(اڭگىمە)

جوڭعار الاتاۋى ەتەگىندەگى جايقالا  وسكەن گۇلدەردىڭ كۇلتەلەرىنە شىق تۇنعان شاق. ماڭعاز تاۋدىڭ تۋ سىرتىنان كوزدەرىن سىعىرايتا اشقان كۇننىڭ ساۋلەسى باۋرايداعى جاسىل قۇراقتىڭ ءجۇزىن قىتىقتاپ جىبەردى. ءالى ۇيقىسىنان ويانباعان ەڭىستەگى ەركە گۇلدەردى سالقىن سامال باياۋ جەلپىپ ءوتتى. وسى ءبىر تابيعاتتىڭ مامىراجاي تىرلىگىن ايەلدىڭ اششى داۋىسى بۇزدى.

- ءساربي،  ءاي، ءساربي! تۇرساڭشى، قورداعى قوي ماڭىراپ كەتتى. ورىسكە اپارۋ كەرەك.

- قازىر مام...

  قىز اسىعىس كيىنە باستادى. ەسىنە ەڭ الدىمەن توسەك تارتىپ قالعان اكەسى ءتۇستى. سوسىن ءۇيدىڭ قوڭىرقاي تىرلىگىمەن كەش باتىراتىن شەشەسى. «وسى ۇلكەن كىسىلەر قىزىق. وسى تاۋدىڭ ىشىندە نە بار؟ ەرتەلى كەش مالدىڭ سوڭىنان سالپاقتاپ بۇكىل ومىرلەرىن وتكىزبەكشى مە؟ قالادا عوي قىزىقتىڭ ءبارى. ال، مۇندا قيمايتىن نە بار؟ راس، تابيعاتى تاماشا. باسقا ەشتەڭە جوق قوي. شىركىن، قالانى ايتساڭشى! ءىشىڭ پىسسا كينوعا، بولماسا بي كەشىنە باراسىڭ. ساياباقتا سەرۋەندەپ قىدىراسىڭ. دوستارىڭ دا كوپ.  قالادا وقىعان ءتورت جىلىم وتكىزگەن بۇكىل عۇمىرىما تاتيدى-اۋ!».

- ءاي، قىز، ۇيىقتاپ قالدىڭ با؟ نەعىپ شىقپاي جاتىرسىڭ. سەن تۇرعانشا سيىرلاردى ساۋىپ بىتىرەتىن بولدىم عوي.

- قازىر بارام.

«وسى قىز قالادا ءجۇرىپ ابدەن ۇيقىشىل بولىپ كەتىپتى» دەدى شەشەسى ايعانىم وزىمەن-ءوزى سامبىرلاپ ءجۇر. ءساربي رەنجىپ قالعان شەشەسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، قۇشاعىنا قىستى.

- بولدى ەندى، جاس بالا قۇساماي. تەز ءشايىڭدى ءىش تە، مالدى ورىسكە شىعار.

- جارايدى، - دەدى ول قۋانا.  قىز جۋىنىپ، داستارحان باسىنا جايعاستى. سارى ساماۋرىننىڭ ەتەگىندەگى دوڭگەلەك سىرلى زەرەدەگى مايىققان سيىر ءسۇتىنىڭ قايماعىنا باۋىرساق باتىرىپ جەدى.

- اكەڭنىڭ جاعدايىن بىلەسىڭ. ەكى اپتادان بەرى ورنىنان تۇرا الماي جاتىر. كىر- قوڭىن جۋىپ، دەنەسىن ىسقىلايىن. ءتاۋىر بولىپ كەتكەنشە كەزەكتەسىپ مالدى باعا تۇرايىق. ايتپاقشى، سەن دارىگەردىڭ وقۋىن بىتىرگەن جوقپىسىڭ؟

- دارىگەر ەمەس، ميكروبيولوگ.

-   مەيلى، ەندەشە. تاۋعا بارعاندا ەمدىك شوپتەردى تەرىپ الا كەل. بىزگە قاراعاندا كوزىڭ اشىق قوي. ءدارى جاسايىق. اۋرۋى باسىلسىن.

- جارايلى، مام. دارىگەرلەر نە دەيدى؟

- بىلمەدىم. دياگنوزىن تابا المادى عوي. نە اۋرۋ ەكەنىن دە بىلمەيدى. سولار بالەنباي جىل نە وقيدى ءوزى؟

  قىزىنىڭ تۇنجىراپ قالعانىن بايقاپ قالعان شەشەسى:

- كوڭىلىڭە الما. مەنىڭ سالدىرلاپ ايتا بەرەتىنىمدى بىلەسىڭ عوي، - دەدى جايباراقات. ءساربي مىرس ەتىپ كۇلدى دە، قاباعىن تۇيە قويدى.

- مۇمكىن جازىلمايتىن اۋرۋ شىعار.

- جازىلمايتىن اۋرۋ بولۋشى ما ەدى؟ اللا تاعالا ءار اۋرۋدىڭ ەمىن قوسا جاراتقان. جارايدى، بار ەندى، بول! كۇن بولسا ىسىپ كەلەدى. تەزىرەك تاۋدىڭ باۋرىنا جەتىپ ال، قىزىم.   

   بۇل كەزدە ويدان ورگە لەكىپ سوققان ساۋمال سامال قىزدىڭ كويلەگىن جەلپىدى. ءساربي تاۋلارعا قاراپ، ءبىر ءسات ويلانىپ قالدى. ءسال تومەنىرەك ساعىم بۋا باستاعان جاسىل كىلەم قالت ەتكەن قارادان ادا ەكەن. ەسىنە قۇلا تاڭنىڭ اپاق-ساپاعىن جامىلىپ قويدى ورىسكە جاياتىن اكەسى ءتۇستى. ۇيگە قايتا كىرىپ، اكەسىنىڭ قالىن سۇرادى. 

- ءتاۋىر بولىپ قالدىڭ با، اكە؟ – دەدى ەسكى توسەكتە ۇزىننان سوزىلىپ جاتقان اكەسىنىڭ جانىنا تىزەرلەي وتىرا كەتىپ.

- بۇگىن جاقسىمىن، قىزىم.  ەرتەڭ مالدى ءوزىم باعام.

- جوق، ءسىز ابدەن قۇلان-تازا ايىعىپ كەتىڭىز. مەن ۇلكەن بولدىم عوي.

- ۇلكەن بولدىم دەيسىڭ بە؟ سەن ءالى بىزگە كىشكەنتاي قىز سياقتىسىڭ، - دەپ ابىلسەيىت قىزىنىڭ ماڭدايىنان ءسۇيدى.  – ديپلومىڭدى الدىڭ. ۇلكەن قىزمەتكە تۇراسىڭ ءالى. شەشەڭ ەكەۋىمىز سەنىڭ تىلەۋىڭدى تىلەپ ءجۇرمىز عوي.

- اكە، قالاعا كوشەيىكشى. مال باعۋعا دەنساۋلىعىڭ دا جارامايدى.

- شەشەڭ ەكەۋىمىز وسىندا تالاي جىل تۇرىپ ۇيرەنىپ قالدىق قوي. قالا كەزىپ جۇرە الامىز با؟ 

- سىزدەردى قالاعا كوشىرىپ اكەتەم. قارتايعاندا قيىن بولماي ما؟

  ابىلسەيىت اۋرۋى سىر بەرىپ، زورىعا جىميدى.

-  سوندا اۋىلدا كىم قالادى؟

  ءساربي اكەسىن ودان ءارى قينامايىن دەگەندەي، كۇلىمسىرىپ سۇلەسەك قولدارىن ۇستادى.

- ءساربي...

شەشەسىنىڭ داۋىسى قاتتىراق ەستىلدى. 

- جارايدى، اكە. سەن الاڭداماي دەم الا بەر. تاۋدى جاقسى بىلەمىن عوي. مالدى ءوزىم جايىپ كەلەمىن، - دەپ تىسقا شىقتى.   

 - بولساڭشى ەدى، ءتۇس بولدى عوي. سەنىڭ وسى قيالي مىنەزىڭ-اي! انەۋ جۋاس اتتى كوردىڭ بە؟

- قايشىقۇلاق پا؟

- ءيا، سونى ەرتتەپ، جونەل،  - دەدى شەشەسى شىج-بىج بولىپ. ىلە جىلقى وقىراندى. ءالى ۇيرەتىلمەگەن جىلقىنىڭ داۋىسىنداي. قىز جاقىنداپ كەلىپ جونىنان سيپاماق ەدى، تەكتى جانۋار ءبىر ورنىندا تاپجىلماي قالدى. قايشىقۇلاقتى بۇرىننان تانيدى. بۇل جوسا شابىسقا جوق دەمەسەڭ جىلقى جەلىستە دەس بەرمەستىڭ ناعىز ءوزى. ءساربي الدىنا جارىم وتارعا جۋىق قوي-ەشكىنى سالىپ، تاۋعا قاراي تارتتى. سوناۋ ەتەكتە جىلان بەل كۇمىس بۇلاقتىڭ قوس قاپتالىنا قانقىزىل يتمۇرىن تولعان ەكەن. قالقيعان تامنان قوزىكوش الىستاپ كەتتى.

  ءساربيدىڭ بۇكىل بۇلتسىز بالالىق شاعى وسى وڭىردە وتكەن. بۇلاقتىڭ ەنشىسىندەي سىڭعىر ەتە قالاتىن سىلدىر كۇلكىسى قىزدىڭ جايدارى ءجۇزىن مۇسىندەيتىنى قاشاننان داعدى بولاتىن. الاتاۋدىڭ ەرتەگىدەي سۇلۋ باۋرىنداعى شاعىن قىستاقتى جانىنداعى ارقىراعان وزەندى سۇمدىق سۇيەتىن. ارناسى بۇرالاڭ، تەرەڭ ءيىرىمسىز تاۋ بۇلاقتارىنىڭ جانىندا اسىر سالىپ، ۇزاقتى كۇن سالقىن سۋىنا شومىلىپ سىرلاس بولدى. جاعالاي وسكەن بۇلدىرگەن مەن قاراقاتتى ساۋىپ كەتەتىن. ءدال قازىر سول بالالىق شاعى ەسىنە ءتۇسىپ وتىر.     

   «شىركىن-اي! مىنا گۇلدەردى-اي! اتتان سەكىرىپ ءتۇسىپ تەرىپ السام با ەكەن؟» دەدى قىز كىلەمدەي توسەلگەن قىزىل-سارى قىزعالداقتاردى قىزىقتاپ. بۇل گۇلدەردى شاھيدتەردىڭ قانى توگىلگەن جەردىڭ ورنىنا وسكەن دەپ ەستىگەن. نەبىر تاسكەشتى زاماننىڭ قانسوقتا قىرعىنىنا تىرسەگىن قيعىزباي، ەل-جۇرتتى امان الىپ قالعان جەر. اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالعان تۋعان ولكە. مۇندا قان مايداننان سوڭ باتىر بابالارى ەركىن وتىرىپ تىنىعىپ، تىزە بۇككەن بولار. بالكىم، ول زامان بولەكشە تاۋقىمەت بولدى ما؟ اكەسىنىڭ جاس كۇنىندە ايتقان ءبىر ۇلپا ءسوزى ساربيگە اماناتقا بەرگىسىز وي سالعان. «بۇل – قاسيەتتى جەر، قىزىم. قازاقتىڭ كىندىك قانى تامعان جەر» دەيتىن.

   ۇزەڭگىنىڭ شيقىلى ەستىلگەن سايىن قايشىقۇلاق العا ورشەلەنە تۇسەدى. قارسى الدىندا قىرعاۋىل ىقىلىق اتقان تاس شالىندى. قىزدىڭ بەلدەن تومەن شاشى اتتىڭ ساۋىرىن جاۋىپ كەلەدى. قۇلپىرعان كوگىلدىر قويناۋدان جالبىزدىڭ جاعىمدى ءيىسى مۇرىن جاردى. ەتەكتەگى ساي-جىرانىڭ قويناۋىنا سەلدىر كوك كولەڭكە ۇيالاپتى. كۇن بەسىنگە قۇلاعان ەكەن.              

   ءساربي اتتان ءتۇسىپ، اۋقاتتىنىپ الماق بولدى.جىلقىنى جۇگەنىمەن تاپال بۇتاعا بايلاي سالدى. تاباناستى بۇلاقتىڭ سىزى جاتقان جالقى جىراعا قول سالدى. قۇلىن كەزىندە ويناق سالعان قايشىقۇلاقتىڭ ەكپىنىندەي ەكەن. قالتاسىنداعى مالتا قۇرتتى ءمولدىر سۋعا ءبىر سۇڭگىتىپ الدى دا، ۇزاق سوردى. اناسى شىنى ىدىسقا قۇيىپ بەرگەن ايراندى راحاتتانا ءسىمىردى.  

   بۇل جەر كولەڭكەلى، ىلعالدى جەر ءارى سارقىراماعا جاقىن بولاتىن. جىلعالار جاعالاۋىنداعى شاتقالىنا تاياپ قالعانىن قىز سەزگەن جوق. قويدى تەرەڭ سايدىڭ ىشىندەگى ءشوبىن شۇيگىن جەرگە ءيىرىپ قويىپ، ءوزى دارىلىك ءشوپ ىزدەمەك بولدى. بالا كۇنىندەگى بيىك جوتالارعا ەنتەلەي ءتۇستى. ءساربي اكەسى قۇلان-تازا ايىعىپ كەتەر عاجايىپ ءبىر وسىمدىكتى ىزدەدى. سيرەك اۋرۋدىڭ ەمى دە سيرەك كەزدەسەتىن وسكىن بولار دەپ ءتۇيدى. قانشا جۇرگەنىن اڭداي المادى، ايتەۋىر بەرەكەلى ساۋلەنى ەكىنتى جۇتقان بەسىندەي سۇلەلەنە باستاعانىن سەزدى. وتاردان اجەپتەۋىر جەر الىستاپ كەتكەن سەكىلدى. بار ءۇمىتىن سار ەتكەن ساتتە كوزىنە ءبىر بەيتانىس وسكىن شالىندى. ەرەكشە جاپىراعى بار وسىمدىكتىڭ شولپانشاش ءسۇمبىلى ەكەنىن قىز بىلگەن جوق. اكەسىنىڭ دەنەسىندەگى دەرتكە داۋا بولارلىق دارىلىك دارمەنەنىڭ وسى ەكەنىنە ەرىكسىز يلانعان. قۋانعانى سونشالىق، جۇرەگى ءدۇرسىل قاقتى. جەردەن بەلبۋاز بالدىرداي مايىسا وسكەن شولپانشاشتىڭ نازىك كۇلتەلەرىن ماپەلەي سيپاپ، كۇلىمسىرەدى.

   كەنەت ماڭايدان الدەقانداي سىبىر ەستىلدى. ءساربي جاڭا عانا ايالاپ تۇرعان وسىمدىكتى ۋىستاپ تاس قىلىپ ۇستاپ الدى. ءسال تومەندە قاپقا الدەبىر شوپتەردى تەرىپ جۇرگەن، باستارىندا تاباقتاي تەلپەگى بار بىرەۋلەردى كوردى. جۇرەگى شىم ەتتى. وسى ساتتە ءوزىنىڭ تامنان تىم الىستاپ كەتكەنىن سەزدى. ونە-بويى دىرىلدەپ كەتتى. قۇلاعىنىڭ تۇبىنە جۇرەك قاعىسى ەستىلدى. العى ساپتا كەلە جاتقان ءتۇر-ءتۇسى ازيالىق بەيتانىستىڭ ىزعارلى جانارى شىنىلاۋ نەمە ەكەن، قىز بۇعىپ وتىرا قالعانشا بايقاپ قالدى. ءساربي ءتورت-بەس ەركەكتىڭ وزىنە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقانىن كورىپ، ىلە باسىن كوتەرىپ جىلدام قاشپاققا وقتالدى. وڭ قولىنىڭ الاقانىنا ىلىنگەن شولپانشاش ءسۇمبىلىنىڭ نازىك كۇلتەلەرىن تۇگەلدەي سىپىرىپ بەزە جونەلدى. قىزدىڭ جانۇشىرا قاشقانىن كورگەن جاتجۇرتتىقتار جىلدامدىقتى ارتتىرا ءتۇستى.

- كوكە! - ء  ساربي بار داۋىسىمەن جانۇشىرا ايعاي سالدى. ەشكى تۇشكىرىكتىڭ وزىنەن جاڭعىرىپ كەتەتىن تاۋ ءىشى بار قىپشاق دالاسىنا جەتەردەي ءۇن قاتتى. شىڭعىرعان  قىز با، الاتاۋ ما، بىلمەدى. زارلى ءۇن توڭىرەكتى تۇگەل تىتىركەنتتى.  

- ۇستاڭدار ونى! ءتىرى جىبەرمەڭدەر!– دەدى تاپال بويلى، تالتاق اياق، سىعىر كوز بۇيىرا.

- جوق، تىرىدەي ۇستاڭدار، قىزىعىن كورىپ قالايىق، - دەدى ەكىنشىسى. جانىنداعى ءۇش جىگىت العا قاراي باستىرمالاتا جونەلدى. قىزدان ەس كەتتى. جۇرەگى القىمىنا تىعىلىپ، ەنتىگە باستادى. اياعى العا باستىرسايشى. بۋىنىنان ءال قۇرىپ كەتكەندەي زورىعا جۇگىرىپ كەلەدى. ءدال قازىر قولىندا تۇيرەۋىش بولسا، ۇيىققان سانىنا كىرش ەتكىزىپ، زىمىرار ما ەدى. ويى بۇزىق ارامزالاردىڭ قولىنا تۇسپەۋدى ىشتەي تىلەپ كەلەدى. وكپەسى ءوشىپ، جەرگە تالىپ تۇسكەنشە جۇگىرە بەرمەككە بەكىندى. الدى-ارتىنا قاراعان جوق. بەلۋاردان كەلەتىن قالىڭ ءشوپتىڭ اراسىمەن زۋلاي بەردى. مويىن بۇرسا، سىعىر كوزدىڭ ءبىرى ۇستاپ الارداي ەكى قولىن الما-كەزەك سەرمەپ كەلەدى.  قىز قالىڭ ءشوپتىڭ ىشىمەن زۋلاپ كەلىپ، شالىنىپ كەتتى. العا ەنتەلەي قۇلاپ، جالما-جان قايتا تۇرىپ جۇگىردى.

-  شەشە! – قۇلىن داۋىسى توڭىرەكتى تىتىركەنتتى. سىعىر كوزدەر قىزدى ورتاعا قورشاماق نيەتپەن جان-جاققا بولىنە باستادى. جاۋ جاقىنداي تۇسكەن سايىن كوڭىلىنە ۇيالاعان ۇلەي قاناتىن جايىپ، قابىنىپ بارادى. «شىركىن-اي، نەگە عانا ەركەك كىندىكتى بولىپ تۋمادىم ەكەن؟ قۋعىنشىلاردىڭ جانىن جاھاننامعا جىبەرىپ، قاراقۇرىم قاندالاسىن مىڭعىرتىپ، قانسىراپ تۇرعان تۇرمەدە شىرىگەن ارتىق ەدى-اۋ! امال نەشىك، قازاق قىزىندا ابىرويدان ارتىق نە بار؟ ەگەر قولعا تۇسسەم، الىسىپ ولەرمىن» دەپ شەشتى. ول بىراق ويىنىڭ جاقسى ورىلگەن قامشىداي جۇمىرلىعىنا تاڭىرقاي المادى. ءدال قازىر جات جۇرتقا جەمتىك بولسا، اناسى بايقۇس قوڭىر كوزدەرىن كولەڭكە كومكەرىپ، ءومىرى سولقىلداپ وكسۋمەن وتپەي مە؟

   ء ساربي ولەرمەن كۇيگە تۇسكەنشە جۇگىرىپ، ءبىر ۇلكەن اعاشقا جاسىرىنىپ، دەم الماققا بەكىندى. «كاپىردىڭ قولىنا ءتۇسىپ قور بولعانشا، ولگەنىم ارتىق. تەكسىزدىڭ قولىن دەنەمە دارىتپاسپىن» دەدى ىشتەي. ارتىنا قاراسا، ەلۋ-الپىس قادامداي جەردە قىسىق كوزدى جويىتتەر ىزىنەن قالماي ىلەسىپ كەلەدى ەكەن. قىز قايتا جۇگىردى. جۇرەك سۋىلى قايتا بەتىنە شاپتى.

- قايداسىڭ، قايشىقۇلاق!  - دەپ ايعاي سالدى. تەلپەك كيگەندەر تاۋ ءىشىن جاڭعىرتىپ كەتكەن داۋىستىڭ قاي تۇستان انتالاپ شىققانىن بىلمەي، ابدىراپ تۇرىپ قالدى. قىزدىڭ سوڭىنان قۋعاندار ارەڭ دەم الىپ تۇر ەدى. كەڭ قولتىقتان تومەن ءتۇسىپ، تاكاپپار جارتاستىڭ ءدال تۇبىنەن اتقىلداعان جەڭدى بىلەكتەي بۇلاقتىڭ سىڭعىر داۋىسى ءىز كەسۋشىلەرگە بوگەت بولعان. ءبىر ابزالى، العا باستىرماعان قىزدىڭ اياعى سايدان تومەن ەركىنە باعىنباي زۋىلداپ كەلەدى. وسى قارقىندى توقتاتپاي، زىمىراي جونەلدى.

    قوستىڭ سىرتىندا ساماۋرىن بۋداقتاتقان انا جانۇشىرا شىققان قىزىنىڭ داۋىسىنان وقىس شوشىنىپ، سەلك ەتتى. باسىنا سان ءتۇرلى جامان ويلار كيمەلەپ كىرە باستاعان. «قىزىم جاردان قۇلاپ كەتتى مە ەكەن، الدە بىرەۋلەر...». جالما-جان ۇيگە كىرىپ، قولىنا وتاعاسىنىڭ اڭشىلىق قوس اۋىز مىلتىعىن الىپ، وق-ءدارى سالىنعان دوربانى موينىنا اسا سالدى. كوك دونەنگە جۇگەندەپ، جايداق ءمىنىپ زۋلاي بەردى. سۇمدىق تۇيسىك كارى جۇرەگىنىڭ جىرتىق جابىعىن قارس ايىرعانداي كۇي كەشتى. مانا ويلاعان شەڭگەل ويلار اينالىپ سوعىپ، بەرەكەسىن قاشىردى. شوبىنەن جۇمساق ءسۇت تامار اڭعارعا جەتكەندە ەكىنتى تورگە شىققان. كوزىنە تانىس اڭعاردىڭ ەكى بەتىندەگى ءپىلدىڭ ساۋىرىنداي جاسىل جوتالارداعى ماقپال ءشوپتىڭ بەتىن باياۋ جەل تەربەتتى. انا الدىنان جايىلىپ جۇرگەن مالدىڭ ۇستىندەگى ەنى كوزىنە وتتاي باسىلدى. قىزىنىڭ بىراق قاراسىن كورە المادى. قايشىقۇلاق تا كوزگە ىلىنبەدى.   

- ءساربي!  ءسار-بي!  قىزىم، قايداسىڭ؟ – دەپ انا بار داۋىسىمەن ايعاي سالدى. الاتاۋ تاعى كۇڭىرەنىپ كەتتى. باسىنا سالعان اق ءشالى ورامالدىڭ قوس ۇشى بوساڭسىپ، ەكى يىعىن جاۋىپ كەتتى. الدىنان سوققان جەلمەن بىرگە تاناۋىنا شاشىراتقىنىڭ اشقىلتىم ءيىسى ۇردى.

بۇل كەزدە قۋعىن كۇشەيگەن. ءالى قۇرىعان قىزعا جەتەمىن دەپ جەندەتتەردىڭ دىڭكەسى ابدەن قۇرىدى. بىلەكتەي بۇرىمىنا قول باتپاعان، قازاقتىڭ تەپپە ءتوس، اش بەل قۇرالاي سۇلۋى كوز قۇرتىن جەپ كەلەدى. سوڭعى ءال-دارمەنى قالعانشا قاشقان قىزدان ەس كەتكەن. بۇل ءۇشىن ءبىردىڭ بۇلىنگەنى، ءبارىنىڭ بەتىنە شىركەۋ بولماعىن زايىر سەزگەن. وسى تۇستا قۇلاعىنا اناسىنىڭ جالىنىستى داۋىسى ەستىلدى.

 -  قايداسىڭ، قۇلىنىم؟

- مەن... مەن مۇندامىن! – قۋانعاننان قىزدىڭ ەكى كوزىن جاس جۋىپ كەتتى.  انا تار قۇرساعىن كەڭىتىپ تاۋىپ، تاربيەلەگەن ەستى قىزىن سىرت كوزدەن ساقتاپ، ىشىنەن ۋىلجىعان جەمىسكە قىزىققانداي تەلمىرەتىندەرگە سۇقتانىپ قالاتىن. جاس كۇنىندە ەرنىن سىلۋعا قۇمار جىگىتتەردى جاقتىرماي، ماپەلەپ وسىرگەن قىزىن اششى داۋىسىمەن-اق قورعاشتاپ ءجۇردى. ال قازىر... قازىر ءتىپتى قاناتتىعا قاقتىرماي وسىرگەن قىزىنىڭ باس اماندىعىن تىلەپ، بار پارمەنمەن شاۋىپ كەلەدى.

   بۇل كەزدە قۋعىنشىلار قىزعا جەتىپ قالعان بولاتىن. ءساربيدىڭ شاقشاداي باسىن سۋماڭداعان سۋىق ويلار ازىناتىپ جىبەرگەلى قاشان. كەرى بۇرىلىپ، جىمىسقىنىڭ كوزىنە تۋرا قاراۋعا تىكسىنگەن. ۇرەي مەن ءتان قاربالاسىنان استان-كەستەڭى شىققان ەسىن تەز جيا المادى. ءيا، بەيكۇنا ۇيات پەن ىڭعايسىزدىقتان جانىن سىزداتىپ، ءوز-وزىنەن جيىركەنىپ جۇرۋدەن اسقان قانداي قورلىق بار؟ ناپسىگە بوي الدىرعاندار قايعىنىڭ قارا باتپاعىنا باتىرىپ جىبەرمەي مە؟

    الاتاۋدىڭ تاپال ەتەگى قالىڭ ءشوپ تە، ورتا تۇسى الىق الاڭقىر. جاسىل جامىلعان تۇيە وركەشىندەي توبەلەر بىتسەيشى. مولدىرەي جىلجىپ اعىپ جاتقان تۇنىق سۋدىڭ تۇبىندەگى مايدا تاستار كۇن نۇرىمەن جالتىراي شاعىلىسىپ جاتىر.

  ءساربي جۇگىرىپ كەلە جاتىپ، ەرتەرەكتە سىنىپتاس ەر بالالاردىڭ جىگىتسىنىپ قىڭىرايعانىن ءاجۋالاپ كەتەتىنى ەرىكسىز ەسىنە ءتۇسىردى.  وزىنە ءولىپ-ءوشىپ سۇيەمىن دەپ حات جازعاندارعا تاس-تالقان بولىپ اشۋلانىپ، «حات جازۋدى قويماساڭ، اعايعا ايتامىن!» دەپ قورقىتاتىن. مەكتەپ بىتىرەر جىلى جاۋاپ قايتارماعانىمەن، ءبىر-ەكى جىگىتتىڭ حاتىن قىزىقتاي وقىعان. كەيىن ۋنيۆەرسيتەت تابالدىرىعىن اتتاعاندا ستۋدەنت جىگىتتەردىڭ بي كەشىنە، بولماسا كينوعا شاقىرعانىنا قاراماي، وقۋ قۋىپ كەتىپ ەدى... قايدا جۇرسە دە اردان اتتاعان جوق. ايعانىم دا كەي قىزدارعا ءتان قىلىمسىما قىلىقتى بولۋىن قالاماپ ەدى. «اسىقپا، ءالى تالايدى كورەسىڭ، بارىنە ۇلگەرەسىڭ. كوپ جىگىتتەردىڭ ءتاتتى ءسوزى ەرتەڭ-اق ۇمىت بولادى. بالالىقپەن وت باسىپ، ابىرويسىزدىق جاساما. ابيىرمەن كەلىن اتانىپ، اق بوساعا اتتاعان سوڭ ماحابباتىڭ باياندى بولادى. بۇدان وزگەسى بالالىق اۋەستىك» دەگەندە، ءساربي «ماما، قويشى ەندى» دەپ ەكى بەتى دۋىلداي، سىرتقا شىعا جونەلەتىن. تەك بۇگىنگى جانشوشىرلىق جۇگىرىس – ابىرويلى بولۋدىڭ ەڭ سوراقىسى ەكەن.

   قىز ەس بىلگەلى بوتەن پەندە قول تيگىزبەگەن قۇلىن دەنەسىن سۋماڭداپ، سىعىمداعىسى كەلگەن سۋىق قولدىدان سەكەمدەنىپ كەلەدى. بوي تاسالايىن دەگەندەي جاسىل قۇراقتى بويلاي جۇگىردى. تۋ سىرتىنداعى قامىس-قۇراقتى قاق جارعان ەركەك كىندىكتىلەردىڭ جاقىنداپ قالعانىن كورىپ، ەكپىنىنەن شوشىپ، تىكسىندى. «جاۋ جاقىن ەكەن عوي» دەۋى مۇڭ ەكەن، قۇراق بىتكەن «جاۋ! جاۋ كەلەدى»» دەگەندەي سىبىرلاسا جونەلدى.  كوڭىلى بوساپ، وزىمەن بىرگە بۇكىل قازاق دالاسى دىردەك قاعىپ  جۇگىرىپ كەلە جاتقانداي سەزىندى. سوڭىنان دۇرسىلدەتە قۋىپ كەلە جاتقانىن لۇپىلدەگەن جاس جۇرەگى سەزدى. قازاعى جوق مىنا قالىڭنىڭ ورتاسىنادا قولعا تۇسسە، قىراننىڭ شەڭگەلىنە ىلىنگەن قويانداي ءبىر-اق سىعىم بولارىن ءتۇيسىندى. ءوزىنىڭ جايلاۋىنان تىم الىستاپ كەتكەنىنە وكىنىپ، قانى باسىنا شاپتى. وكىنىش پەن ۇرەي بيلەگەن بويىن قۇرساۋلاپ تاستاپ، جان-جاعىنا الاق-جۇلاق ەلەڭدەپ كەلەدى. بيىك وسكەن شوپتەردىڭ الما بەتىن ساپىلداتا ۇرعانىن دا ەلەمەدى. ارت جاعىنان ەكپىنى كۇشەيە تۇسكەن اياق دىبىسى تاپتاپ وتەردەي قۇلاق تۇبىندە دۇرىلدەيدى. ءسال شىداسا، وتار جايىلعان تۇسقا دا جەتەدى. قازىر مىنا جازىقتى جاعالاپ، جالعىزتوبەنى بوكتەرلەيدى. بىراق... ەندى قالىڭ قامىستى سايعا تابان تيگىزەمىن دەگەندە، وڭ جاق تۇسىنان قىسىق كوزدىڭ بىرەۋى اتىپ شىعا كەلمەسى بار ما؟ ءساربي مىسىق كورگەن تىشقانداي ونە-بويى قالتىراپ كەتتى.  الگى نەمە جاعاسىنا جارماسۋعا ۇمتىلدى. كوك جەلكە تۇسىندە كورىكشە گۋىلدەپ القىنعان ادام تىنىسىن قۇلاعى شالىپ، جۇلىن-جۇيكەسى قاراقۇرت ورمەلەگەندەي شىمىرلاپ قويا بەردى.                               

-  جاقىنداما ماعان، جەكسۇرىن! – دەپ بار داۋىسىمەن ايعاي سالعاندا بۇكىل دالانى باسىنا كوتەرە جاڭعىرتتى. وقىس داۋىستان ءسال ىركىلىپ قالعان جاۋ قايتا قۋا جونەلدى. ءساربي ون-ون بەس قادام جۇگىرىپ بارىپ، كولدەنەڭ جاتقان تومارعا ءسۇرىنىپ، قايتا قۇلادى. جاندالباسا ارەكەتتىڭ يتەرمەسىمەن دەنەسىن تىكتەپ، ەڭسەسىن جازدى. اپىل-عۇپىل جانتالاسىپ، قايتا قاشتى. قىز ۇرىككەن ەلىكتەي قايتا جالت بەرگەندە جاۋدىڭ قىسىق كوزدەرى شىدامدىلىعىنا تاڭىرقاعانداي، شاراسىنان شىعىپ كەتە جازدادى. اشۋ-ىزادان كوز الدىنداعى جارىق دۇنيە اڭعالاعىنا سيماي، ورشەلەنە ىشقىندى. جازىقپەن زۋلاپ بارا جاتقان قىزدىڭ نۋعا شىم باتارىن تۇسىنگەن ول جىلدامدىعىن ارتتىرا ءتۇستى. جانىنداعى سەرىكتەرى دە جاقىنداپ قالعان ەكەن. جاۋ جابىلىپ قىزدى قورشاۋعا الماققا ءسال قالعان. كەنەت قايدان شىققانى، العى ساپتاعى سىعىر كوزدىڭ الدىن كەس-كەستەپ قايشىقۇلاق كىسىنەپ شىقتى. تۇياعىمەن جەر تارپىدى. اساۋ اتتىڭ وزىنە الدىڭعى ەكى اياعىن كوككە كوتەرىپ ايبات شەككەنىن كورگەن جاۋ ءبىر ورىنىندا سىلەيىپ قالدى. ەكپىندەتە جۇگىرگەن سىعىر كوز كىلت توقتاپ، شوشىنعاننان ارتقا ۇشىپ ءتۇستى. قىز جالت قاراپ، وزىنە اراشا تۇسكەن جىلقىنى كورىپ، قۋانعاننان ايعايلاپ جىبەردى.

- قايشىقۇلاق!

   ات ىلگەرىدە جۇگىرىپ بارا جاتقان يەسىنە بۇرىلىپ شاپتى. قالىڭ قامىستى سىتىرلاتا قاق جارىپ، سىلاڭداعان سۇلۋ ءۇمىتتى قۋىپ كەلگەن جاۋ اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى. قول سوزىم جەردەگى بويجەتكەندى قۋىپ جەتىپ، شارۋاسىن تىندىرماق بولعاندار ابدەن بولدىرعان ەدى. ءبارى ەڭكەيە ەكى قولىن قوس تىزەسىنە قويىپ، ەنتىگىن باسپاق بولدى. قىز وسى ءساتتى پايدالانىپ، اتتىڭ جالىنا جارماستى. جۇگەنى سىپىرىلىپ قالعان ەكەن. جاۋ قاراپ تۇرسىن با، جان-جاقتان انتالاپ، قىزدى اتقا مىنگىزبەۋگە ۇمتىلدى. شارشاعانىن ۇمىتقان شاراسىز قىز شيىرشىق اتا جۇلقىندى. سىعىر كوز تەر ساسىعان سالماعىمەن قىزدىڭ بىلەگىن جۇلقي تارتىپ،  جاس شىبىقتاي مايىستىرعىسى كەلدى. جىلقى مۇنى سەزگەندەي بوتەندى الدىنان كەلسە تىستەۋگە، ارت جاقتان كەلگەنىن تەپپەك بولىپ جۇلقىندى. ءساربي اتتىڭ جالىنا جارماسقانىمەن، ءالى قۇرىپ،  ۇستىنە وتىرىپ كەتە المادى. مولدىرەگەن كىرشىكسىز پاكتىكتى لاستاپ، ار الدىندا ماڭگىلىك قارىزدار قارابەت بولماس ءۇشىن، ناس قۇمارلىقتىڭ تەگەۋرىنىنە سوڭعى كۇشى سارقىلعانشا قارسىلاستى. اتتى شىركوبەلەك اينالدىرىپ، قۋعىنشىلاردى جولاتپاۋعا تىرىستى.

   كەنەت گۇرس ەتكەن مىلتىق داۋىس ەستىلدى. شەكاراشىلاردىڭ قۇلاعى ەلەڭ ەتتى. قىز دەنەسىنە جاڭا عانا جابىسقان قولدار ءاپ-ساتتە بوساپ كەتتى. قىسىق كوزدەر جان-جاعىنا الا-جۇلاق قارادى دا، بىتىراي قاشىپ، قاراسىن باتىردى. ىلگەرىدەگى توبەنىڭ باسىنان بىرەۋ ات ويناتىپ شاۋىپ كەلەدى ەكەن. قىز اتتىڭ جالىنان تاس قىلىپ ۇستاپ تۇرىپ قالدى. وسىلاي قاراي قامىستى پىشىرلاتا جاپىرىپ كەلە جاتقان  ءوزىنىڭ اناسى ايعانىم ەكەنىن كوردى. جانارى ىپ-ىستىق جاسقا تولدى.

- ماما... - ءساربي اناسىنىڭ اپتىعىپ كەتكەنىنە قاتتى قۋاندى. جانى القىمىنا كەلگەندە شەشەسىنىڭ جاس كەزىندە ايتقان جايباراقات ويلارى جانىن قينادى. ءوز دارمەنسىزدىگىنە ىزا كەيىپتەن ارىلعان جوق.

- امانسىڭ با، قۇلىنىم! – ايعانىم اتتان سەكىرىپ ءتۇسىپ، قىزىن قاپسىرا قۇشاقتادى.

- ماما... كوڭىلى بوساعان قىز ەرنىن جىبىرلاتىپ ەدى، جانارىنداعى جاس بەتىنەن سورعالاي جونەلدى. ايعانىم قىزىنىڭ توقتىداي قاقشىپ تۇسەر قورقاۋلاردىڭ تىرناعىنان قۇتىلعانىنا قۋاندى. وقىس ەستىلگەن تاۋداعى جاڭعىرىقتان بەرى قارعاداي قىزىنىڭ تاعدىرى قابىرعاسىن قايىستىرىپ،  كۇدىكتى ويعا باتىرعان. الگىندە عانا سىڭسىعان دالا، وكسي جىلاعان قىز داۋىسى بايىز تاۋىپ، قاسىرەتتى ءۇن قۇمىعىپ ەستىلدى.

   قىز قول-اياعىن قامىس قيىپ، قانتالاتىپ جىبەرگەنىنە جابىرقاعان جوق. تەك الدەنە الابۇرتقانداي، كەۋدەسىن شايىقتىرعان وكسىككە تۇنشىقتى. لاعنەتسىز نالا كوڭىلدىڭ زاپىرانىن كوزىنەن اعىزدى. بۇكىل دەنەسىن تىتىركەنتە شوشىتىپ، قىسىق كوزدىڭ قارۋلى ساۋساقتارى قاقپانشا سارت ەتىپ، بىلەگىن قاقشىپ العانى كوز الدىنان كەتەر ەمەس.

-  ءبارى جاقسى قىزىم، جىلاما، - دەپ اناسى باياۋ باسۋ ايتتى. شاشىنان سيپاپ، ماۋقىن باستى.  ءساربي جازىقسىز شەككەن ءجابىرى ءۇشىن سولقىلداي بەردى. ءبىر ءتاۋىرى، بەتىن جۋعان ىستىق تامشىلار – قان قاقساتقان قاسىرەت تامشىلارى ەمەس، قايعى قۇرىعىنان قۇتىلعان، اشۋ-ىزا كەرنەگەن بويجەتكەننىڭ نالا جاسى.

- جايلاۋدان نە ءۇشىن الىستاپ كەتتىڭ؟ – دەپ سۇرادى اناسى ايعانىم.

- مىنە، مىناۋ ءۇشىن، - دەدى وڭ الاقانىندا شوكىمدەي عانا قالعان كۇلتەلەردى كورسەتتى. ايعانىمنىڭ كوڭىلى بوساپ كەتتى. قايشىقۇلاق كەنەت وسقىرىندى. انا مەن قىزى جالت قارادى: جىلقىنىڭ مولدىرەگەن كوزى جاساۋراپ تۇر ەكەن...

اسحات ومىرباەۆ    

Abai.kz