جاقىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ حالىقارالىق ساۋدا قۇقىعى جونىندەگى «UNCITRAL» كوميسسياسى كسرو-نىڭ زاڭدى مۇراگەرى قازاقتار بولۋى كەرەك دەپ مالىمدەپتى. بۇل تۋرالى 365info.kz پورتالى جازادى.

ەگەمەندىكتىڭ ەسىلى ەسكەن شيرەك عاسىر شەگىندە الەم حالقى كسرو-نىڭ قۇقىقتىق مۇراگەرى دەپ قازىرگى رەسەي فەدەراتسياسىن تانىپ كەلگەن-ءتىن. ەندى بۇۇ- بۇل قۇقىققا يە تاۋەلسىز قازاقستان لايىقتى دەپ شەشىپتى. بۇل 25 جىلدا  پوست كەڭەستىك كەڭىستىكتە دەربەس ەكونوميكا قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن بۇگىنگى قازاقستان ءۇشىن جاقسى ما، الدە... ءبىزدىڭ بىلىۋىمىزشە، قازاقستاننىڭ جوعارعى بيلىگى بۇۇ بەرىپ وتىرعان بۇل مارتەبەگە تالاسقان ەمەس-ءتىن. «گەروانتوكراتتىق بيلىك» جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن ەسكى وداقتىڭ وشاعىن قورىپ وتىرعان رەسەي فەدەراتسياسى كسرو مۇراگەرى ەكەنى داۋسىز، ارينە. كەنەتتەن قابىلدانعان بۇۇ-نىڭ بۇل شەشىمىنە كىم تۇرتكى بولۋى مۇمكىن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى.  

بۇۇ-نىڭ  حالىقارالىق ساۋدا قۇقىعى جونىندەگى «UNCITRAL» كوميسسياسى كونفيدەنتسيالدى تۇردە 1989 جىلعى كانادا  مەن كسرو اراسىنداعى ەكى تاراپتىق ينۆەستيتسيالىق كەلىسىم قۇجاتتارىن قايتا ساراپتاپ، ونداعى گەوساياسي كارتاعا سايكەس، ەسكى وداقتىڭ مۇراگەرى – قازاقستان بولۋى كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلگەن.  سەبەبى  كانادا سول جىلدارى  كسرو قۇرامىندا بولعان قازاقستانداعى ۋران وندىرىسىنە ينۆەستيتسيا سالۋعا كەلىسىم جاساعان. كەيىن كسرو كۇيرەگەن سوڭ، بۇل  كەلىسىمدەر كۇشىن جويىپ، كانادانىڭ «World Wide Minerals» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى بانكروتقا ۇشىرايدى.

كانادا ۇزاق جىلدار بويى ەسكى وداقتىڭ كۇيرەۋىنەن كەلگەن شىعىن ءۇشىن وتەماقى تالاپ ەتىپ، تاۋەلسىز قازاقستاندى حالىقارالىق سوتقا بەرگەن. الايدا قازاقستان  گەوساياسي كارتاداعى پوزيتسياسى جانە كسرو مۇراگەرى ەمەستىگىنە سايكەس، بۇل شىعىندى وتەۋدەن باس تارتقان.

ەندى بۇۇ كسرو مۇراگەرى رەتىندە قازاقستاندى اتاپتى. دەمەك، كانادالىق «World Wide Minerals» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى قازاقستاندى قايتا سوتقا بەرۋگە قۇقىلى بولالى دەگەن ءسوز.

ااتالعان كومپانيانىڭ پرەزيدەنتى پول كەررولل: ء«بىزدىڭ كومپانيا قازاقستانداعى ءىرى ۋران وندىرىسىمەن اينالىساتىن كەن ورنىنا ينۆەستيتسيا سالىپ كەلگەن. كسرو كۇيرەپ، ەلدەر تاۋەلسىزدىك العاندا كومپانيا ۇلكەن شىعىنعا باتتى. ءبىز وتەماقىنى قازىرگى قازاقستاننان تالاپ ەتكەنىمىزبەن، رەسمي بيلىكتىڭ پوزيتسياسى ءبىزدىڭ ارىزىمىزدى قۇپتامادى. سەبەبى، كسرو مۇراگەرى           قازاقستان ەمەس ەدى، دالىرەك ايتساق، قازاقستان بيلىگى مۇنى مويىنداعىسى كەلمەدى. 1989 جىلعى كەلىسىمدەردە ينۆەستيتسيالىق كارتادا سالىم نىسانى قازاقستان دەپ كورسەتىلگەن»،-دەپتى.

كەڭەس وكىمەت كەلتىرگەن زاۋال ءۇشىن  قازاقستان دا رف-دان وتەماقى تالاپ ەتۋگە ءتيىس!

كەڭەس وكىمەتىنىڭ كارى-قۇتاندارى بيلىك قۇرعان تۇستا قازاق ۇلتىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى تاپتالىپ، ازاماتتارى ايداۋعا جەگىلدى. كەڭەس وداعى كەلتىرگەن زاۋالداردىڭ وتەۋى بەرىلمەي كەلەدى. ەكونوميكالىق، ماتەريالدىق جانە مورالدىق شىعىندى ەسەپتەمەگەندە، ارىسى الاش كۇرەسكەرلەرىنىڭ يتايداقتى ءومىرى، كەيىن  ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە قازاق دالاسى دەپورتانتتاردىڭ دالاسىنا اينالعانى، بەرىسى سەمەي پوليگونى جارىلىسى مەن جەلتوقسان كوتەرىلىسى ءۇشىن كرەمل تاۋەلسىز قازاقستاننان كەشىرىم سۇراۋعا ءتيىس ەدى. وكىنىشكە وراي ولاي بولعان جوق.  ال بۇۇ بولسا، «قازاقستان كسرو بودانى بولدى ما»، دەپ سۇرايدى. بۇرىڭعى ۆارشاۆا كەلىسىمدەرىنە سايكەس، قازىرگى حالىقارالىق زاڭنامالار شەگىندە  بۇل سۇراق ريتوريكالىق سيپاتقا يە. سەبەبى، سول جىلدارى مەملەكەتتىك قۇندىلىقتارعا قارسى جۇرگىزىلگەن اننەكتسيا، دەكولونيزاتسيا، قالا بەردى سەتسەسسيا قازاقستاننىڭ زارداپ شەگۋگى پوزيتسياسىن ايقىندايدى. بۇعان دالەل كارى تاريح.

ەگەر بۇۇ-نىڭ «UNCITRAL» كوميسسياسى ۇسىنعان شەشىم ماقۇلداناتىن بولسا، وندا قازاقستان كسرو-نىڭ  بولمادى دەگەن قياناتتى شەشىم جاڭا تاريحتا جازىلاتىن بولادى.

سوۆەتتەر وداعى – الەمدە تەڭدەسى جوق زۇلىم يمپەريا. ونى الەمدىك تاجىريبەمەن سالىستىرۋ كوپ جاعدايدا سايكەس كەلە بەرمەيدى. مىسالى، كسرو-نى افريكا جانە شىعىس ازيادا كولونيا ۇستاعان نيدەرلاندى جانە ۇلىبريتانيامەن سالىستىرىپ كورىڭىزشى. مىنە، كەزىندە كولونيادا بولعان وسى ەلدەردىڭ تۇرعىندارى بۇل كۇندەرى بىرنەشە عاسىرلار ءوتىپ كەتسە دە، بۇگىنگى گوللاندىقتاردىڭ ەشقانداي قاتىسى بولماسا دا، اتا-بابالارى ءجۇز جىل بۇرىن جىبەرگەن قاتەلىكتەرىنىڭ وتەۋى رەتىندە سول بۇرىنعى يمپەريادان جەڭىلدىكتەر الادى.او سوۆەتتەر وداعىنىڭ قازاق ۇلتىنا جۇرگىزگەن گەنوتسيدىنىڭ ءبىرسىپاراسىن ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىكشى; اشتىق (قازاقتاردىڭ 80 پايىزىنان استامىن قىرىپ سالعان، قولدان ۇيىمداستىرىلعان اشارشىلىق), رەپرەسسيا (1918 جىلدان ستالين ولگەن 1953 جىلعا دەيىن كسرو اۋماعىندا 4 ملن. ادام لاگەرلەرگە قامالدى، ونىڭ 700 مىڭدايى اتىلدى، 22 ملن ادام جەر اۋدارىلدى), ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس، قازاق دالاسى ساياسي قوقىس الاڭىنا اينالدى ء(بىزدىڭ ۇلت زۇلمات پەن قورلىقتى جەرىنە كۇشتەپ قونىستانعاندار مەن جەر اۋدارىلىپ كەلگەندەردەن دە كوپ كوردى), سەمەي پوليگونى زارداپتارى،  جەلتوقسان كوتەرىلىسى (ەكىنشى سورتتى ۇلت بولعىسى كەلمەگەن قازاق ۇلتىنىڭ ۇل-قىزدارىنا كورسەتىلگەن زومبىلىق. ول ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ) ت.ب.  ال بۇگىنگى ەگەمەن قازاقستاننىڭ گەوساياسي كورشىسى ءام وداقتاسى، كسرو-نىڭ زاڭدى مۇراگەرى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بۇگىنگى زۇلىمدىعى; پروتون زارداپتارى (كيىكتەردىڭ، بالىقتاردىڭ، قۇستاردىڭ، ءتورت-تۇلىك مالداردىڭ جاپپاي قىرىلۋى، بەرەزوۆكا اۋىلىنىڭ ۇيقى دەرتىنە شالدىعۋى، بقو-دا وقۋشىلاردىڭ بەلگىسىز دەرتكە شالدىعۋى ت.ب.) ءۇشىن رەسەي قازاقستانعا وتەماقى تولەۋگە تيەسىلى ەدى. وكىنىشكە وراي،  بۇگىنگى زۇلىمدىق تۇگىلى بۇرىڭعى زۇلمات ءۇشىن جاۋاپ ەرۋدى تالاپ ەتۋگە قاۋقارسىزبىز. ال بۇۇ رەسەيدىڭ كسرو-عا مۇراگەرلىگىن زاڭسىز دەپ تانيتىن بولسا، ەسكى وداقتىڭ ويرانى ءۇشىن تاعى دا قازاقستان جاۋاپكەر بولۋى ءتيىس پە؟ بيلىك نەگە بۇل تۋرالى ء"لام-ميم" دەمەيدى؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz