قازاقستان بيلىگىنىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ، ياعني، ۇلتسىزداندىرۋ بويىنشا جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ەڭ قۋاتتى تاجىريبەسىنىڭ ءبىرى – قازاقستاننىڭ كوپ ۇلتتى ەكەنىن دالەلدەۋ، ياعني، ەلدىڭ يەسى – قازاق دەگەن ۇعىمدى جويۋ. بۇل تاجىريبەگە «قازاقستان حالىقتارىنىڭ بىرلىگى، دوستىعى» نەگىزگە الىنادى. ءتىپتى، ولاردىڭ ءبارى ءبىر وتباسىنىڭ، ءبىر اتا-انانىڭ بالالارىنداي دەگەن ەرسى تۇجىرىمدار ۇرانداتا ايتىلادى. بىراق  ولاردىڭ ورتاق، ياعني، رەسمي ءتىلى –ورىس ءتىلى.

قايتالاپ ايتار بولساق، قازاقستانداعى قازاق ۇلتى 68 پايىزدان اسىپ كەتتى. بۇعان  قازاقپەن  ەركىن سويلەسىپ، ەركىن تۇسىنىسە الاتىن، وسىندا تۇراتىن وزبەك، تاتار، قىرعىز، ءازىربايجان، ۇيعىر سەكىلدى تۇركى ءتىلدى، ياعني، ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر حالىقتاردى قوسىڭىز. ەندەشە ولاردىڭ ءبارى قازاقستاندا نەلىكتەن رەسمي ءتىل دەگەن مارتەبە بەرىلگەن ورىس تىلىندە سويلەۋى كەرەك؟ بۇل تاجىريبەنىڭ، بۇل ءىس-شارانىڭ ارجاعىندا وسى باسقا ۇلتتاردىڭ ەسەبىنەن ءالى دە  رەسەي يمپەرياسىن، ورىس ءتىلىن، ورىس ۇستەمدىگىن امان ساقتاپ، وزدەرىنىڭ  ماسكەۋدەگى مىقتىلارىنا كومەكتەسۋ پيعىلى اپ-انىق كورىنىپ تۇرعان جوق دەي الاسىز با؟ وسىنىڭ ءبارىن كورىپ وتىرىپ پاتشالىق رەسەيدىڭ دە، كەڭەستىك رەسەيدىڭ دە، بۇگىنگى رەسەيدىڭ دە باياعىدان بەرى قازاققا قارسى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان يمپەريالىق، باسقىنشىلىق ساياساتى  ءالى دە جالعاسۋدا ەكەنى وتىرىك پە؟

ەندى مىنە، قازاققا سوناۋ كولبين زامانىندا جاسالعان قوستىلدىلىك، تاجىريبەسى  بۇگىندە ۇشتىلدىلىككە ۇلاستى. سول كەزدە «قوس تىل–قوس قاناتىڭ» دەگەن ماقال قولدانىلسا، ەندى «وشاقتىڭ ءۇش بۇتى بولادى» ءۇش ءتىل – ءۇش تۇعىرىڭ دەگەن  سايقالي ماقال ويلاپ تابىلدى. ادام بالاسىنىڭ تۇعىرى –  اياعى، قازاق تا ەكى اياقتى، ەندى ول ءۇش اياقتىعا اينالدىرىلۋدا. جاقىندا داريعا نازارباەۆا حانىم بۇعان قوسا قىتاي ءتىلىن دە ۇيرەتۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس تاستادى. كورەرسىز دە بىلەرسىز كوپ ۇزاماي ونى دا ىسكە اسىرۋ باستالادى. سوندا قازاقتىڭ ءتورت اياقتىعا اينالماعان نەسى قالادى؟ ال ءتورت اياقتىلاردا ۇلتتىق سانا، ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق ءتىل دەگەن بولمايدى. باجىلدايتىندار باجىلداي بەرسىن، بۇل – اقيقات. راس، بىرنەشە ءتىل بىلەتىن جەكەلەگەن ادامدار بولادى، ولاردى پوليگلوت دەيدى. ال جەر بەتىندە پوليگلوت حالىق دەگەن حالىق جوق. ال ءبىر ۇلتتى ءتۇپ-تۇگەل كوپتىلدى ۇلتقا اينالدىرامىن دەۋ – سول ۇلتتى جەر بەتىنەن ءبىر تامشى قانىن شىعارماي جوق قىپ جىبەرۋگە ارنالعان ۇلكەن تاجىريبە. كەڭەس زامانىندا ءتىلى مۇلدە ورىسشالانۋ نە شۇبارلانۋ ارقىلى ياعني، قوس تىلدىلىكتىڭ كەسىرىنەن عانا 90-عا جۋىق ۇساق ۇلت 70 جىل ىشىندە جويىلىپ كەتتى. قازىر جەر بەتىندەگى بىردە-ءبىر مەملەكەتتە مۇنداي تاجىريبە جوق. دۇنيە ءجۇزىنىڭ عىلىمى، تەحنولوگياسى اعىلشىن تىلىندە دەگەن ءسوز سۋداي وتىرىك. بىرنەشە ميلليارد قىتاي، جاپونيا، يران، ت.ب. باسقالارى بۇكىل عىلىمدى ءوز تىلىندە يگەرەدى. اعىلشىندار جاۋلاپ الىپ ءوز ءتىلىن ەنگىزگەن 20 شاقتى بودان مەملەكەتتەردىڭ ەڭبەكتەگەن سابيىنەن ەڭكەيگەن كارىسىنە شەيىن اعىلشىنشا سويلەي الادى. بىراق سولاردىڭ ەشقايسىسى ەشكىمنەن وزىپ الەم كوشىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتكەن جوق، الدىنا تۇسپەك تۇگىل ءالى كۇنگە اش-جالاڭاش جوقشىلىقتا كۇن كەشۋدە. ونى ۇشتىلدىلىك يدەياسىن ۇسىنۋشى باسشى قازاقتار بىلمەي وتىرعان جوق: بىراق تاۋەلسىزدىك العان جىلى ەلىمىزدى قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتايىق دەگەندە «مۇندا تەك قازاقتار عانا ەمەس باسقا ۇلتتار دا تۇرادى! تاك نەلزيا! رەسپۋبليكا كازاحستان (قازاقستان رەسپۋبليكاسى) دەۋ كەرەك دەپ شۋ شىعارىپ اقىرى سولاي اتاۋعا كوندىرگەن دە سول ءورىستىلدى كوسموپوليتتەر ەدى. قازىر اڭقاۋ قازاق «ماڭگىلىك ەل»، «ۇلى دالا ەلى» دەپ اتايىق دەگەن جوعارعى جاقتان باستالعان ۇراندى ءسوزدى ەكىلەنە، لەپىرە قايتالايتىن بولدى. بۇنىڭ ارجاعىندا ەلىمىزدىڭ اتاۋىندا «قازاق» دەگەن ءسوز بولماسىن دەگەن ارامزا پيعىل جاتقان جوق دەي الاسىز با؟ ونى ويلاپ تاپقاندار دا ءورىستىلدى كوسموپوليتتەر مەن انا ءتىلىن، ۇلتىن مەنسىنبەيتىن ماڭگۇرتتەر ەمەس ەكەنىنە  كەپىلدىك بەرە الاسىز با؟ راس، قىتايلار وزدەرىن «اسپان استى ەلىمىز»، جاپوندار «كۇنشىعىس ەلىمىز» دەپ اتاي بەرەدى. بۇل ولاردىڭ ءوز ەلىن سۇيگەندىكتەن اسقاق پافوس قوسىپ ايتقان  قوسىمشا كوركەم تەڭەۋى عانا. ولار بىراق قازاقتارشا ەلىمىزدى بۇدان بىلاي سولاي اتايىق دەپ جۇرگەن جوق. سوندا قالاي، قىتاي، جاپون، رەسەي ءبارى ۋاقىتشا دا تەك قازاقستان عانا ماڭگىلىك پە ەكەن؟ بۇل وزگەلەرگە كۇلكى بولارلىق ءسوز عوي!

باجىلداعاندار باجىلداي بەرسىن، وسىنىڭ ءبارىن ويلاپ تاباتىندار جاستايىنان ءتىلى ورىسشا شىعىپ، قازاقتى ورىستان مادەنيەتى دە، ءتىلى دە، ءبىلىم-بىلىگى دە، تومەن دەگەن ۇعىم ساناسىندا تاس بولىپ قاتىپ قالعان، بىراق ونىسى قۇلدىق سانا، قۇلدىق مىنەز ەكەنىن بىلمەيتىن، سويتە تۇرا كەڭەس زامانىنداعى ورىستىلدىلەردى توبەگە كوتەرۋ ساياساتى ءالى دە جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقاندىقتان بيلىك باسىندا وتىرعان شۇبارتىلدىلەر ويلاپ تاۋىپ،  قازاققا قارسى قولدانۋدا. مۇنداي ادامداردا، ياعني، كوسموپوليتتەردە ءوزى ۇستەم دەپ سانايتىن ۇلتقا قازاقتى دا ءتابىنۋشى ەتكىسى كەلەتىن قۇلدىق پسيحولوگيا ابدەن قالىپتاسىپ قالادى. ونى ءبىر سوزبەن قۇلمىنەز ادام دەيدى. ەندەشە

قۇلمىنەز ادام قانداي بولادى؟

دەگەن ساۋالعا ءسال توقتالىپ وتەلىك.ەڭ جامان جەرى ونداي ادام ءوزىنىڭ قۇلمىنەز ەكەنىن بىلمەيدى. سەبەبى، ول  ۇستەم ۇلتتىڭ تىلىندە سويلەپ سول ۇلتتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ ءجۇرۋىنىڭ ارقاسىندا انالار ونى ارقاسىنان قاعادى، سەن مادەنيەتتىسىڭ، سەن وركەنيەتتىسىڭ دەپ استىنا كوپشىك قويادى. مۇندايلار كەڭەس زامانىنداعى سياقتى بۇگىنگى قازاقستاندا دا ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەتكە تۇرىپ، ءتاپ-ءتاۋىر كۇنىن كورىپ ءجۇر. اتى الەمگە ايگىلى ويشىلدىڭ ايتۋىنشا ەگەر قۇل ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن ءبىلىپ، سول قۇلدىعىنا قارسى كۇرەسسە ول –قۇل ەمەس. ال ەگەر ول ءوزىنىڭ قۇل ەكەنىن بىلمەسە نەمەسە بىلە تۇرا وعان قارسى كۇرەسپەسە ول –ناعىز قۇل ەكەن.  قۇلدىق مىنەز تۇقىم قۋالايدى، ياعني، قان ارقىلى ۇرپاقتان ۇرپاققا بەرىلىپ وتىرادى. قازاق وسى ورايدا «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەپ وتە ءدال ايتقان. ءبىز تاۋەلسىزدىك العان 25 جىلدا عاسىرلار بويى رەسەيدىڭ بۇعاۋىندا بولعان وسى قۇلدىق سانادان، قۇلمىنەزدەن قۇتىلارلىق وزگە رەسپۋبليكالارداعىداي ەش شارا جاساعان جوقپىز. مىناداي دا مىسال بار: ەگەر توزاقتا ءۇش كۇن بولعان ادامعا كەلىپ «شىعارىپ الايىن با؟» دەسەڭ «كەرەگى جوق، ۇيرەنىپ قالدىم، وسىنىم جاقسى» دەيدى ەكەن. بۇگىنگى قازاقتىڭ باسشاسىنىڭ دا، كەششەسىنىڭ دە ىشىندە رەسەيدىڭ ەتەگىنەن ايرىلۋعا بولمايدى، رەسەيسىز كۇنىمىز جوق دەيتىندەرگە  قاراساڭىز وسى مىسال ەسكە تۇسەدى. وسى قۇلمىنەز تالاي قازاقتىڭ قانىنا  ءسىڭىپ كەتكەنىن

«ۇلت» دەگەن پورتالدا

شىنتۇرىك دەگەننىڭ «تۇركيانىڭ قازاق ەلىنە قاۋىپتى اگرەسسيالىق ساياساتى» دەگەن ساندىراعىن جانە سونى قوشتاپ جازىلعان كوممەنتاريلەردى وقىساڭىز دا كوز جەتكىزەر ەدىڭىز. ۇزاق جىلدار رەسەي بوداندىعىندا بولىپ جەر بەتىندە ورىستان وتكەن وزىق، مادەنيەتتى حالىق جوق دەپ ءتىلى ءبىر، ءدىنى، سالت-ءداستۇرى، دۇنيەتانىمى وزىنە وتە جاقىن باۋىرلاس ەلدەردەن قول ءۇزىپ، ءوزىنىڭ دە ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن ايرىلىپ قالعان قازاق سول باۋىرلاس ەلدەرمەن ەندى-ەندى عانا ارالاسا باستاعانى وسى ارامزا ماقالانى جازعان شىنتەمىر مەن ونى قولداۋشى قازاقتارعا ينەدەي قادالادى ەكەن. ءتىپتى، قازاقستان مەن تۇركيانىڭ  جاقىنداسۋىنا اشىقتان-اشىق قارسىلىقپەن تۇركيانى، تۇرىكتەردى كوپە-كورنەۋ عايباتتاپ، جالا جاۋىپ شىنتۇرىك ەرتۇرىك دەگەن بۇركەنشىك، جالعان اتپەن جازىلعان بۇل سۇمدىقنامانى  تۇرىك، مۇسىلمان حالىقتارىنىڭ ءبىر-بىرىمەن جاقىنداسۋىنا قارسى ارنايى تاپسىرىسپەن جازدىرىپ وتىرعان بيلىك باسىندا وتىرعان ءبىر توپ بار سياقتى. ويتكەنى، جالاعا، وسەككە، ارانداتۋعا، ورتاعا وت سالۋعا، اعايىن ەكى ۇلتتى قايتكەندە دە ارازداستىرۋعا قۇرىلعان بۇل سۇمدىقنامادا ءىس قاعازدارىنىڭ، رەسمي قۇجاتتاردىڭ ءستيلى اپ-ايقىن كورىنىپ تۇر. بۇل–رەسەيگە قۇلدىق سانادان ءالى دە تولىق ارىلا قويماعان قازاقتى قايتادان رەسەيدىڭ تابانىنا تۇسىرۋگە ارنالعان، نە رەسەيدىڭ نە رەسەيگە قىزمەت ەتەتىن ءبىر جاسىرىن ۇيىمنىڭ اككى زالىمدارى وتە شەبەر سايقالدىقپەن جازعان قازاققا قاسىرەتى مول جازبا. وعان جازىلعان كوممەنتاريلەردىڭ دە كوكسەيتىنى ءبىر عانا نارسە: قالاي دا قازاقستان رەسەيگە قايتا قوسىلۋى كەرەك، قازاق ءتىلىنىڭ تۇككە قاجەتى جوق، الماتىنىڭ اتىن ۆەرنىي قىپ وزگەرتۋ كەرەك، قازاقستانعا ورالمان قازاقتار ەمەس ورىستار كوپتەپ كەلۋى كەرەك، قازاقتار ءححى عاسىرعا ورىس بولماسا جەتە الماس ەدى، الاشوردا قايراتكەرلەرى الاياقتار! قىسقاسى، قازاق جەر بەتىندە ورىسسىز ءومىر سۇرە المايدى ەكەن؟! وسى سۇمدىقنامانى، ونى قولداپ جازىلعان كوممەنتاريلاردى وقىپ بولعاسىن جەر بەتىندە قازاقتان باسقا مىناداي ازعىن، مىناداي ساتقىن، مىناداي سايقال  مالعۇن ۇرپاعى بار حالىق بار ما ەكەن دەپ ايقايلاعىڭ كەلەدى ەكەن. الدە ورىستار قازاقتى «باران» دەپ كەمسىتكەندە وسىنداي ازعىنداردى  ايتتى ما ەكەن دەيسىڭ تاعى دا. انەۋگۇنى تۇركيا ءوزىنىڭ اۋە كەڭىستىگىن بۇزعان رەسەي ۇشاعىن اتىپ ءتۇسىرىپ، سودان بەرى بۇل ەكى ەلدىڭ اراسىندا الاۋىزدىق تۋا سالىسىمەن جازىلعان بۇل ازعىنحاتتا تۇرىك حالىقتارىنىڭ ەڭ قۋاتتى مەملەكەتى سانالاتىن، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ەڭ ءبىرىنشى بولىپ مويىنداعان تۇركياعا قارا كۇيە جاعۋدىڭ نەبىر سوراقى ادىستەرى قولدانىلعان. ءتىپتى، تۇرىكتەر قازاقشا ۇيرەنبەيدى، تۇركياعا وقۋعا بارعان كەيبىر قازاق قىزدارى سوندا قالىپ قويۋدا دەگەن سياقتى كىسى كۇلەرلىك سوزدەر دە ايتىلعان. ەۋروپادا وقىپ ءجۇرىپ تە، قازاقستاندا ءجۇرىپ تە كەز-كەلگەن شەتەلدىكتىڭ، نەگردىڭ سوڭىنان ەرىپ كەتىپ جاتقان قازاق قىزدارىنىڭ ءبارى دەرلىك ورىسشا وقىعاندار ەكەنىن بۇل ارانداتۋشى جاقسى بىلەدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ بىرلىگىنە تىلەكتەس، قازاقتىڭ  تاۋەلسىزدىك العانىنا رازى  ەسى دۇرىس ادام كەرىسىنشە قازاقستاندا تۇراتىن تۇرىك تە، تۇركيادان بىرنەشە كۇنگە كەلگەن تۇرىك تە دەرەۋ قازاقشا سويلەيتىنىن، ال قازاق جەرىندە تۋىپ-ءوسىپ، ومىرىنشە قازاقتىڭ اس-سۋىن ءىشىپ-جەپ، جەر بايلىعىن قازاقتان كوپ پايدالانىپ قارھاللازي ءومىر ءسۇرىپ  جۇرگەن ورىس قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەك تۇگىل قازاقتارعا «گوۆوري» چەلوۆەچەسكيم يازىكوم» دەپ جەكىرەتىنىن بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. تۇرىك حالىقتارىنىڭ، ءيسى مۇسىلماننىڭ باسىن بىرىكتىرمەۋ ءۇشىن پانتيۋركيزم، پانيسلاميزم دەگەندى ويلاپ تاپقان رەسەيدىڭ بۇل جالدامالىلارى قايتكەندە قازاق پەن تۇرىك اراسىنا سونشالىقتى وت سالۋىنا جوعارىداعى الدەبىر كوسموپوليت، «رۋسسكويازىچنىيلاردىڭ» ىقپالى بولعان جوق دەي المايسىز. جانە وسىنداي ارانداتۋشى سۇمدىقتى «ۇلت» دەپ اتالاتىن قازاقشا سايتتىڭ جاريالاۋى تەكتەن-تەك ەمەس. ەگەر بۇل تۇرىكتەرگە ەمەس  ورىستارعا قاراكۇيە جاعىلعان ماقالا بولسا قانشا جەردەن اتىن شىنتۇرىك ەرتۇرىك دەپ وزگەرتسە دە ارناۋلى قىزمەتتەر ءبىر-ەكى كۇندە-اق ونى ۇستاپ الىپ، ۇلت ارازدىعىن قوزدىرۋشى دەپ تەمىر توردىڭ ارجاعىنان ءبىر-اق شىعارار ەدى-اۋ. ونى جاريالاعانى ءۇشىن «ۇلت» پورتالى دا جازادان تىس قالماس ەدى. بۇندا تەك ورىس پەن رەسەيدى كوككە كوتەرگەنى ءۇشىن عانا اۆتور كىمدەردەن، قانشا سىياقى العانىن كىم ءبىلسىن. ال وسى سۇمدىقناماعا قولداۋ ءبىلدىرىپ جازىلعان پىكىرلەردى وقىپ وتىرىپ تا سول باياعى توزاققا ۇيرەنىپ قالدىم باسقا جاقسى ءومىردىڭ قاجەتى جوق دەيتىن ادام ەسكە تۇسەدى. ياعني، ءبىزدىڭ قازەكەم ءالى دە «شايتانمەن دوس بولىپ ۇيرەنىپ قالدىم، پەرىشتەڭنىڭ كەرەگى جوق» دەگەن قۇلمىنەزدەن ارىلا قويعان جوق.

ءيا، بۇگىنگى قازاق ۇرپاعى ءوز حالقىن كۇنى كەشەگە شەيىن الۋان ءتۇرلى  اشارشىلىقپەن دە، قىلىش، مىلتىقپەن دە، يادرولىق سىناقپەن دە، قازاق جەرىندە ەڭ زياندى زاۋىتتار سالۋمەن دە قىرىپ-جويىپ كەلگەن، ەندى زىمىراندارىن وسىندا قۇلاتىپ، گەپتيلىن توگىپ ءولىم-جىتىمگە ۇشىراتىپ جاتقان ەشقانداي جوڭعار دا، تۇرىك تە، وزبەك تە ەمەس ورىستار ەكەنىن ءالى دە بىلمەيدى. بۇگىنگى قازاقتىڭ جاس ۇرپاعى  اراق ءىشۋدى، ايەل، قىز زورلاۋدى، سۋيتسيد دەپ اتالاتىن ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋدى، ەسىگىن قۇلىپتاماي، تەك يت كىرىپ كەتپەسىن دەپ تاياقپەن سۇيەي سالىپ كەتە بەرەتىن قازاق ۇرلىق ىستەۋدى (بارىمتا، كونوكرادستۆو قايدا دا بولعان) ورىستان ۇيرەنگەنىن، پەدوفيل دەگەن ءسوزدى العاش ورىستان ەستىگەنىن دە بىلمەيدى. بۇنى ءبىز ۇلت ارازدىعىن قوزدىرۋ ءۇشىن ەمەس شىنتۇرىك دەگەن بۇركەنشىك اتى بار ارامزانىڭ تۇرىك ۇلتىن جامانداعانىنا جاۋاپ رەتىندە ايتىپ وتىرمىز. وسىنىڭ ءبارى قازاققا ورىستان كەلگەنىن الگىلەردى جازىپ وتىرعان قۇلمىنەز ءدۇبارالار وتە جاقسى بىلەدى. ولاردىڭ، ياعني ءبىزدىڭ كوزىمىزدى اشقان ورىس دەگەن شىنتۇرىك سياقتىلاردىڭ كوسموليتتىك-ورىسشىلدىق اۋرۋ ساندىراعىنا ەركىندىك بەرىلىپ قويدى. سوندا بۇلار ءىلىم-ءبىلىمدى ورىس  قايدان ۇيرەنگەنىن، ونىڭ ءبارىن بىلاي قويعاندا ادام دامۋى ەشقاشان توقتاماي دۇنيەجۇزىنىڭ قازاقتان از حالىقتارى دا ورىسسىز-اق عىلىم-بىلىمگە جەتىلىپ جاتقانىن بىلمەيدى دەپ ويلايسىز با؟ بىلەدى. بۇل قانعا سىڭگەن قۇلمىنەزدىڭ عانا كەسىرى. جارىقتىق كەشەگى الاشوردا ارىستارى، ءبىز رەسەي بوداندىعىنان قۇتىلماساق وسىلاي قۇلمىنەز بولىپ قالا بەرەتىنىمىزدى، تىلىمىزدەن، ۇلتتىق سانامىزدان ايرىلىپ شىنتۇرىكتەر سياقتى تۇرىك الەمىنە قارسى قاسكويلەرگە اينالاتىنىمىزدى قالاي بىلگەن دەسەڭىزشى. ايتپاقشى، تۇركى حالىقتارى، سۇلتاندارى مەن امىرلەرى ءبىر كەزدەرى تاياۋ شىعىستا، كىندىك ازيادا، افريكادا تۇركىلىك اكىمشىلىك، تۇركىلىك اسكەري باسقارۋ جۇيەسىن ورناتتى. تۇركى افراسياب (1319-55) «تۇركىلەر ءوز جەرىندە تەك مالشى بولادى، ال جات جەرلەردە راۋشان گۇلىندەي جايناپ، الماس تاستىڭ ساۋلەسىندەي نۇرلانىپ ەل بيلەيدى»-دەگەن. تۇركىلەردىڭ، جالپى مۇسىلمانداردىڭ جيھانگەرلىگىن 600 جىلدان كەيىن اعىلشىندار قايتالادى. تۇركىلەر وزدەرى جاۋلاپ العان ەلدەرگە ورىستار سياقتى ناسىلشىلدىك، زورلىق-زومبىلىق، جابايىلىق، جاساماعان، تىلىنە، دىنىنە تيىسپەگەن، اشارشىلىق جاساپ قىرىپ-جويماعان. ولاردىڭ ادامگەرشىلىك، مادەنيەتتىلىك ساناسى ەۋروپالىقتاردان الدەقايدا بيىك ەكەنى دالەلدەنگەن دەگەندى وقىعانىمىز بار. وسىندايدا ارۋاعىڭنان اينالايىن مۇستافا شوقايدىڭ 1937 جىلى جازعان «رەسەيدەگى ۇلتتىق مەملەكەت ماسەلەسىنە وراي» دەگەن ماقالاسىنداعى مىنا جولدار ەسكە تۇسەدى: بريتانيا باسقا وداقتاس حالىقتارىنا بريتانيانىڭ مەملەكەتتىك، ساياسي مادەنيەتىن تاراتادى. ال مۇنداي مادەنيەت ورىس حالقىندا جوق. اعىلشىندار مەن ورىستاردىڭ مەنتاليتەتىندە، قۇرىلىمىندا وزگەشەلىكتەر كوپ. اعىلشىندار وزدەرى بوداندىققا اينالدىرعان حالىقتىڭ جەرىنە كوشىپ بارىپ، ءبىرجولاتا قوسىپ الۋعا ۇرىنبايدى. اعىلشىن ۇكىمەتى ءوزىنىڭ جۇمىسسىز جۇرگەن تۇرعىندارىنىڭ بىردە-ءبىرىن ءوز وتارلارىنا اپارىپ قونىستاندىرعان جوق. ال رەسەي مۇلدە باسقا. ورىستار كوشۋدەن جالىقپايتىن كوشپەندى-مۇعاجىر وتارشىلدار. قاشاندا ورىس سولداتىنىڭ ارتىنان ورىس مۇجىعى ىلەسىپ وتىرادى. سوسىن ءپۇشايمان حالىقتىڭ جەرىن تارتىپ الا باستايدى... ورىس حالقىنىڭ ادەتى باسقالاردىڭ جەرىن باسىپ الۋمەن قويماي، ونى ورىستىڭ جەرىنە اينالدىرىپ جىبەرۋدى كوزدەيدى،– دەيدى ول. ەندەشە، بۇگىنگى قازاق ۇرپاعىنىڭ تىلىنە، جەرىنە جاسالىپ كەلگەن، ءالى دە جاسالىپ جاتقان تاجىريبەلەردىڭ اۆتورلارى دا، رەسەيگە قايتا قوسىلايىق، قازاقتى ادام ەتكەن رەسەي دەگەن سياقتى سۇرقيا سوزدەردى سۋداي ساپىرۋشىلار دا ۇكىمەت جيىندارىندا تەك ورىسشا سويلەيتىندەر دە، قازىنانىڭ قىرۋار قارجىسىن جەپ سوتتالىپ جاتقان بيلىك باسىنداعىلار مەن شەتەلگە قاشىپ كەتكەندەر دە اۋەل باستا ورىسشا ءتىلى شىعىپ، ورىس مەكتەپتەرىن، ماسكەۋدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن ءشۇبارتىل كوسموپوليتتەر ەكەنىن كورە تۇرا نەسىنە تاڭدانامىز؟!

مىرزان كەنجەباي، اقىن،

قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz