قازاق قىزدارى «زاڭگىنىڭ» دامبالىنان داۋا ىزدەپ ءجۇر مە؟
رەداكتسيادان: وقىرمان، الدىمەن تومەندەگى: «شەتەلدىك ازاماتقا كۇيەۋگە شىعاتىن قازاق قىزدارىنىڭ قاتارى كوبەيدى» دەگەن سۋرەتكە نازار اۋدارىڭىزشى. ەلىمىزدەگى ەڭ ىقپالدى دەگەن اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى ءدال وسىلاي دەپ ءدۇيىم دۇنيەدەن ء«سۇيىنشى» سۇراعان ەكەن. ماقالانىڭ تۇپنۇسقاداعى تاقىرىبى: «قازاق قىزى جانە قارا ءناسىلدى كۇيەۋ»
شىنىمەن سولاي ما ءوزى؟ مىسالى، ءسىز بۇعان سەنەسىز بە؟ بۇعان قاتىستى قولعا ۇستاپ كورسەتەتىن قانداي دەرەك بار؟ جىل باسىنان بەرى قانشا قازاقتىڭ قىزى قانشا شەتەلدىكتىڭ قولىنان ۇستاپتى؟ الدە اينالدىرعان ءبىر-ەكى مىسالدىڭ ءوزى «قازاقتىڭ قىزدارى جاپپاي شەتەلدىكتەرگە شىعىپ جاتىر» دەۋگە جەتكىلىكتى مە؟
بۇل جاعىنا الگى اقپارات قۇرالى توقتالمايدى. بىراق، ەلدىڭ نازارىن اۋدارۋعا مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. اقپاراتتىڭ ماقساتىنىڭ ءوزى وسىندا ەدى.
بىلە بىلسەك، بۇل دا ءادىس. ءدال وسى ءتاسىلدى ەلىمىزدەگى قۇرىلىس نارىعىن بيلەپ-توستەپ وتىرعان الپاۋىتتار پايدالانادى ەكەن. ايتالىق، تۇرعىن ءۇي باعاسى ارزانداي باستاسا، مۇنىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن الگى الپاۋىتتار ەلىمىزدەگى ەڭ وقىلىمدى دەگەن اقپارات قۇرالدارىندا «قازاقستانداعى تۇرعىن ءۇي نارىعىندا بالەنشە پايىزدىق ءوسىم بايقالۋدا» دەگەن جاڭالىقتى جاريالايتىنعا ۇقسايدى. ارينە، تەگىن ەمەس. اقىسى تولەنەدى. وعان بەلگىلى ءبىر ساراپتامالىق اگەنتتىكتىڭ وتىرىك-شىنى بەلگىسىز، جۇرگىزگەن زەرتتەۋى نەمەسە ساۋالناماسىن قوسىپ قويادى. دەمەك، الۋشىلاردىڭ، ساتۋشىلاردىڭ، قىل اياعى الىپساتارلاردىڭ وي-قۇلقىن وسىعان نەگىزدەيدى. اقپاراتتىق تولقىننىڭ «ىعىنا جىعىلعان» باعا قايتادان وسە باستايدى…
بۇل ارادا دا وسى سارىندى اڭعاراتىن سياقتىمىز. جوق، راس. ايتپەسە شەتەلدىك ازاماتقا كۇيەۋگە شىققان قازاق قىزدارىنىڭ قاتارىن كوبەيتىپ كورسەتۋ كىمگە كەرەك بولدى؟ اتالعان اقپاراتتى قازاق قىزدارىنا قاراتا ايتۋدىڭ ءوزى كوپ نارسەنى اڭعارتپاي ما؟ اڭعارتادى، ارينە.
«اداسقاندار»
انىعى، مۇنداي اقپاراتتىڭ ءوزى –اداستىرۋ. ءبىزدى، ءسىزدى، جالپى جۇرتتى. جوق، راس. قىتايعا، تۇرىككە، بولماسا باسقا ءبىر ۇلتقا الدى-ارتىنا قاراماي ءتيىپ كەتە بەرەتىندەي قازاق قىزدارى اقىماق ەمەس شىعار. الايدا اراسىندا بار…
ءبىز ولاردى «اداسقاندار» دەپ اتايىق.
ايتپەسە، ايدالاداعى افريكادان كەلگەن قارا ناسىلدىگە كوزسىز عاشىق بولاتىنداي نە كورىندى؟ جارايدى، قالتالى اعىلشىنعا، بولماسا تاعى سول سياقتى اقشالى ەلدەردەن كەلگەن ازاماتتاردى ۇناتىپ جاتسا، «ەە…تۇسىنىكتى» دەر ەدىك. بىراق، قارا ناسىلدىگە…
سوسىن سوڭعى ۋاقىتتا وسى قارا ءناسىلدى سۇيىكتىسىن قولتىقتاپ تۇسكەن سۋرەتتەر الەۋمەتتىك جەلىدە اجەپتاۋىر كوبەيىپ كەتتى. جاپپاي جاۋلاپ جاتقان جوق، ىلگەرىدەگى «شەتەلدىكتەرگە شىعىپ جاتقان قازاق قىزدارىنىڭ قاتارىن كوبەيتىپ» تاستاعان اقپارات قۇرالىنىڭ ستيلىنە سالمايىق.
اتىن دا، جالپى كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىز، ءبىر قارىنداسىمىز سونداي سۋرەتىمەن ءبولىسىپتى (سۋرەتتە).
كەمسىتكەنىمىز ەمەس، سۋرەتتەگى سۇيىكتىسىنىڭ جىلتىراعان شەكەسى مەن اقسيعان ءتىسى جانە كوك جەيدەسىن عانا اجىراتا الدىق. ەسەسىنە، قولتىعىنداعى قارىنداسىمىز ەرەكشە باقىتتى. سۋرەتتىڭ استىنداعى اششى پىكىرلەردى دە ەلەمەپتى. ايتۋىنشا، افريكالىق ەكەنى ماڭىزدى ەمەس، «زاتو ماحابباتقا ادال». سولاي. ونى تۇسىنۋگە تىرىسقاندار قازاق جىگىتتەرىنەن كوڭىلى قالدى دەپ توپشىلاۋى مۇمكىن. جوق. انىعىندا، «اداسقاندىقتىڭ» ءبىر بەلگىسى وسى.
ءدال قازىر بۇل قارىنداستىڭ بەتىن بەرى بۇرۋ – اۋىر. ۇلت، ءتىل، قازاق، بولاشاق جانە سودان تۋىندايتىن پاتريوتيزم، مورال مەن پاراساتتىلىق نورمالارى تۋرالى ايتقان اقىل-كەڭەسىمىز دالاعا كەتۋى مۇمكىن.
ء«بارىمىز ادام ەمەسپىز پە؟ ۇلتقا، ناسىلگە ءبولىنۋدىڭ قاجەتى قانشا وسى؟ سوسىن مەندە نە شارۋاڭىز بار. اۋلاق ءجۇرىڭىز!» دەسە نە دەيسىز؟
بارىنەن بۇرىن اكە-شەشەسىنە وبال. قازاقتا كورشى-قولاڭعا كۇلكى بولعان جامان عوي…
«قىز – جات جۇرتتىق» دەگەندە، وسى ۋاقىتقا دەيىن اسىراپ-باققان بالاسى قارا ءناسىلدىنىڭ قوينىندا جاتادى دەپ قاي اتا-انادا ويلادى دەرسىز.
بىزدىڭشە، «اداسقانداردىڭ» الدىمەن «سورى قايناۋى» كەرەك. سوندا عانا اقىلى كىرەدى…
دۋمان بىقاي
دەرەككوزى: dalanews.kz
Abai.kz
