قازىر نە كوپ، «زامانىنا قاراي ءانشى» جانە ت.ب. بولعان، ونەردى پايدا تابۋدىڭ قۇرالىنا اينالدىرعان حالتۋرششيكتەر كوپ. تەلەجاشىكتى دە، ساحنانى دا سولار جاۋلاپ الدى. شالدىرىك انشىدەن، اڭگۇدىك ازىلكەشتەن حالىق شارشادى. شوۋ-بيزنەس دەگەن داۋگە كەرەگى وسى – حالتۋرششيكتەر. بەلگىلى جازۋشى، مادەنيەتتانۋشى مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆ اعام ايتقانداي، «ول جۇلدىزدى، تالانتتى قولدان جاسايدى. سول جۇلدىزدى اياماستان جۇمىسقا جەگىپ، اياماي قاناپ، اقشا تابادى. مۇنداي بيزنەسكە قارسى تۇرۋ – وتە قيىن». الايدا ونەر ولكەسىنىڭ ناعىز حاس تالانتتارىن حالىق ءبارىبىر بىلەدى. بارىنشا قادىرلەيدى. سەبەبى ولار ۇلتتىق ونەرىمىزدى تاپ-تازا قالپىندا كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا امانات ەتىپ كەلەدى. سونداي حاس تالانتتاردىڭ بىرەگەيى، ارقانىڭ ارقالى ءانشىسى، ورەلى ونەرپازى – قۇرماش ىبىشەۆ.

20 اقپاندا قۇرماش اعام ەردىڭ جاسىنا جەتتى. مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، عالامتور ارقىلى سىر-سۇحباتقا شاقىردىم. قاراپايىمدىلىعىنان قايتپاي، بىردەن باس تارتتى. قولقالاپ قويماعان سوڭ، ءوزى از سويلەپ، كوپ ءىس تىندىراتىن، ءار سوزىنە زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن قالپىمەن ءار سۇراعىما ءبىر-ءبىر سويلەمنەن جاۋاپ قايىرىپتى. وسىلايشا مولتەك سۇحباتتىڭ جاڭا فورماسى دۇنيەگە كەلدى. مۇنى باسقاشا «قاز-قالپىنداعى سۇحبات» نەمەسە «جەدەل سىر-سۇحبات» دەۋگە دە بولادى. قىسقاسى، عالامتور ارقىلى جاساعان مولتەك سۇحباتىمنىڭ ۇزىن-ىرعاسى تومەندەگىدەي بولىپ شىقتى. ۇلىق وقىرماندارعا قىزىقتى بولار دەگەن نيەتپەن جاريالاپ وتىرمىن.

اكەم ءوز زامانىنىڭ سەرىسى بولعان

- قۇرماش اعا، قازاقتىڭ نەبىر تەكتى تۇلعالارى، جاقسى-جايساڭدارى تۋعانقازاق قارقارالى توپىراعىندا دۇنيە كەلىپسىز. ءانشى بولۋدى بالا كەزىڭىزدەن ارماندادىڭىز با؟ نەشە جاسىڭىزدان باستاپ ءان ورىندادىڭىز؟

- بالا كەزدەن ءانشى بولام دەگەن ارمانىم بولعان جوق. 7-8 سىنىپتاردان باستاپ دومبىرامەن ءان ايتا باستادىم.

- «مەنى قارشادايىمنان ونەرگە باۋلىعان انام» دەپسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا. اسقار تاۋداي اكەڭىز بەن ءمولدىر بۇلاقتاي اناڭىز ومىردە قانداي ادامدار بولعان ەدى؟

- اكەم ساپان ومىردەن ەرتە وتكەن. ول كەزدە مەن 4 جاستامىن. ول كىسى ءوز زامانىنىڭ سەرىسى بولعان ادام. ءانشى پالۋان بولعان. ءبىزدى انامىز ايكەن تاربيەلەپ ءوسىردى. سول انامنىڭ ارقاسىندا وسىنداي دارەجەگە جەتتىك. انام بۇكىل تۋعان-تۋىستارىنا، اۋىلداستارىنا وتە قادىرلى جان بولدى. ەڭبەك وزاتى، ءوز ءىسىنىڭ مايتالمانى. شىنىن ايتسام، ءبىزدى بالا كۇنىمىزدەن ونەرگە باۋلىعان انامىز.

- ارمانعا تولى جاستىق شاعىڭىزدا قاراعاندىداعى كيەلى ونەر شاڭىراعى – تاتتىمبەت اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىندە وقىدىڭىز. ول داۋرەنىڭىز ءبىر بولەك اڭگىمە. قالي بايجانوۆ اتىنداعى كونتسەرتتىك بىرلەستىكتە ەڭبەك ەتكەنىڭىزگە 15 جىلعا جۋىقتاپتى. ءوزىڭىزدى «ونەردە جولىم بولعان اداممىن» دەپ سانايسىز با؟

- ءيا. ونەردە جولىم بولعان اداممىن...

- «شالقار» راديوسىنان ءسىزدىڭ داۋىسىڭىزدى ارەگىدىك تىڭداپ تۇرامىز. راديو جانە تەلەەفيرلەرگە نەگە ءجيى شىقپايسىز؟ ۇلكەن ساحنالاردان توبە كورسەتپەۋىڭىزدىڭ سىرى تەك پروۆينتسيالىق قالادا تۇراتىنىڭىزدان با؟ الدە مۇنىڭ باسقا ءبىر سەبەبى بار ما؟

- شىنىمدى ايتسام، ونىڭ سىرى مەن سەبەبىنە ۇڭىلمەپپىن.

- ەگەر جاڭىلماسام، ءسىز 2005 جىلى رەسپۋبليكالىق ءمادي ءباپيۇلى اتىنداعى بايقاۋدا 2-ءشى ورىندى، 2007 جىلى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ءان-دوداسىندا 1-ءشى ورىندى جەڭىپ الدىڭىز. بۇرىن: «مىنا ءانشى جۇسەكەڭنىڭ بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى» دەپ قۇرمەتتەيتىن ەدى. بۇگىن نەگە ونداي قۇرمەت جوق؟ الدە ءانشى-ونەرتانۋشى ەرلان تولەۋتاي ايتقانداي، «قازاق انىنە توبىرلىق مۋزىكانىڭ ۆيرۋسى» ءتۇسىپ، جابايى ەسترادا ءداستۇرلى ءان ونەرىنىڭ «وڭەشىن» بىتەپ تاستادى ما؟

- مەن ەرلان تولەۋتايدىڭ پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىن.

 - «قازاق ءانىنىڭ پاتشاسى» (ە. تولەۋتاي), قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قايرات بايبوسىنوۆ اعامىز «تۇلكى زاماندا، تازى تىرلىككە» كوشكەن شالدىرىك-بالدىرىك انشىسىماقتاردىڭ حالىق اندەرىن ەستراداعا سالىپ، ءبۇلدىرىپ جۇرگەنىن تالاي ايتتى. وسىعان تىيىم سالۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ويىڭىزدى بىلۋگە بولا ما؟

- ءبۇلدىرىپ جۇرگەندەرى دە بار، جاقسى ورانجيروۆكا جاساپ ورىنداپ جۇرگەن انشىلەر دە بار.

ءبىزدىڭ قوعامدا كوزبوياۋشىلىق كوپ

- ءسىز كلاسسيكالىق انشىلىك پەن ەسترادانى دا قاتار الىپ جۇرگەن ءانشىسىز. مۇنىڭ سىرىن بىلۋگە بولا ما؟ ەسترادالىق ءاندى كوبىنەسە جاندى داۋىسپەن ورىندايسىز با، الدە، فونوگراممامەن بە؟ فونوگرامماعا زاڭدى تۇردە تىيىم سالۋ كەرەك دەگەنگە قالاي قارايسىز؟ سەبەبى قازىر ساحناعا وزىنەن بۇرىن «فونوگرامماسى» شىعىپ كەتەتىن انشىلەر كوبەيدى.

 - ءبىزدىڭ «جاس داۋرەن» دەگەن وتباسىلىق-ەسترادالىق ءانسامبلىمىز بولعان. سول انسامبلدە اعام، ەكى قارىنداسىم، ىنىممەن بىرلەسىپ، 7-8 جىلداي ونەر كورسەتتىك. اسكەر قاتارىندا دا ەسترادالىق ءانسامبلدىڭ مۇشەسى بولدىم. سوندىقتان ماعان ەسترادانىڭ جاتتىعى جوق. بۇنىڭ سىرى وسىندا ما دەيمىن. ال ەسترادامەن ءاندى تەك جاندى داۋىستا عانا ورىندايمىن. ارينە، فونوگرامماعا زاڭدى تۇردە تىيىم سالۋ كەرەك. ايتپەسە، ءبىزدىڭ قوعامدى كوزبوياۋشىلىق كوپ.

- رەپەرتۋارىڭىزدا قازىر قانشا ءان بار؟ ونى قانشالىقتى جاڭا اندەرمەن تولىقتىراسىز؟

- رەپەرتۋارىمداعى اندەردى ساناماپپىن. ءار كەزدە جاڭا اندەرمەن تولىقتىرىپ وتىرامىن.

- ونەرپاز رەتىندە ءسىزدى نە مازالايدى؟

- مەنى ءبىزدىڭ قوعامداعى ءبىراز ماسەلە مازالايدى. سونىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى ۇلتتىق مۇددەمىز. ۇلتتىق مۇددە دەگەن ۇعىمنىڭ اياسى وتە كەڭ. مىسالى، عاسىرلار بويى اتا-بابالارىمىز كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، بىزگە امانات ەتىپ قالدىرعان ولمەس ونەرىمىزدى كىرشىكسىز قالپىندا جاس ۇرپاققا جەتكىزسەك دەيمىن. جاھاندانۋ زامانىندا ۇلتتىق بولمىسىمىزدان، سالت-داستۇرىمىزدەن ايرىلىپ قالماساق دەپ ويلايمىن.

باس جۇلدەلەردى «بەرىپ» قويىپتى

- مىنا اڭگىمەنى ءبىر جولى قوناقتا بولعانىمدا قايرات بايبوسىنوۆ اعامنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىپ ەدىپ: ء«بىر جولى قازاقتىڭ ايگىلى كومپوزيتورى ءابىلاحات ەسپاەۆتىڭ اندەرىنە ارنالعان كەش ءوتتى. سول كەش تۋرالى جازۋعا الدەبىر گازەتتەن كەلگەن ءتىلشى قىز: ء«ابىلاحات اعايمەن سۇحباتتاسايىن دەپ ەدىم، ول كىسىنى قايدان تابۋعا بولادى؟» دەمەسى بار ما. ونىڭ بۇل سوزىنە نە كۇلەرىمىزدى، نە جىلارىمىزدى بىلمەدىك. سول جەردە ازاماتتاردىڭ ءبىرى: «ول كىسىنى كەڭساي زيراتىنان تاباسىز» دەپ مىرس ەتتى». شىنى كەرەك، ونەر تاقىرىبىنا جازۋعا تىراشتانعان ارىپتەستەرىمىزدىڭ كەيبىرىنىڭ قىرسىز قىلىعىنا قارىنىڭ اشاتىنى راس. جۋىردا كونتسەرتىڭىزدىڭ الدىندا سىزبەن سۇحباتتاسۋعا كەلگەن «ارقا اقشامى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ءبىراز نارسەنى بىلىقتىرعانىن ەستىدىك. سونىڭ اق-قاراسىن ءوزىڭىزدىڭ اۋزىڭىزدان ەستىسەك... ارزان سەنساتسيا ىزدەپ، نەنى جانە قالاي بۇرمالاعانىن اشىق ايتىپ بەرسەڭىز؟

- ە-ە-ە... ءتىلشى- قارىنداستىڭ شالالىعى شىعار، ماعان 50 جاسىما سىيلىق رەتىندە ءبىراز رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ باس جۇلدەسىن «بەرىپ» قويىپتى (كۇلىپ الدى). تاڭ قالعانىم، مەنىڭ ايتپاعان ءسوزىمدى ءوزى قوسىپ، «اۋزىما» سالعان. سۇحباتتىڭ تاقىرىبىن دا ءبىرتۇرلى قويىپتى. ساۋاتسىزدىعى سول شىعار، تۋعان كۇنىمدى دە «25 اقپان» دەپ دۇرىس جازباعان. دۇرىسى – 20 اقپان. نەگىزىندە مەن رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردان باس جۇلدە العان ەمەسپىن. 2005 جىلى م. ءباپيۇلى اتىنداعى رەسپۋبليكالىق بايقاۋدا 2-ءشى، 2007 جىلى جۇسەكەڭنىڭ بايقاۋىندا 1-ءشى ورىن الدىم. «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق بولماس» دەيدى عوي. ءالى جاس قوي، ونداي كەمشىلىكتەر بولا بەرەدى. بىراق كەيىنىرەك ءوزى ارنايى حابارلاسىپ، كەشىرىم سۇرادى.

- ونەردە دە، ومىردە دە اسىعى الشىسىنان تۇسكەن باقىتتى جاننىڭ ءبىرىسىز. ولاي دەيتىنىمىز، وشاعىڭىزدىڭ وتىن لاۋلاتىپ وتىرعان جان جارىڭىز روزا ورىنقۇلقىزى دا ونەر ادامى، بالالارىڭىز دا ونەردەن قۇرالاقان ەمەس. انشىلىك قاسيەتىڭىز قاي بالاڭىزعا دارىعان؟

- اللاعا شۇكىر. قۇداي قوسقان جارىم روزا ەكەۋىمىز اللانىڭ بەرگەن بالالارىڭ ءوسىرىپ، تاربيەلەپ جاتىرمىز. قايسىسىنىڭ ونەر جولىڭا تۇسەتىنىن ءومىر كورسەتەدى.

- انسۇيەر الەۋمەت 25 اقپاندا قاراعاندىداعى كەنشىلەردىڭ مادەنيەت سارايىندا وتەتىن «اۋەلەتىپ ءان سالسا...» اتتى شىعارماشىلىق كەشىڭىز تۋرالى بىلگىسى كەلەدى.

- مەن ۇلكەن ساحناعا شىقپاعالى ءبىراز ۋاقىت بولدى. 50-گە كەلگەنىمدى سىلتاۋراتىپ، ەلگە ءبىر كونتسەرت بەرگىم كەلدى.

- ولاي بولسا، بارلىق ىستەرىڭىزگە اللا جار بولسىن! جاسىڭىز 100-گە جەتسىن!

ومىردەرەك

(قۇرماش اعامنىڭ ءوزى جازىپ بەرگەن ءومىربايانى)

1966 جىلى 20 اقپاندا قاراعاندى وبلىسى، قارقارالى اۋدانى، تەمىرشى اۋىلىندا تۋعان.

اكەم – ىبىشۇلى ساپان، شەشەم – ىبىش كەلىنى ايكەن. وتباسىمدا 5 قىز، 2 ۇل وستىك. اكەمىز 29 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. انامىزدىڭ تاربيەسىندە وستىك. ونەرگە باۋلىعان دا انامىز. 1983 جىلى ورتا مەكتەپ ءبىتىرىپ، قاراعاندى قالاسىنداعى تاتتىمبەت اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىنە وقۋعا ءتۇستىم. 1985-1987 جىلدارى ماسكەۋ قالاسىندا اسكەري مىندەتىمدى وتەدىم. 2001 جىلدان بەرى قالي بايجانوۆ اتىنداعى كونتسەرتتىك بىرلەستىكتىڭ ءانشىسىمىن. قاتىسقان بايقاۋلارىم: 2005 جىلى م. ءباپيۇلى اتىنداعى بايقاۋ – 2-ءشى ورىن، 2007 جىلى ج. ەلەبەكوۆ بايقاۋى – 1-ءشى ورىن.

جارىم: ىبىشەۆا روزا ورىنقۇلقىزى. بالالارىم: ديدار ىبىشەۆ، اسەل قۇرماشقىزى، ءاليا قۇرماشقىزى، مۇحتار قۇرماشۇلى. 

مولتەك سىر-سۇحباتتى جازعان تولەن تىلەۋباي، استانا قالاسى

Abai.kz