتىرسام دا بۇنىڭ ۇرپاققا بەرەر زارارى مەنى ءتىپتى تيتىقتاتا قيناپ جىبەردى. ايانىشتى حالىمنەن قۇتقارعان اياعىم بولدى. تۇردىم دا شىعىپ جۇرە بەردىم.

ادەتتە تەاترىمىز جىلدا ناۋقاندى يران عايىپتىڭ «ماحامبەت» قويىلىمىمەن باستايتىن، (2015 جىلعى) بۇل جولى «جاڭگىر حانمەن» شىمىلدىعىن اشىپ، قۇبىلدى. كورەرمەنىن دە قۇبىلتتى. ءبىز قۇبىلمادىق. باس رەجيسسەر: «ماكە، ءسىز تىكە تۇسىنەسىز، مۇندا قات-قابات دۇنيە كوپ» دەدى، ەرمەك تۇرسىنوۆ تا «كەلىن» ءفيلمى جايلى وسىلاي دەگەنى ەسىمە ءتۇستى. مىڭ جەردەن استارلى، قات-قابات بولسىن، اقيقات – جالعىز. ورىستىڭ ۇيىندە جاتىپ، ءتالىم-تاربيەسىن الىپ وسكەن جاڭگىردىڭ حاندىق تاعدىرىندا قارا حالىقتىڭ قامىن ويلاۋ كەمشىن، از، ول اشقان وردا مەكتەبىندە ورىس پەن تاتار ءتىلى وقىتىلعان. وردادا حاندى ۇلىقتاۋ راسىمىنە كۋا بولعان ورىس وفيتسەرلەرى ورىسشا شۇلدىرلەگەن قازاق بالالارىن كورىپ قايران قالعان كەزدە، حان: «بۇل مەنىڭ مەكتەبىمنىڭ جەمىسى» دەپ ماقتانىپتى. بۇگىن كەلىپ ءبىز «جاڭگىر مەكتەبى قازاق تاريحىنداعى ەڭ تۇڭعىش مەكتەپ» دەپ لەپىرەمىز. ال ول «تۇڭعىش مەتەپتە» بۇگىنگى مەملەكەتتىك ءتىلىمىز قازاق ءتىلىنىڭ مانسۇقتانعانىن، كەرەك بولماعانىن ءتىپتى ويلامايمىز، نە ويلاعىمىز كەلمەيدى. بۇگىن كوسىلىپ ەركىن سويلەۋ ءۇشىن دە تاريحتىڭ تەك شىندىعىنا سۇيەنگەنىمىز ابزالىراق قوي. الايدا سپەكتاكلدىڭ ار-ۇياتىن موينىنا العاندار زامانمەن بىرگە جاڭگىرگە قاتىستى كوزقاراس وزگەرۋگە ءتيىس دەپ ويلايدى. بىراق ول وزگەرگەنى ء«وز كورگەندەرىندەي» قيالعا قۇرىلعان، تاريحتى تاركى ەتكەن. ونى رەفورماتور، وركەنيەتتىڭ ءبىر كوشباسشىسىنداي كورەدى.  سويتەدى دە اتا تاريحتىڭ اقيقاتىن اياق استى ەتەدى. وسىنداي تاريحي استارى جوق جالعان تانىمنان تۋعان تۋىندى وسكەلەڭ ۇرپاقتى وتىرىككە تاربيەلەمەسىنە كىم كەپىل؟..

ءيا، «جاڭگىر حان» سپەكتاكلى ارقىلى تاريحي كىتاپتارعا بويلاي بەرمەيتىن، عالامتوركوز جاس ۇرپاق تاريحتى وزگە قىرىنان تانىپ-بىلۋدە. قازىرگى بيلىككە كەرەگى وسى ما دەپ قالدىم. سەبەبى، قاندايما وسىنداي جاڭا دۇنيە جارىققا شىقپاسىن، ونىڭ تۇساۋكەسەرىنە باسقادان بۇرىن اۋەلى وبلىس اكىمى، ىلعي باسشىلار شاقىرىلادى. ءسويتىپ قويىلىم توڭىرەگىندەگى شىعارماشىل توپ ولاردىڭ باعاسىن، باتاسىن كۇتەدى. قالا، قالاما جۇيە سولاي. تازا حالىققا ارنالىپ تاريحي سپەكتاكل جازىلمايتىن، قويىلمايتىن بولىپ بارادى. بۇل نە سوندا؟ حالىقتىڭ ءتول تاريحىنا ءبىز يەمىزدىڭ كەبى مە؟ ءبىز قالاي قالاساق، قالاي كورگىمىز كەلسە، تاريح سونداي بولادى، اتا تاريحىڭا ءبىزدىڭ عانا كوزىمىزبەن قاراڭدار دەيدى مە؟ تاعى دا جۇرەك تىكسىنەدى، شانشيدى، اۋىرادى...

ءيا، حالقىمىز زور ناۋبەتتى، قان سورپا قيىندىقتاردى باسىنان وتكەردى. بارىنەن امان شىقتىق. وتە زور شىعىنمەن. قالاي شىقساق تا كەۋدەمىزدە ارلى جانىمىز بەن نامىسىمىز قالعان بولاتىن. سول ار-نامىسىمىزدىڭ ارقاسىندا اقىرى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدىك. قازىر تاۋەلسىزدىك دەگەن قاسيەتتى ۇعىمنىڭ ءوزىن دە تومەندەتكەنى، ارزانداتقانى سونشا نە بولسا سوعان جارماستىرىپ، «وسىنىڭ ءبارى ەلباسىنىڭ ارقاسى، تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى» دەيتىن بولدى. ءسويتىپ جامان نارسەگە دە تاۋەلسىزدىگىمىز تەلىنىپ كەتىپ جاتىر... ال ار-نامىس توگىلىپ... فازىل ەسكەندىردىڭ ءسوزى بار ەكەن: «ار-نامىسى تاپتالىپ، ابىرويى توگىلگەندەر ءبىرىن-ءبىرى جەك كورەدى. سەبەبى، ولار ءبىر-ءبىرىنىڭ ايناسى ىسپەتتى. وسىدان كەلىپ حالىقتىڭ كىسىلىك سالتتارى تومەندەيدى» (« وبەسچەششەننىە نەناۆيديات درۋگ درۋگا. كاجدىي زەركولو دليا درۋگوگو. وتسيۋدا گرۋبوست نراۆوۆ») دەپ. وسى ويعا كەزىندە اسقار سۇلەيمەنوۆ تە باس اۋىرتىپ، قاتتى قامىعىپتى. جانە ايتىپتى: «قازاقتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن پەيىلىنىڭ ازايعانى وسى اقىلعا سىيماس قورلاۋدىڭ سالدارى. قازاق ەسەڭگىرەپ قالعان. التىن تاقتا وتىرىپ ءوزىنىڭ پاتشا ەكەنىن ۇمىتىپ كەتكەن، قۇلعا قۇرمەت قىلعان. باقىت پەن بايلىق قول سوزىم جەردە ەكەنىن، مىنەز وزگەرسە – تاعدىردىڭ دا وزگەرەتىنىن بىلمەيمىز.» وسى ايتىلعانداعىداي نامىسى قورلانعان بۇگىنگى قازاق تا ءوزىنىڭ اتا-باباسىن قورلاعان، وزگەگە بودان بولۋعا قىزمەت قىلعان حان-سۇلتاندى باسقاشا دارىپتەپ، جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاي جونەلۋگە قۇلشىنعان. ولارمەن ايقاسىپ، ازۋىن ايعا بىلەگەن ەرلەرىنىڭ ارۋاعىن تومەندەتىپ، جاۋىمەن تەڭ قىلىپ، تەڭ ەمەس-اۋ كەم قىلىپ سۋرەتتەۋ نامىسى جەم بولعان ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ قولىنان كەلەتىن شارۋا بوپتى... بۇعان قىلار امالىڭ دا ايلاڭ دا جوق. ەھ، دۇنيە-اي... سول تەاترعا اينالىپ قايتا بارامىز. ءتول تەاترىڭ عوي. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا اشىلعان. ءبىر وقيعا ەسكە تۇسەدى. ەڭ اۋىر قىلمىس جاساپ، تۇرمەدە جاتقان جالعىز ۇلىنىڭ قانپەزەرلىگىن بىلە تۇرا وعان تاماق اپارا بارعان شەشەسى: «قۇلىنىم، قۇلىنىم...» دەيدى ەكەن. ءبىزدىڭ پۇشايمان ءحال سول سياقتى ما، قالاي ءوزى؟.. ماڭدايعا باسقان جالعىز كيەلى شاڭىراعىڭ. بارلىق ارتىستەرىن، رەجيسسەرىن، تۇتاس ۇجىمىن جاقسى كورەسىڭ. ءبىر وقيعا ەسكە تۇسەدى. تۇرمەدەگى جالعىز ۇلىنا تاماق اپارىپ تۇرعان بايعۇس انا: «قۇلىنىم، جۇلىنىم!..» دەپ كۇبىرلەي بەرەدى ەكەن. ال بالاسى ەڭ اۋىر قىلمىس جاساپ، جازاسىن تارتىپ جاتىر. «مەن سەنىڭ شەشەڭ ەمەسپىن» دەپ كەشە بەزىنگەن انا، بۇگىن قايتا ەمىرەنىپ، جالعىزىن جاماندىققا قيماي قايتا ىزدەپ كەلگەن. وسى وقيعامەن سالىستىرۋعا كەلمەس ءبىزدىڭ جاعداي، الايدا ءسال دە بولسا سايكەستىك بار دا سياقتى. ءتول تەاترىڭنىڭ ونەر ۇجىمىنا، ورىنداۋ شەبەرلىكتەرىنە ءتانتى بولىپ، قانشا جىلدان بەرمەن قول سوعىپ، ءسۇيسىنىپ كەلەسىڭ، الدا دا سۇيسىنەسىڭ. حالىق نازارىنا قارانى اق دەپ «قىلمىس» جاساپ قويعانداي بولسا دا ولاردا كىنا جوق. بىراق ىشكە تۇسكەن نالا، جارا جازىلمايدى. قاتە تۇزەلمەي بۇل جارا جازىلماسى جانە كامىل.  پەسسانى جازعان ادامدى دا ايىپتاپ تاعى ابىروي تاپپايسىڭ. ول كىسىنى دە بۇرىنعىشا سىيلاپ، قۇرمەتتەي بەرەسىڭ. سودان وسىنداي قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان وزىڭە كۇيىنەسىڭ، تالانتتاردىڭ باسىنا سونداي دۇنيەنى بەرىپ، جازعىزىپ، ونى ساحناعا شىعارتىپ قويعان قۇدىرەتتىڭ ءبىر بىلگەنى عوي دەپ جەڭىلەسىڭ، توقتايسىڭ، توقىرايسىڭ. بىراق بالكىم بۇل دا نامىسىمىزدى قايراۋ ءۇشىن بولار دەپ قايتا بەكيسىڭ. قولىڭا ماحامبەتتىڭ جورىق جىرلارىن الىپ، وقشاۋ وي كەشەسىڭ. وت الىپ كۇشەيەسىڭ. قايتا لاپ ەتەسىڭ. ءسىرا، اتالارىمىز ات ۇستىنەن تۇسكەنمەن ءبىزدىڭ رۋحىمىزدىڭ ءالى ات ۇستىندەگى ءومىرى وسى بولسا كەرەك...

مىرجاقىپ دۋلاتوۆ: «ار-نامىس، ماحاببات بولماعان جەردە ادامشىلىق جوق» دەسە، مۇقتار اۋەزوۆ: «جالعان نامىس – قاسيەت ەمەس، ار ساقتاعان – قاسيەت، ار جازاسى – بار جازادان اۋىر جازا» دەگەن ەكەن. ءبىزدىڭ نامىس جاعامىز جىرتىلعان، ونى بۇتىندەرگە قانداي جاماۋ، قانداي رۋح كەرەك؟.. ار جازاسىن كۇتەمىز، قايتا تۇلەۋ ءۇشىن، الايدا اردان كەتكەن، نامىستىڭ تۇبىنە جەتكەن قوعامدا ار جازاسىنان دا، قۇداي جازاسىنان دا قورىقپايتىن بولىپ العانبىز. بەت قالىڭ. ءجۇز كۇيمەيدى. ار-نامىس جوق جەردە، ۇلتتىق رۋحقا ورىن جوق. ار-نامىس جوق جەردە، ادامشىلىق جوق. ار-نامىس جوق جەردە ەشتەڭە جوق... ار-نامىس بار جەردە ءومىر سۇرەيىكشى، ونى اياق استى ەتپەيىكشى، باۋىرلار… اللا كورىپ تۇر عوي.

مۇنايدار بالمولدا

Abai.kz