ءتىل – مەملەكەتتىڭ تۇعىرلى تىرەگى، حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعى، وتكەنى مەن بولاشاعىنىڭ ايقىن كورىنىسى. انا ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلە بىلگەن دانا حالقىمىز ونى ۇلتتىڭ رۋحىنا، قازىنا بايلىعىنا بالايتىنى ءمالىم. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن – انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ءبىزدىڭ وسىنداي قاسيەتتى دە قاستەرلى مۇراتىمىز، انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى.  

بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكامىزدا كوش الدىندا كەلە جاتقان مادەني وشاقتاردىڭ ءبىرى – اباي قورىق-مۇراجايىندا ءتىل ماسەلەسى باستى نازارعا الىنىپ وتىر. بىراق مۇراجاي باسشىلىعى مەملەكەتتىك ءتىلدى ەمەس، ورىس ءتىلىن ناسيحاتتاۋدا ەكەنىن ەستىپ توبەمە جاي تۇسكەندەي بولدى. جيىرما بەس جىلدا تاۋەلسىزدىگىمىز بەرىك، تۇعىرلى مەملەكەتىمىزدە ورىس ءتىلىن اشىق ناسيحاتتاپ جانە «ورىس ءتىلىن بىلمەدىڭ، ورىسشا سويلەمەدىڭ» دەپ ايىپ تاعۋ اباي مۇراجايىنان باستاۋ العانى ماسقارا جاعداي. كيەلى مەكەن، قاسيەتتى شاڭىراققا باس ءيىپ، تاريح پەن مادەنيەتتەن سۋسىنداۋعا بارعان كەزىم ەدى. سوندا قىزمەت جاساپ جۇرگەن قاراگوز ازاماتتارىمىزعا «ورىس ءتىلىن بىلمەدىڭ» دەپ مۇراجاي باسشىلىعى قىسىم كورسەتۋدە ەكەن. سوندا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ كۋاتتى تىرەگى – قازاق ءتىلىن ەمەس، ورىس ءتىلىن ناسيحاتتاۋدامىز با اعايىن...؟  

مۋزەي سايتىنا ارنايى كىرىپ مالىمەت قاراسام باسشى بولىپ كەلگەنىنە دە از ۋاقىت بولعان، الپىستىڭ اركاۋىنا كەلىپ قالعان ازامات ەكەن، امال قانشا؟. ەسىمى – بولات جۇنىسبەكوۆ. ءوزىنىڭ تۋعان ەلى، تۋعان جەرى، ۇلى اباي قاراشاڭىراعىندا ادال قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن قازاق ازاماتتارىنا «ورىس ءتىلىن بىلمەيسىڭ، جۇمىستان كەتەسىڭ» دەگەن باسشى نەنى كوزدەپ، نە ماقسات مەڭزەپ ءجۇر سوندا؟ قازاقتىڭ بالاسىن ورىسشا بىلمەدىڭ، ورىسشا ەكسكۋرسيا جۇرگىزبەدىڭ دەپ شىرىلداتىپ، قازاق جەرىندە قازاققا قىسىم كورسەتىپ جۇرگەن بۇنداي باسشىلاردىڭ پيعىل ارەكەتتەرى نەگە مينيسترلىك نازارىنان تىس قالىپ كەلەدى.

بۇل تۇستا ەلباسىمىز – نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «قازاقتىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە»، – دەپ الدىمىزعا ايقىن جول اشىپ بەردى. بىزگە تەك وسى ۇستانىمدى جۇزەگە اسىرۋعا بار كۇش-جىگەردى اياماي، ەڭبەك ەتۋ عانا قالدى. ال، بۇگىندە اباي مۇراجايىنىڭ قىزمەتكەرلەرى «قازاق ءتىلىن بىلمەدىك» دەپ ۇيالۋدىڭ ورنىنا «ورىس ءتىلىن بىلمەدىڭ» دەپ ايىپتالۋدا. ابايدى ناسيحاتتاپ جان اياماي جۇمىس جاساپ جۇرگەن جاستارىمىزعا «جۇمىستان كەتەسىڭ» دەپ كىسىلماي، قىمتىرىلماي ايتىپ جۇرگەن باسشى قازاق ءتىلىن بىلاي قويا تۇرىپ، قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى اقىنى اباي مۇراسىنا قانداي پايداسىن تيگىزبەك اعايىن! ەلباسىمىز ۇستانعان ساليقالى ساياساتقا عانا ەمەس، قازاق دەگەن ۇلتقا، مادەنيەتىمىز بەن دىنىمىزگە كەسىرىن تيگىزىپ جاتقان بۇنداي باسشىلار، تەك ءوزىنىڭ تەرىس يدەولوگياسى مەن پارتيالىق كوزقاراستارىن عانا جۇزەگە اسىرارى انىق.

قازاق ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋدى سوناۋ الاش زيالىلارىنان باستاپ ءبىر عاسىردان بەرى ايتىلىپ، جازىلىپ كەلەدى. بىراق  اۋىز تولتىرارلىقتاي ناتيجە شىقپاي جاتقانى وسىنداي باسشىلاردىڭ اراڭداتۋشىلىق ارەكەتتەرى.

ەكسكۋرسيا بارىسىندا اڭعارعانىم مۇراجاي باسشىسىنىڭ ورىس ءتىلىن ۇيرەتەتىن ادامى دا بار ەكەن. ول مۋزەي ديرەكتورىنىڭ شارۋاشىلىق جۇمىستارى جونىندەگى كومەكشىسى سىندى. ەڭ قىنجىلتاتىنى – ول ورىس ءتىلىن ۇيرەتەتىن بىلگىش تە قازاق ازاماتى  ەكەن.

وسى تۇستا ەلباسىنىڭ «قازاق پەن قازاق قازاقشا سويلەسسىن» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن ەسكەرمەي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. قازاققا قازاق ورىسشا سويلەپ، ورىس ءتىلىن ۇيالماي ۇيرەتپەكشى مە سوندا. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ءتىل ساياساتى جۇرگىزىلۋدە. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ مەن تىلگە دەگەن قۇرمەتتى ارتتىرۋ ماقساتىندا كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ناتيجەلەرى دە از ەمەس. الايدا اباي مۋزەيىنىڭ اتقامىنەرلەرى بۇل يگى شارالاردان ماقۇرىم قالعان سەكىلدى. سونى ەستىپ جۇرەگىڭ قان جىلايدى. ءبىر جاعىنان، ءالى كۇنگە دەيىن ورىس ءتىلىنىڭ ىرقىنان شىعا الماي جۇرگەندىگىمىزدەن بولار. راسىندا، قازاق حالقىنىڭ باسىندا تالاي قيىن ناۋبەت، زۇلماتتىڭ، قايعىلى كۇندەردىڭ بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ەلىمىز جەتپىس جىلداي كەڭەس وداعىنىڭ قاراماعىندا بولدى. اتا-انامىز ورىس ءتىلىن ۇلىقتادى. قازاق حالقى ءوزىنىڭ ءتىلىن، ءدىلىن، ءتىپتى سالت-ءداستۇرىن ۇمىتارداي حالگە جەتتى. دەگەنمەن «ساباقتى ينە ساتىمەن» دەگەن. ەلىمىز سان عاسىر اڭساعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدى. ءتىلىمىزدىڭ ءتۇپ-تامىرىمەن جويىلىپ كەتپەگەنىنە شۇكىرشىلىك ەتۋىمىز كەرەك ءتارىزدى. سونداي اۋىر ساتتەردە، سىن ساعاتتاردا اتامەكەن قونىسىن تاستاپ بوسقىن حالىقتىڭ وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگەن بايلىعى – انا سۇتىمەن ساناسىنا  دارىعان انا ءتىلى عانا.

«وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» دەيدى قادىر اقىن. قازىرگى قوعام باسقا ءتىلدى ۇيرەنۋگە ەش شەك قويمايدى. دەگەنمەن، قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرۋگە ءار قازاقتىڭ ۇلەسى بولسا ەكەن دەيدى.

وزگەنىڭ قۇلى ەمەس ءوز ەلىمىزدىڭ ۇل-قىزى بولايىق، وزگەنىڭ ەمەس، ءوز ەلىمىزدىڭ ءتىلىن ۇلىقتاپ، مارتەبەسىن اسىرايىق!

ورىنبەكوۆ ەرلان، وسكەمەن قالاسى

Abai.kz