ەكى وتان

نەمەسە نانگە حات

 

سىزدەن ماعان ەش پايدا جوق، ەي، اعا!

اسپانىم بار، ءزارۋ ەمەن ساياڭا.

جىلاپ كەلدىم، جىلاپ وتەم ومىردەن –

اقسىن قانىم!

شىقسىن جانىم!

اياما!

 

ايامايسىڭ!

اياماسىڭ بىلگەنمىن،

سەن ەسىكتى تەۋىپ اشىپ كىرگەن كۇن.

تەسىگىنەن كىجىنگەنمەن تۇرمەمنىڭ،

جورتقان باققا ەرە المايدى ۇرگەن مۇڭ.

 

كار قىلار دەپ مەن دە ىعا المان، اي، تاقسىر!

ەندى مەندە جاي قالعان جوق تايقاقسىر.

اتاقتارىن ارت جالاۋمەن شىعارعان،

كوپ جارەۋكە جاساي بەرسىن ايتاقشىل!

 

قىزارماۋعا ۇيرەنگەسىن بەت ەپتەپ،

ەر باسىنا شاتىر بولعان ەتەك كوپ.

ەڭبەگىڭىز توتە سىڭگەن،

جۇرە بەر

تەكەسىنگەن اق شىبىشتى جەتەكتەپ.

 

ءانشىڭ – ءارلى.

زاڭشىڭ – ءزارلى.

اقىن – شات.

اي-ھاي، زامان، تۇرسىز تاققا تاقىم ساپ.

ءسىز ۇرساسىز – كۇڭىرەنسەك، اھ ۇرساق،

ءبىز سياقتى بولمايسىڭ، – دەپ، – ساتىمساق.

 

تەك سىزدىكى – وردامىز بەن قوردامىز،

تەك سىزدىكى – دوربامىز بەن جورعامىز.

سىزبەن بىرگە شىعا المايمىز جولعا ءبىز،

ەلىڭ – ەرۋ!

ەلەڭدەۋشى بولماڭىز.

 

بي ورنىنا كىل جەلعاۋىز بولدى ابىز،

جۇرەگىمدە – ءورت،

كوزىمدە – كۇل،

قولدا – مۇز.

 ...«جۇرەك» دەگەن بوزتورعايدى قورعاڭىز،

«ىزگى قالا» جايىنداعى، سورلى اڭىز!.. 

 

ءورىپ شىققان قۇبىجىق پەن جالماۋىز

ار-امانات-قازىناما سالدى اۋىز.

دەگەنمەنەن ابايلاڭىز، ارماڭىز،

قاندى اۋىزدا ءسىز دە كەتىپ قالماڭىز! 

 

ءتورىڭىزدى تولتىرعاسىن كىل كەزبە،

ءبىلىنۋشى ەد، ءىلىنۋشى ەد كىم كوزگە!

وتان جايلى تەبىرەنە كورمە تەك،

ءبىزدىڭ وتان سىزدىكىنەن مۇلدە وزگە. 

 

ءبىزدىڭ وتان – ورتكە ءۇيتىلۋ، شارپىلۋ،

ءسىزدىڭ وتان: باسى – گۋ-گۋ، ارتى – دۋ.

ءبىزدىڭ وتان – وكسۋ مەنەن وكىرۋ،

ءسىزدىڭ وتان – ىڭىرسۋ مەن القىنۋ. 

 

ءبىزدىڭ وتان – ارۋاق قونعان بەيىتتە،

ءسىزدىڭ وتان – جارماق تولعان سەيفتە.

ءبىزدىڭ وتان – ارمان بۇرگەن جۇرەكتە،

ءسىزدىڭ وتان – جالعان كۇلگەن كەيىپتە.

 

بىردە – ورىسقا، بىردە – ءشۇرشىت، شتاتقا

بىردەي بۇلعاپ، قۇيرىعىندى ۇستاتپا!

ءسىزدىڭ وتان – قولدان سوققان ۇشپاقتا،

ءبىزدىڭ وتان – سوردان سوققان قىستاقتا. 

 

تۋلاق بولعان بۇرالقى مەن وگەيگە،

ەرتەڭ: «مىناۋ كىمنىڭ جەرى؟» – دەمەي مە...

ءسىزدىڭ وتان – استانا مەن الماتى،

ءبىزدىڭ وتان – ارال مەنەن سەمەيدە.

 

ءزاۋزاتىمنىڭ ەسەسىنەن تولەنگەن،

ءسىزدىڭ وتان – جاسالعان شارت كوپ ەلمەن.

ءبىزدىڭ وتان – ۇلىتاۋ مەن بايعوڭىر،

سۋ ورنىنا ۋ جاۋاتىن توبەڭنەن!

 

ءسىزدىڭ وتان – العىس، قاۋما... كوك ورمان،

ءبىزدىڭ وتان قارعىس، داۋدا جوعالعان.

ءسىزدىڭ وتان – شەت ەلدەردىڭ بانكىندە،

ءبىزدىڭ وتان – ماڭعىستاۋدا تونالعان!

 

حابارىڭ كەم، ءبىزدىڭ وتان جۇتاي ما؟..

ءسىزدىڭ وتان ۇتتىرمايتىن ۇپايدا.

ءبىزدىڭ وتان – قورا، مولا ادىرا

قالعان جەردە – كەتكەن كەشە قىتايعا!

 

ءبىزدىڭ وتان – قىسقى قىردا تۇل قالعان،

ءسىزدىڭ وتان – كۇشتى جىردا جۇلدە العان.

ءبىزدىڭ وتان – ارىن ساتقان نان تاپپاي

ارۋلاردىڭ ىشقىرىندا بىلعانعان!

 

ءسىزدىڭ وتان – اتقالى تۇر جەل بەرسە،

ءبىزدىڭ وتان – قورعايدى ەلىن ولگەنشە!

ءبىزدىڭ وتان – مۇحيت اسىپ جوعالعان

تۋماي تۋا شوككەن باقسىز كوردەمشە!..

 

ءبىزدىڭ وتان – «دانا تۇردە» شەشىلگەن

مىيلاۋ زاڭنىڭ مونشاسىندا شەشىنگەن.

ءسىزدىڭ وتان – قارا تۇرمە حالىققا،

ءبىزدىڭ وتان: انا تىلدە – كەسىلگەن! 

 

ءسىزدىڭ وتان – ءمارمار ۇيلەر قوزداعان،

ءبىزدىڭ وتان – بوز تورعايلى بوز دالام.

ءسىزدىڭ وتان – ىبىلىستەر انىندە،

ءبىزدىڭ وتان – قىل قوبىزدا بوزداعان.

 

ءبىزدىڭ وتان – بەرشىمەك زار تۋماعان،

ءسىزدىڭ وتان – ءشادداد-باقتاي شۋلاعان.

ءبىزدىڭ وتان – قازاقستان-بەكىرە،

قۇلقىن اتتى قىزعىلت اۋدا تۋلاعان... 

 

ءجا! 

كۇيزەلمە،

كۇڭىرەنبە،

سارقىلما! –

مولا باعىپ وتىرعان جوق نار تۇلعا:

قولدانباعان اقىل بار-دى قارتىمدا،

جولدانباعان حاتىم قالدى ارتىمدا. 

 

سارقىلمايتىن جىمىسقى ارباپ، جاۋ ءىشسىن،

نەسىبەم بار – كۇنىم بۇلتقا قاۋىسسىن!

مەن شىدايمىن –

تىرىمدى ۇرلاپ تاۋىسسىن،

ءسىزدىڭ وتان جىرىن جىرلاپ تاۋىسسىن!

 

ءسابي-حالقىم!

جاۋتەڭدەگەن قۇلدىقتا،

مىڭ جۇت كوردىڭ،

شىداشى ەڭدى سىن-جۇتقا.

ءبىزدىڭ وتان جەتكىزەدى حابارىن،

ەرتەڭ دەگەن – ورتەنبەگەن شىندىكقا! 

 

قاشىپ جاتىر – الداپ-ارباپ تۋدى العان

زىر-زىبىلدار – اقشا-ماسى تۋعاننان.

ءبىزدىڭ وتان الادى ەرتەڭ ازاتتىق،

تاۋەلسىزدىك تۇرمەسىندە ۋلانعان.

 

دالام مەنىڭ!

وردا تىككەن مىڭ اتام،

كوك بايراقتاي اسپانىندى ۇناتام.

...ەشقاشاڭدا وتان ەكەۋ بولمايدى:

قالادى ءالى جالعىز وتان – شىن وتان!

 

ۇلى وتان!..

 

15.07.1999 ج.

اقتاۋ.

 

حالىق پا سول دا؟..

 

حالىق پا سول دا – سوڭىندا ءۇنى قالماعان –

ءوز وركەندەرىن وزدەرى ءتىرى جالماعان؟!

سالداقى ساتقىن سول بولار –

بابانىڭ ءدىلىن

بەلىنەن تامعان تامشىعا سىڭىرە الماعان!

 

وردامدى قانشا وزبىرلار قيراتقانى انىق،

سۇرارمىن كەتكەن قۇنىمدى سيراتقا بارىپ...

پۇت-«قۇدايلاردى» جىتىرگەن حاس مۇسىلمانداي،

جۇتقى بايلاردى ىلاقتىرساق سيراقتان الىپ!..

 

نەگە مەن عانا تارتامىن ازاپتىڭ زارىن،

كەشپەكپىن نەگە ارسىزدىڭ مازاق قىلعانىن؟!

قازاقتىڭ قامىن جەمەگەن جەلوكپە توبىر،

نەلىكتەن جەۋگە ءتيىستى قازاقتىڭ نانىن؟!

 

الىپ ەم نارەم حالقىمنىڭ قانباي جىرىنان،

دابىسى قالدى تەك قانا تاڭدايدا ۇلىعان.

بورباي قۇلىنان،

مانساپتىڭ ءنان مايمىلىنان،

قورعاۋىم كەرەك ارىمدى – قانداي دا ۇرىدان!

 

اتادى قاشان دالامنىڭ اقسىرعا-ءان تاڭى؟

شىعارام قاشان شىڭىنا پاك سىردى ارقالى؟

تابىت-تۇنەككە –

ۇلتىمنىڭ سۇلدەسىن تاپتاپ،

ءسىڭىپ بارادى تالتاڭداپ «تاقسىرلار» تابى.

 

قاندى جاس توگەد شىعىپ اپ قيا بەتكە ايىم،

اتادى كىمدى جۇلدىزدار – ۇيالى وقتايىن؟..

سۇلدەلەر ءورىپ باراتىن قۇداي سوتىنا،

قالعانى حاق پا جاقىنداپ – قيامەتقايىم؟

 

قۇدايسىز توبىر – سول سوتتا قۇنىعى قانىپ،

توزاقتىڭ تۇرمەلەرىندە شىبىنى جانىپ،

وتىرار ما ەكەن شىعا الماي تىرداي جالاڭاش، –

حالقىمنىڭ مۇردەلەرىنە تىعىلىپ الىپ؟

 

قارعىستىڭ قارا تاڭباسى كەيىپتەرىندە،

شويىنقۇلاقتار ءجۇر – جاندارى سەيفتەرىندە.

...كوكىرەگىنەن سۇلدەمنىڭ تۇتانار ءبىر كۇن،

سونبەگەن شىراق – بابامنىڭ بەيىتتەرىندە!..

 

08.12.2001 ج.

شىنجىر.

 

 

بىزدىك احۋال

 

قاعادى، ءا، بالاق دالادا قاھاندار شاڭى،

شاعالا قانات سامالا – شاھارلار شامى...

ۇپتەپ كەتەردەي ءۇيىمدى جانىعام ەلگە،

سارقىلعان شاقتا جارقىلدى ساپارلار ءسانى.

 

سارجاسىل تولقىن دالانى – بوكەنى بوياپ

اعاتىن ەدى –

بۇگىندە مەكەنى قاياق؟

الىستان قايتىپ ورالسام –

                                            ءبىر ءتۇرلى قىردى،

ەزىلە جازداپ جۇرەگىم، كەتەمىن اياپ.

 

الدىمنان اڭساپ شىققاندا وت جانارلى اق تاڭ،

اۋدارام بارلىق كىنانى اپتالارعا اققان.

...جەتىم ەلىككە سۋ تيمەي قاپتاعان قاقتان،

تالتاڭداپ جاندى جانشيدى جات تابان – باتپان.

 

جالاما جارتاس ءباز دالا،

                                          قۇلاما قۇزدى

باۋىردان ساۋمال بۇرقىراپ – بۇلاق اعىزدى.

...ءيتتىڭ ءبىر جۇتى تيگەندەر ءيتىنىپ كەلىپ،

سۇراماي الىپ بارادى سىباعامىزدى!

 

كەلگەندەي بولام شەتىنە اراننىڭ كەيدە،

قۇسارداي ىشتەن ءزار-شىنىن ھارام ءبىر بەينە:

«ۇردىم دا قويدىم ەرلىگىن باباڭنىڭ!» – دەي مە، –

«قاسيەتىنە تۇكىردىم دالاڭنىڭ!..» – دەي مە؟..

 

«ۋاقىتىم جوق جاتاتىن قايعى-مۇڭدى ەلەپ،

توپىلعان توبىر!

سەندەردەن اي-كۇنىم بولەك.

بيەڭە قوسىپ جۇرە بەر ايعىرىڭدى ەرەك،

ايدىننىڭ كەرەك، ال ماعان –

بايلىعىڭ كەرەك!..»

 

وسىلاي دەيدى كىل سۇربەت ىشىنەن ماعان،

ىشىمەن ايتقان ءسوزدى دە تۇسىنەم جامان!

شوقيدى قانشا، قۇداي-اۋ، قاڭقامدى مەنىڭ،

تۇمسىعى بوقتى،

كوزى وقتى كۇشىگەن-زامان!؟.

 

قاھاندار شاڭى ەلەستەپ قونامىز دارا،

شاھارلار شامى شاعىلىپ قارا قۇزعا انا.

...مىنا دالادا بارلىعى – باسقالاردىكى،

وزىمىزدىكى ازىرگە –

مولامىز عانا!..

 

ازىرگە!..

 

08.12.2001 ج.

شىنجىر.

 

 

«كوڭىلىنە كەلىپ قالار...»

 

«...ءبىزدىڭ دالا كونبىستىكتەن كونگە اينالعان ءتارىزدى، –

«ەدينيتسا – جاقسىلارى» نولگە اينالعان ءتارىزدى!

ءوز ۇلدارى وگەي شىعىپ، تارىك قىلدى پارىزدى!

كەلەر ۇرپاق، وتكەن ارۋاق الدىنداعى قارىزدى!» –

 

دەپ ەم، كەنەت بۇعىپ جاتقان شىعىپ كەتتى تاستان ءۇن:

«ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«ال كونەيىك.

سوندا ءبىزدىڭ كىم قارايدى كوڭىلگە؟

ەسەكتەن دە ەسسىزدەنىپ ميتىڭداۋ دا ءومىر مە؟!

قانمەن جيعان قازىنامدى تەگىن بەرىپ تەكسىزگە،

قۇل مەن قۇتان بيلىك ايتتى ابىز گويلەر تورىمدە...»

 

الگى داۋىس جاننىڭ كوزىن جارق ەتكىزدى قاس-قاعىم:

«ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«بىزدەي ساماس، ەرەنسىزدى ەسى دۇرىس كەكەتتى ەل –

ءسال ساڭىلاۋ قالسا باستا سول مازاققا توتەپ بەر.

وتان جايلى ۇعىمىڭا ۇرىپ قولىن قويادى –

قوتانىنا قاسقىر ەرتىپ كەلىپ جۇرگەن كوپەكتەر!»

 

تاعى دا الگى ءۇن ەستىلدى:

«جاق جاپپاۋىن قاسقانىڭ! –

ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«بوستاندىقتىڭ بوزاسىنا تويىپ الىپ وتالاپ،

سويلەسە ەرلەر، جۇرت قارايدى جانارلارى بوتالاپ.  

ەلدىڭ قامىن جەگەنسىنىپ،

جەردىڭ قانىن قىلعىتاد – 

قىزعىلت كۇلقىن،

سۇرعىلت تابەت،

بوزعىلت ىندىن – ماحاببات».

 

تاپ جاڭاعى ءۇن:

«قوزعاۋ مۇمكىن ەمەس سوردىڭ تاس-تاعىن،

ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«بۇل نەعىلعان كەرەڭ تۇيسىك،

كەردەڭ ۇعىم، كەر سانا؟..

سۇيەگىمدە ءتىرى ەت قالسا جۇل، وتىڭا بورشالا!

ۇلى ءتوزىم ۇيىقتاپ جاتىر ءبىزدىڭ مەڭ-زەڭ دالادا،

سەلت ەتپەيتىن – كوزىن ويىپ، ءتىلىن كەسىپ السا دا».

 

تاستىڭ داۋسى تۇر ەستىلىپ:

«جاعىڭدى ەندى اشپاعىن،

ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«مەنىڭ جەرىم قازا-قازا كورگە اينالعان سىقىلدى،

جيعان ىرزىق-نەسىبەسى كوڭگە اينالعان سىقىلدى.

ولىكتى دە ۇيقىسىنان شوشىتارداي كەشەگى

كورگەن ءتۇسىم، شىنىمەنەن، وڭگە اينالعان سىقىلدى».

 

تاستىڭ داۋسى قاتتى شىقتى:

«ويلاۋ كەرەك باس قامىن،

ويباي، تىنىش!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

«زورعا جەتكەن ازاتتىعىم عاسىر جالعاپ عاسىرعا،

بۇلىڭ ەتىپ جوعالارداي ۇرەيلەنەم، ىراسىندا...

بابالاردىڭ سۇيەكتەرىن ساتىپ بايىپ العاندار،

تويلاپ جاتىر –

بولاشاقتىڭ مولاسىنىڭ باسىندا!..»

 

بوزداپ قويا بەردى كەنەت مەنىڭ باسىر اسپانىم:

«تىنىش، ويباي!

كوڭىلىنە كەلىپ قالار باسقانىڭ...»

 

تاعى سويلەي بەرگەنىمدە، تاستى الدى دا اسپانىم،

تاس توبەمنەن ۇردى اقىرىپ:

ء«ۇنى وشكىردىڭ شاش قانىن!..»

مىلجا-مىلجا بولار دەپ ەم – قور كوڭىلىم، ءپاس ءتانىم،

قالدى قاعىپ الگى تاستى شىڭى قارلى اسقارىم!

 

«ەندى وزەككە قول سۇعۋعا حاقىسى جوق باسقانىڭ!..» –

اسپان استىن كەتتى شارلاپ ەسكىرمەيتىن ەسكى ءانىم!!!

 

17.11.96 ج.

اقتاۋ ءشارى.

 

 

باباتۇكتى بوز دالا

 

باباتۇكتى بوز دالا،

كوگەسەم قىر،

بىلتىرعىدان جۋسانىڭ نەگە سەلدىر؟..

ءوزىڭ جايلى مۇڭىم كوپ كوكىرەكتە،

جەڭىلدەر مە بىرەۋى تولەسەم جىر؟

 

كوك بۇتالار كوكتەمدە شۋلاپ شىعىپ،

جاز وتپەي-اق قۇرىدى قۋراپ شىبىق.

شىت-شىت بولىپ سورتاڭ جەر جارىلادى،

كۇڭدە قالعان، ماسەلەن، تۋلاق سىنىپ.

 

قىر ەرىنى كەزەرىپ شاڭى شىعىپ،

قول سوزادى قۋرايلار جان ۇشىرىپ.

كۇلتىلدەيدى كوك ساعىم كوكجيەكتە،

سول باياعى جەتكىزبەس الىس ءۇمىت...

 

باباتۇكتى بوز دالا، كوگەسەم قىر،

موجاپ قاپتى جەل ءمۇجىپ كونە سەڭگىر.

تاپقان شاقتا بابامىز جاۋدان جازىم،

كوزدە كەتكەن ەڭ سوڭعى ەلەس ەڭ ءبىر.

 

كەميەك قۇم شىعارسا كەمسيگەن ءۇن،

زامانانىڭ بولجايمىن كەرسيگەنىن.

كەلگەن سايىن قيا الماي جىلاپ كەتەم،

مەن دە سەنى بابامنان كەم سۇيمەدىم.

 

سەكسەۋىلدەر سوككەندە كوبە-كۇيدى،

كۇيدى تىڭداپ قاباعىن توبە ءتۇيدى.

كۇيرەپ قالعان قىرداعى كۇمبەزدەرگە

ەلدەن بۇرىن اياتتى جەل وقيدى...

 

باباتۇكتى بوز دالا-اي،

كوگەسەم قىر،

كوگىڭدەگى قايدا الگى ەرەسەن نۇر؟..

اعام بايعۇس كىش-كىشتەپ بەس ەشكىسىن،

تەزەك تاپپاي دالادان جەڭەشەم ءجۇر.

 

قالار ما ەكەن، شىنىمەن، قىر ويانباي؟

ساعان قىزىمەت قىلادى كىم ايانباي؟...

توپىراقتى جىن قاعىپ كەتتى دەيدى،

قۇيىن بولىپ –

قورلىققا شىداي الماي...

 

رۋحىڭدى قاي زاۋال قۇرتقان ەزىپ؟ –

وتىرامىن سونى ويلاپ، جۇرتتا مەزىپ.

مەرەز باسقان ءتانىڭدى كورگەن كەزدە،

اسپانىڭنان كەتەدى بۇلت تا بەزىپ.

 

باباتۇكتى بوز دالا-اي،

كوگەسەم قىر،

پەرزەنتىڭ بوپ قولتىقتان دەمەسەم ءبىر.

سەنى ويلاسام،

جاۋ دا جوق جارعىلاسار، –

ىلعي ەلەس-سۇلبامەن ەگەسەم كىل.

 

كىم تىلەكتەس، بىلەرمىز كىم بىلەكتەس،

بۇل ءتۇرىڭدى كورسە تەك جىن ءدىر ەتپەس.

سوسىن –

سەنىڭ قانىڭدى ۇرتتاپ ىشكەن

مىيعۇرتتاردىڭ مىڭعىرى دىڭعىر ەتپەس...

 

كەنتكە قاشقان بوز ۇيلەر دودەگەلى،

مالدان ادا – قىرپۋى، توبەلەرى...

سەنى سۇمدىق ايايمىن، جازعان دالام،

ودان باسقا قولىمنان نە كەلەدى؟!.

 

باباتۇكتى بوز دالام،

كوگەسەم قىر،

جۇباتارمىن جۇرەكتى نە دەسەم بۇل؟..

ءبىز دە زامان تۇتقىنى... 

جاپانداعى

جالعىز بوستان – اق كيىك، سەن ەسەن ءجۇر!.

 

كوز جازىپ قاپ جوڭكىلگەن كوپ ەلىكتەن،

اق ساعىمنىڭ سوڭىنان نەگە ەلىككەم؟..

قالعىپ كەتەم تۇرمەمدە...

تۇسىمدە ىلعي

قاشىپ بارا جاتادى توبە بىتكەن...

 

ءوڭ مەنەن ءتۇس ويناتىپ سانامدا جاي،

قۇبىلادى، قۇداي-اي، زامان قالاي! –

قاشىپ كەتكەن كوپ توبە –

تاۋلاردى ەرتىپ

كوشىپ كەلە جاتادى ماعان قاراي!..

 

باباتۇكتى بوز دالا-اي...

 

05.05.1997 ج.

شىنجىر قىستاعى.

 

 

بوزدالامەن باقۇلداسۋ                    

 

كەتتى ەسەرلىك، ورالدى ەستى شاعىم،

جارامايدى بىزگە ەندى ەسكى سارىن.

پەندەلىكتىڭ تويىنا تويىپ بولدىم،

جار جۇپارىن ساعىنام، دوس قۇشاعىن!

 

كەلەمىن مەن كوزىمنەن ءان شىقتاتىپ،

ەتەگىمدى جالايدى قانشىق-باقىت.

قانشىق-باقىت دەگەنىم – پەندەلىك مۇڭ،

ءبارى ءمانسىز – تاعار شەن، تاڭسىق تاقىت.

 

شەر تولعاندىم، –

                           جاتسا دا قۇپتالعان بوپ،

استارى مەن قاتپارىن ۇققان جان جوق.

كوردىم ءبارىن – وتكىزدىم جۇرەگىمنەن،

مەن قارايلار جالعاندا تۇك قالعان جوق.

 

تەك، بوزدالا... شومىلعان بوز مۇنارعا،

سەنى ءتاڭىر باقيدا كەز قىلار ما؟..

وسى سۋرەت قينايدى-اۋ قيماسىم بوپ،

كوز الدىمدا تۇرىپ اپ كوز جۇماردا.

 

بوز دالامنان باسقا ەندى قيماسىم جوق،

قالادى، ىراس، ۇل-قىزىم ميراسىم بوپ.

ال وتاننىڭ قايعىسى – باقيدا دا

جىرتىپ شىعىپ جۇرەكتى، مىيعا سىڭبەك...

 

ىستەيتىن ءىس قالمادى اقىنعا تۇك،

جاقتىم – باعىم، جۇرەكتى لاپىلداتىپ.

ءفاني مەنەن باقيدىڭ شەگاراسىن

ءار دەم سايىن كەلەمىن جاقىنداتىپ.

 

باعىشتاسام اقىرعى ءسوزدى جارعا،

ءبىر قارارمىن ارتىما كوز جۇماردا. –

جانىم – حاققا امانات،

ءتانىم – تاقتا،

تەربەتەدى بوز دالام بوز مۇناردا...

 

08.02.2008 ج.

شىنجىر.

 

كەڭسەدەگى كەسىر جىر

 

مىناۋ كەڭسە قاي كەڭسە، ءمارمار كەڭسە،

ەنگىزبەيتىن ەسىگى اڭعالدى ولسە.

كەڭسەلەردىڭ جەلكەسى كۇجىرەيمەك،

كەر زامان مەن شەرلى ادام كەرمار كەلسە.

 

جورعا عوي دەپ جۇرگەنىم – كيتىڭ شىعىپ،

قورامدا ۇرگەن كوپەك كوپ ءيتىمسىنىپ.

قور بولاسىڭ بۇل جەردە ء«يتىڭ شىعىپ»،

سىلەڭىنە باتىرسا قي-تىرشىلىك.

 

ەل-جۇرتىمنىڭ اۋعاسىن قۇت باسىنان،

قۇتىلا الماي زاماننىڭ جۇتپاسىنان،

مەن دە كىرەم كەڭسەگە، اعام بار دەپ،

ۇستاپ تۇرعان داۋرەننىڭ تۇتقاسىنان.

 

تار ساناسىن جاۋ مەنەن جات تۇساعان،

تەۋىپ تىققان قالپى بار قاپ قۇساعان.

تۋرا بارسام تانىماي دۇرديەدى،

توي-توپىردا ارقامنان قاققىش اعام.

 

قامدايتىنى قاشاندا قۇت-قارا باس،

قارىن بولىپ بويىنا جۇقتى ارام اس.

قۇنى قىمبات جيھازدىڭ تاساسىنان

قانداسىنا كۇلەدى ول تۇت جالاڭاش.

 

كۇلمەي ەندى ولە مە قانداسىنا؟ –

قازىنا بار قىمتاعان قامباسىنا!

بولتەبەردەن سيقىندا ايىرما جوق،

بايلىق باسىپ جاتاتىن جامباسىنا.

 

قاھارلانسا – جىن شاشقان كارى بۋرا،

جالىنۋعا قورقاسىڭ، جاعىنۋعا.

ەل مەن جەردىڭ ىرزىعىن جاتقا ساتىپ،

ەندى از جۇرسە دايىن تۇر جارىلۋعا.

 

شارۋاسى جوق، كەتسە دە ۇلتىڭ قۇرىپ،

تۇرقىن تانىپ تىناسىڭ، قۇلقىن ءبىلىپ.

مەن دە امالسىز شىلىمىن تۇتاتامىن،

ءىشىم جىلاپ تۇرسا دا، سىرتىم كۇلىپ.

 

ەكى ەتپەيسىڭ كار قىلسا بۇل اعاڭىز،

شويىن ەزۋ، گۇرزى قول، مىنە، ناعىز.

مۇنداي اعا مەندە دە، سەندە دە بار،

مەكەن-جايىن، ات-ءجونىن سۇراماڭىز.

 

ءبىر تامىردان وزالدا دۇرەگەنمەن،

بولەك بول، دەپ، قابىردەن تىلەر ەم مەن.

(حال مۇشكىل-اۋ، قاپىدا كوزىن سالىپ،

ءوزىن تانىپ قويسا ولار بۇل ولەڭنەن...)

 

حال-جايى وسى ەل سەنگەن ۇلىعىڭنىڭ،

قامىتىنا جەگىلگەن قۇل-ۇعىمنىڭ.

قينالاسىڭ الدە ءبىر وبىر كەلىپ،

مايىن سورىپ جاتقانداي جىلىگىڭنىڭ...

 

جوعارىدان كار توكسە قىلي جەندەت،

جورعالاماق الدىندا قۇل يمەڭدەپ.

قىلي جەندەت جەلكەسىن قىرىققانشا،

ۇستەلدەردە بىقسيدى كىل ۇيگەن بوق.

 

...ەسىگىمدە شيقىلداپ توپسا-شىدام،

ۇڭعىداعى كەي-كەيدە وقشا اشىنام.

بۇزىپ، مولا سالعىم كەپ كەتەدى-اي ءبىر،

كەڭسە كورسەم اق ءمارمار –

بوق ساسىعان!.

 

28.01.98 ج.

اقتاۋ ءشارى.

 

 

قازاقستان بار ما ەكەن؟..

 

                                 «باسقا جەردە «قازاقستان» دەگەن

                                 ەل بار ما ەكەن؟ بولسا، كەتەر ەدىم!..»

                                                         ەرمۇحان توعىزبايۇلى.

 

تىرشىلىگى،

تىنىسى،

اسپانى وڭگە –

قازاقستان بار ما ەكەن باسقا جەردە؟..

قازانىمنىڭ كىرپىگىن اشىپ تاستاپ،

شىمىر-شىمىر قاينايدى جاس تەرەڭدە.

...كوز جاسىمنىڭ بۋىنان پايدا بولعان

ايىقپايتىن ءبىر بۇلت بار تاس توبەمدە!

 

«قازاقستان بار ما ەكەن ءبىر قيىردا؟ –

بولا قالسا، – سول ەلگە سىرعيىن دا!..» –

اۋا جەتپەي القىنعان ازاماتتىڭ

اششى داۋسى ءالى دە تۇر مىيىمدا.

 

قازاقستان بار ما ەكەن – ازات قانى؟ –

بەرىلەتىن جالعانسىز تازا اقپارى.

ءوز تىلىندە سويلەيتىن قازاقتارى،

ءوز مۇددەسىن ساتپايتىن كاززاپتارى؟..

 

ۇلدارىنىڭ شەكپەگەن ازاپ ءتانى،

ۇرىنباعان قىزدارى مازاققا ءالى،

اھ ۇرماعان قارتتارى توزاقتاعى –

قازاقستان بار ما ەكەن – عاجاپ ءبارى؟!.

 

قازاقستان بار ما ەكەن باسقا جاقتا؟ –

حاندارى دا قارايتىن قاس-قاباققا;

قۋرىلماعان قاندارى اششى اراققا،

ءبارى قامقور اعانىڭ – جاس تالاپقا;

 

تاسباقاداي بولەنبەي تاس تاباققا،

ازاماتى ىلايىق اسقاق اتقا;

جۇلدىز تولدەپ جاتاتىن قوس قاناتتا –

قازاقستان بار ما ەكەن باسقا جاقتا؟

 

قازاقستان بار ما ەكەن –

ويىپ توردەن

ورىن بەرگەن قازاققا كەيىپ كەلگەن؟!

سوگىپ اشىپ ساناسىن سەيفتەنگەن،

ءباز باياعى باكيزا كەيىپكە ەنگەن!

 

يتاياقتان اس ىشپەي جويىتتەرمەن،

توسقاۋىلىن شۇرشىتكە قويىپ كەڭنەن،

بابالارىن بولىسپەي بەيىتتەردەن،

ءبىر توقتىسىن ءۇش جۇزگە سويىپ بەرگەن؟!

 

قازاقستان بار ما ەكەن –

مايلى اكىمنەن

قورلىق كورمەي كۇن كەشكەن –

قايراتىڭمەن!؟

قارا تۇنگە قاقالماي تايعا-تۇرمەڭ،

باقتان بۇلبۇل سايراعان سايراقى ۇنمەن؟!

 

بالا ساتىپ اقشا الماي قاي كاپىردەن،

تورلەرىنە بايراعىن جايناتا ىلگەن;

قىزدارى جوق كىندىگىن ايعا تۇرگەن،

اللاسىنا سىيىنعان ءايبات ۇنمەن –

قازاقستان بار ەد! – دەپ، –

قايدا؟

كىمنەن؟ –

ەستىپ ەدىڭ، اعاسى، قاي حاكىمنەن؟

 

بولا قالسا، – سول جاققا مەن دە كەتەم،

عۇمىر كەشكىم كەلەدى پەندەگە تەڭ.

بۇلبۇل ءبىلىپ مەنىڭ دە اندەرىمدى،

جۇلدىزعا ءىلىپ جىرىمدى ەرمەك ەتەم.

...ۇلدارىنىڭ تاسىنان ۇلتىنا اتقان

قيراپ ءبىتتىم! –

ءومىر دە شولمەك ەكەن!

 

مەن دە كەتەم، اعاسى، تاستاپ كەتپە،

تۇك شارا جوق توراي-ءتىل،

باسپاق-بەتكە!

وزدەرىنە قالدىرىپ باتپاقتارىن،

شىعىپ جۇرە بەرەيىك اسقاق كوككە!

 

ونداي ەل بار! –

كەي-كەيدە زور ۇرانى –

شالىنادى قۇلاققا ونىڭ ءانى...

كەزىگەدى ول ءبىر كۇنى اي تۋاردا،

شولپان تۋا نەمەسە جولىعادى.

 

ونداي ەلدىڭ –

بالقاشى، ارالى اڭىز،

دەگەلەڭى ۇستىندە دەم الامىز.

ەنىپ تۇرىپ شەگارا – ەسىگىنەن،

كەرىپ تۇرىپ... تىنىستى كەڭ الامىز.

توگىپ تۇرىپ سودان سوڭ جاسىمىزدى،

وسى قازاقستانعا ورالامىز!..

 

11.12.2001 ج.

شىنجىر.

 

ۇلت پەن بۇلت

 

اسپانىم اڭىرادى بۇلتسىز قالىپ،

ەرلەرىم ەڭىرەدى ۇلتسىز قالىپ.

جەل دەگەن جەندەت شىقتى كۇرت سىزدانىپ. –

بۇلتتاردى ءبىر تاۋعا ايداپ جيدى اپارىپ،

ۇلتتاردى ءبىر حالىققا قۇيدى اپارىپ –

ياپىرماي، ول نە دەگەن ءتۇپسىز حالىق!؟

 

بۇلتتارىم تاۋدى ازىرگە قىزىقتىرار،

بۇلاعىن ساۋساعىنا جۇزىك قىلار،

كەمدى كۇن گۇلى ساعاق ءۇزىپ تۇرار.

ۇعا الماس جەل-جەندەتتەي قىرتتىڭ باسى –

جيىلعان قاسىرەتتەن بۇلتتىڭ جاسى

سول تاۋدى اقىر ءتۇبى ءمۇجىپ تىنار...

 

جەل-جەندەت ءالى تالاي ورالادى،

جەرىڭنىڭ بار اسىلىن توناعالى.

تۇزگە ۇشىپ ەلدىكتىڭ اق ورامالى،

جەلمەنەن قاسىرەت تە كۇرت تارايدى. –

بىلگەنگە بۇلت تا – قايعى، ۇلت تا – قايعى،

قايعىسىز جەر مەن ەلىڭ نە بولادى!؟

 

مەن ءۇشىن تاپتىرىپ ەد قاي جەرۇيىق؟ –

ۇليدى ەسكى جۇرتتا قايعى ەرىنىپ،

سايلارعا بۋ شوگەدى جايمەن ۇيىپ.

بۇلتى جوق كوكتە كوشكەن شۋدالانا،

تۋ دالام اينالعانداي قۋ مولاعا –

قارايدى توبەسىندە اي ءموليىپ.

 

جەپ مەنى تاۋىسقان با تاعى-قۇلقىن؟

جيىلماي قالعانى ما ساعىم-ۇرتىم؟

قۇري ما قايران جۇرتىم، قالىڭ ۇلتىم؟.. –

دەپ ەدىم، –

تەڭىز شىقتى بۋى اتىلىپ،

كوكتە ويناپ قارقۋار قۇس ءجۇر اقىرىپ!

جەبىر تاۋ قۇلاپ ءتۇستى ۋاتىلىپ! –

و، توبا-اي، ورالا ما-ەي، تاعى بۇلتىم!؟.

 

19.02.1991 ج.

قۇرىق كەنتى.

سۆەتقالي نۇرجان

Abai.kz