جەر تۋرالى ۇكىمەتتىك كوميسسيا ىسكە كىرىسكەننەن بەرى جالعاستى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ءبىر ماسەلە بار. ول– «كىمدە قانشا جەر بار؟!» دەگەن سۇراق! اتىراۋدا وتكەن سەگىزىنشى وتىرىستىڭ نەگىزگى ءبىر ءتۇيىنى دە وسى بولدى. بىراق، زاڭ بويىنشا بۇل مەملەكەتتىك "قۇپياعا" جاتادى ەكەن.

ودان دا ماڭىزدىسى: بۇگىنگى تاڭدا بۇكىل الەم قازاقستانداعى مەملەكەت قۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ جەر تۋرالى ۇستانىمى مەن تەگەۋىرىنىن انىق بايقادى. بۇل ءۇشىن كوميسسيا قۇرۋعا تاپسىرما بەرگەن ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، سول جۇمىستىڭ بارىنشا اشىق، ەركىن وتۋىنە مۇمكىندىك بەرگەن توراعالار ب.ساعىنتاەۆ پەن ا.مىرزاحمەتوۆكە راحمەت ايتۋىمىز كەرەك!
«بازارعا، قاراپ تۇرسام، اركىم بارار» دەپ، حاكىم اباي ايتپاقشى، ءبىز بازارعا بەتتەپ بارا جاتقان، جوعىن ىزدەۋگە كىرىسكەن جۇرتپىز. ول بازار – اۋىل شارۋاشىلىعى دا، جوعى – جەر!
جەر كوميسسياسىنىڭ سەگىز وتىرىسىنان تۇيگەنىمىز – كوميسسيا مۇشەلەرى دە، وڭىرلەردەگى حالىق تا جەردى قازاقستاندىقتارعا ساتۋعا، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە تۇبەگەيلى قارسى. 
ەگەر، ۇكىمەت وسى تۇيىنگە توقتاپ، ءماجىلىس «جەر تۋرالى» زاڭعا وزەرىستۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە كىرىسسە، «جەكە تۇلعالارعا بەرىلەتىن جەر كولەمىنىڭ ەڭ جوعارى شەگى قالاي بەلگىلەنۋ كەرەك؟!» ماسەلەسىن ءبىرىنشى قادامدا شەشۋگە تۋرا كەلەدى.
بۇل جولعى جەر رەفورماسى – ءوز كەزەگىندە، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ حالقىنا دەگەن شىن مانىندەگى قامقور پەيىلىنىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتپەك، ادىلەتتى-ادىلەتسىزدىگىن سىناماق، الەم الدىندا بەدەلىن ولشەمەك! مىنە، جەر ماسەلەسىن زاڭ ارقىلى بولاشاقتا ەشكىم وزگەرتە المايتىنداي جانە ەشكىم نارازى بولمايتىنداي ەتىلىپ شەشەتىن ءسات ساتىمەن تۋدى. ماسەلەنى بۇدان ارى سوزۋ – اسا قاۋىپتى! سول ءۇشىن وسىناۋ تاريحي كەزەڭدە ءوزىن مەملەكەتشىلمىن دەپ ەسەپتەيتىن ءار تۇلعا ءبىرىن-ءبىرى سىناي، مىنەي بەرگەننەن گورى، حالىققا پايدالى، ۇكىمەتكە ءتيىمدى ءادىس، شىعار جول ۇسىنسىن. 
ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىز مىناۋ:
«ۋيكيپەديا – اشىق ەنتسيكلوپەدياسىنداعى» بار مالىمەت بويىنشا، مىسالى اقمولا وبلىسىنىڭ قورعالجىڭ اۋدانىنىڭ تۇرعىنى 13,0 مىڭ ادام ەكەن. اۋىل شارۋاشىلىق جەرى 656,5 مىڭ گەكتار. ونىڭ 46,1 مىڭ گەكتارى ەگىندىك، 28,2 مىڭ گەكتارى شابىندىق، 382,8 مىڭ گەكتارى جايىلىم، 199,5 مىڭ گەكتارى تىڭايعان جەر.
ءبىز الدىمەن سول اۋىل شارۋاشىلىققا جارامدى 656,5 مىڭ گەكتار جەردەن جايىلىمعا كەرەكتى 382,8 مىڭ گەكتا جەردى الىپ تاستاساق، 273,7 گەكتار قالادى. سەبەبى، بۇل جەردى تۇرعىندار ورتاق جايىلىمعا پايدالانادى. 
ال، قالعان 273,7 گەكتار جەردىڭ 10 پايىزىن الىس-جاقىن شەتەلدەردەن ەرتەڭ كوشىپ كەلەتىن ورالاماندارعا ساقتاپ قويساق، 164 مىڭ 330 گەكتار جەر قالادى. ونى وسى اۋداننىڭ ماناعى 13 مىڭ تۇرعىنىنا بولسەك، ءاربىر ادامعا 18,9 گەكتاردان تۋرا كەلەدى.

بۇل 18,9 گەكتار جەر تەلىمى وسى اۋداندا تۇراقتى تۇراتىن ءاربىر تۇرعىنعا بەرىلەتىن ەڭ جوعارعى شەك بولىپ بەلگىلەنۋ كەرەك!

ال، ارتىق الىپ العان تۇلعالاردىڭ جەر كولەمى وسى شەككە دەيىن تومەندەتىلۋى، كەم العانداردىكى تولىقتىرىلۋى ءتيىس!
تۇرعىن باسقا اۋدانعا كوشكەن جاعدايدا، ونىڭ يەلىگىندەگى جەر تەلىمى قايتارىلىپ الىنسىن.
49 جىل بىتكەنشە، جاڭا تۋعان بالاعا جەر بەرىلمەسىن; ولگەن ادامنىڭ جەرى سول ادامنىڭ وتباسىنا، ۇزاتىلعان قىزدىڭ جەرى توركىنىنە قالدىرىلسىن!
شەتتەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز «ورالمان» مارتەبەسىن الىپ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرعان كۇننەن باستاپ، وزiندiك قوسالقى شارۋاشىلىق جۇرگiزۋ، باعباندىق جانە ساياجاي قۇرىلىسى ءۇشiن; شارۋا نەمەسە فەرمەر قوجالىعىن جانە تاۋارلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندiرiسiن جۇرگiزۋ ءۇشiن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2003 جىلعى 20 ماۋسىمداعى N442 كودەكسىنىڭ 46-بابىنا ساي، جەر تەلىمدەرىن ماناعى قالعان 10 پايىز جەر قورىنان وسى ولشەم بويىنشا الا بەرسىن.
ءسويتىپ، جەر ءبولىسىن ءار اۋدان ءوز ەرەكشەلىكتەرىنە – جەر كولەمى مەن حالىق سانىنا قاراي، وسى زاڭدىلىقتى نەگىز ەتىپ جۇرگىزسە، جۇرت بىردەن كەلىسەدى دەپ ويلايمىن. ال، جەرى كەڭ، حالقى از نەمەسە جەرى از، حالقى تىعىز ورنالاسقان اۋداندار بار. بۇل جاعىن ۇكىمەت ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قون ساياساتىن جانداندىرۋ ارقىلى رەتتەي الادى.
سوسىن، ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان كەمەلدى باعدارلامالارىن كەشەندى تۇردە ىسكە اسىرۋعا كىرىسسىن. قولىندا قاراجاتى، وندىرىستىك قۇرال-سايمانى جوقتارعا كەمەكتەسسىن. ودان ارعى جەردە شارۋالار جەرمەن وزدەرى اينالىسا ما، جوق سەلبەسىپ كورپوراتسيا قۇرا ما، ول – ەكىنشى كەزەڭدە قارالاتىن شارۋا!

وسى جەردە ەرەكشە ەسكەرەتىن ءبىر ءتۇيىن بار.
«جەردى جەكە تۇلعالارعا كونكۋرىس ارقىلى ءبولۋ» دەگەننىڭ كوزىن جوعالتۋ كەرەك!!!

كەز-كەلگەن تۇلعاعا كەز-كەلگەن ۋاقىتتا بەلگىلەنگەن شەك كولەمىندە ەگىندىك جانە شابىندىق جەر تەلىمدەرىن 49 جىلعا جالعا الۋعا ءبىر مارتە قۇقىق بەرىلسىن! جەر الۋ ءۇشىن تەك قانا جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتى مەن سول اۋداندا تىركەۋدە بار ەكەنىن دالەلدەيتىن انىقتاماسىنىڭ بولۋى شارت ەتىلسىن! بۇگىن الماسا، ەرتەڭ السىن. بيىل الماسا، كەلەر جىلى السىن. ءسويتىپ، ۇكىمەت اقىرىنداپ بارلىق شارۋالاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، جەرمەن تۇبەگەيلى اينالىسۋعا قاراي جەتەلەۋ كەرەك! بىرتە-بىرتە اۋىلدا جەرسىز ادام بولماۋى نەمەسە يەسىز جەر بولماۋى ءتيىس!

ءبىز -  تاۋەلسىز وتانىمىز بولا تۇرا، جەر ەمشەگىن ەمۋگە كەلگەندە كەنجەلەڭكىرەپ قالعان حالىقپىز. احمەت بايتۇرسىنوۆشا ايتساق، قازاق باسقادان كەم بولماس ءۇشىن جەرلى، باي ءھام كۇشتى بولۋى كەرەك. جەرلى بولۋ ءۇشىن جەر بارىمىزگە تەڭ ءبولىنۋ كەرەك. باي بولۋعا جەرمەن كاسىپ كەرەك. كۇشتى بولۋعا تابىس كەرەك. وسى كەرەكتەردىڭ بارىىسكە اسۋ ءۇشىن كەمەلدى زاڭ كەرەك!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz