ەل تىلەگىن ورىنداۋ قاجەتتىگىن جەر كوميسسياسىنداعى اگرەسسيۆتى-ۇكىمەتشىل كوپشىلىك تۇيسىنە باستاعان سەكىلدى. ماعان سولاي كورىنەدى. ۇلتشىل-مەملەكەتشىل ازشىلىقتىڭ ۋاجدەرى كوميسسيا وتىرىسىنا قاتىسقان جەر-جەردەگى حالىق وكىلدەرىنىڭ پىكىرلەرىمەن ۇندەسىپ جاتقانى، قانشا دەگەنمەن، ولاردى دا ويلاندىرسا كەرەك. بۇدان مۇشەلدەن استام ۋاقىت بۇرىن، دالىرەك ايتقاندا، قازىرگى كۇشىندە تۇرعان جەر كودەكسىنىڭ جوباسى تالقىلانعان ايلاردا، بۇگىنگى تىلگە تيەك ەتۋلى جاعداياتتىڭ ءبارى ءسوز بولعان ەدى، بىراق بيلىك تارماقتارىنىڭ قاي-قايسىسى دا  ولاردى ەلەڭ قىلماي، پارلامەنت كودەكستى 2003 جىلدىڭ جازىندا قابىلداپ تىنعان. حالىقتىڭ شەشىمىن تاۋىپ بىتپەگەن ۇلتتىق ماسەلەسىنەن تۋىنداعان تىلەگىن ەسكەرمەي شىعارعان زاڭ، بارشامىزعا بەلگىلى، ء تۇپتىڭ تۇبىندە حالىق مۇددەسىنە  قايشى ەكەنىن كورسەتتى. ەندى سونى تۇزەۋدە باتىلدىق، شەشىمتالدىق، ادىلەتتىلىك تانىتىلسا دۇرىس بولار ەدى. كوڭىلگە جەر كودەكسىنىڭ جوباسى ۇيالاتقان كۇدىك كودەكس بەكىپ، كۇشىنە ەنىپ، جۇمىس ىستەپ تۇرعان بۇگىنگى كۇنى دە سەيىلمەي، بۇرىنعىسىنشا وزەكتى بوپ تۇرعاندىقتان، سونداعى ماقالانى نازارعا قايتا ۇسىنعاندى ءجون كورىپ وتىرمىن...

«شالا دا قاتەرلى قۇجات جوباسىنا قارسىلىق. حالىق پەن بيلىكتى تىلەك بىرلىگى بىرىكتىرەدى. وكىنىشكە قاراي، جەر ماسەلەسىندە بۇلار ەكىگە جارىلىپ تۇر. ويتكەنى تىلەكتەرى ءبىر ەمەس. بيلىكتىڭ جەردى ساتۋ پيعىلى كوپكە ۇناعان جوق. بىراق جەر-سۋدى ساۋداعا سالۋعا بەكىنگەن وكىمەت قاراشانىڭ ونىسىن جاقتىرماعانىن ەلەگىسى كەلمەدى.  «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدىنىڭ» كەرىمەن، ءوز باعىتىنان تايعان جوق. الايدا ونىڭ ءوز باعىتىن زاڭداستىرماق نيەتى حالىق تاراپىنان كەرى قاعىلعالى قاي زامان. جەر كودەكسىنىڭ جوباسىن جاريالاۋىنان كوپ بۇرىن. سوعان قاراماستان، حالىق قابىلداماعان جوسپارىن باسقارۋشىلارىمىز قيلى ءتاتتى قۋلىقپەن وراپ-ادەمىلەپ،  بولاشاعىمىزدى قۇراتىن قۇجات رەتىندە العا تارتقالى دا ايدان استى. قانشا سىنعا ۇشىراسا دا، حالىق تىلەگىنە قانشاما كەرەعار بولسا دا، العان بەتىنەن قايتار ەمەس.

قازىر ناقتى شەشىم جاساۋدىڭ (ارينە، پارلامەنتتە قابىلداتۋدىڭ) شەشۋشى شارالارىنىڭ ءبىرىن (تۇراقتى دەموكراتيالىق كەڭەس اتتى قۇرىلىمنىڭ ۇسىنىسىن ازىرلەتۋ سالاسىن) ىسكە قوسىپ قويدى. ەندى «جەردى بازار (رىنوك) اينالىمىنا ءتۇسىرۋدىڭ پايدالىلىعىن» عالىمدار، «دەموكراتتار» بىرلەسىپ دايەكتەپ، حالىق قالاۋلىلارى ورداسىندا پارلامەنتتىك كوپشىلىكتىڭ ءتيىستى زاڭدى قابىلداۋىنا ماڭىزدى جاردەمىن بەرەدى دەپ توسۋ عانا قالعانداي.

دەگەنمەن، سول تۇراقتى كەڭەس تە، ماجىلىسشىلەر دە، جوبانى ۇسىنۋشى ۇكىمەت تە تاعى ءبىر رەت ءسال-ءپال ويلانىپ قالار دەگەن ۇمىتپەن، وسى جولداردى نازارعا ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. سەبەبى، بولاشاق ءومىر ءۇشىن (تاۋەلسىزدىك ءۇشىن!) اسا قاۋىپتى زاڭ قابىلدانعالى تۇر. ال بۇل ەشكىمدى جايباراقات قالدىرماسا كەرەك.

اركىم-اق كوز جەتكىزە الادى، جەر كودەكسى جوباسىنىڭ بابتارى اراسىندا قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىن جويۋعا جول اشاتىن ساڭىلاۋلار جەتكىلىكتى. ماسەلەن، جەر پايدالانۋ قۇقىعىنىڭ سۋبەكتىلەرى (30-باب) قاتارىندا شەتەلدىك زاڭدى تۇلعالاردىڭ بولماعى اپ-اشىق جازىلعانى ءوز الدىنا، شەتەلدىكتەردىڭ قازاق جەرىنەن جەكە مەنشىك پۇشپاق (قانداي كولەمدە ەكەنىن نيەتتەرىنە زاڭدى وڭتايلاستىرىپ پايدالانۋعا شەبەرلەردىڭ وزدەرى عانا بىلەر) يەلەنۋىنە وسى بابتا تىزبەلەنگەن قازاقستاندىق جەكەشەلەردىڭ دە، زاڭدى تۇلعالاردىڭ دا، «باستاپقى» جەر پايدالانۋشىمەن ءيىن تىرەسە تۇرعان «كەيىنگى» جەر پايدالانۋشىلىق تا – ارقايسىسى وزىندىك تاسىلمەن «جاسىل شام» جاعىپ قويماسىنا كىم كەپىل.

ەسكە الىپ قويىڭىز – حالقىمىزدىڭ ۇشتەن ءبىرى بۇيىرىمىزدەگى الىپ كورشىمىزدىڭ باۋىرلارى، سونداعى ايقايشىل ساياساتكەرلەردىڭ قامقورلىق اياسىنا كىرەر ءارى ءۇمىت ارتار «بەسىنشى كولونناسى». جاتسىندى دەپ بىزگە كىنا ارتا الماس، وتانداستارىمىزدىڭ بۇيرەگى سولاي قاراي بۇراتىنى انىق. ايىپتاۋ قاتە – تاريحي وتانى. انا جىلى ءبىر ساياساتشىسىنىڭ ايتقانىنداي، الگى ۇشتەن ءبىردىڭ ميلليونىنىڭ قولىندا رەسەيلىك پاسپورت بار. تاپ سول سەبەپتى قازىر شەكاراعا تاقاۋ بەلگىلى اۋىل رەسەي قۇرامىنا وتپەك. كەيبىر ونەركاسىپتى قالا تۇرعىندارى دا سونداي ۇمتىلىس تانىتۋدا. تۋرا وسى الماتىدا – تۋعالى رەسەيدى كورمەگەن، كامەلەتكە ەندى تولعان بالالاردىڭ قولىندا رەسەي پاسپورتى ءجۇر. بۇعان سوناۋ پاتشا زامانى باستاپ، كەڭەستىك ءداۋىر قوستاپ، ەڭ شۇرايلى قازاق جەرلەرىنە سول اعايىنداردى تۇبەگەيلى ورنىقتىرعانىن كوسىڭىز. سونى ويلاعاندا – اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردە تاۋارلى استىق ءوندىرۋ، ورمان ءوسىرۋ (24-باب) تىزگىنى قانداي جەكەمەنشىكشىلدەردىڭ قولىنا تۇسپەگىن شامالاۋ قيىن ەمەس.

ال قالتاسى تەسىك كەدەي قازاق، مىقتاعاندا سولارعا جالدانادى. شىنتۋايتىندا، ول دا ەكىتالاي. ءيا، ونى جۇمىسقا الا قويۋلارىنىڭ ءوزى كۇدىكتى، قيسىندىراعى – اتالعان شارۋالاردى اتقارتۋ ءۇشىن مەنشىك يەلەرى ء«وز جەرلەرىنە» ءوز قانداستارىن قونىستاندىرۋعا تىرىسادى، بۇل ءوز-وزىنەن تۇسىنىكتى.

سوندا ەل يەسى اتالاتىن حالىققا رەزەرۆاتسيالارىندا كۇنكورىس قامىمەن ازىپ-توزا بەرۋ قالادى. ءۇيدىڭ ءىشىن سىرتتا جۇرگەن ءۇي يەسى ەمەس، ىشىندە وتىرعان ناقتى تۇرعىن جاقسى جانە قالاۋىنشا جايعاستىرادى... اينالىپ كەلگەندە، بۇنداي احۋال 20-عاسىردىڭ باسىنداعى ەزگى مەن قىسپاق، قۇلدىق سالدارىنان ورىن العان «اگرارلىق تورتىپسىزدىكتەر» دەپ اتالعان حالىق نارازىلىعىنان ءجۇز جىلدان كەيىن، ۇستىمىزدەگى وسىناۋ جاڭا عاسىر باسىندا قايتا بوي كوتەرۋىنە جول اشادى.

تاريحقا كوز سالىپ وتىرۋ ءلازىم. ءاربىر حالىق قالاۋلىسى، بيلىك بۋىندارىن ۇستاپ وتىرعان مەملەكەتتىك قىزمەتشى ءوزىن تاريحپەن تاربيەلەۋگە ءتيىس. ال تاريحتا ۇلگى الارلىق ءسات جەتەدى. الگىندە اۋىزعا العان «اگرارلىق تارتىپسىزدىكتەر» (جەر الپاۋىتتارى پايداسىنا جەر وڭدەپ قۇلدىق ءومىر كەشكەن تىرشىلىك بۇرق ەتكىزگەن نارازىلىق) ءبىر ۇشىمەن قازاق جەرىن دە قامتىعان-دى. (1891 جىلعى دالا نيزامى بويىنشا قازاق جەرى رەسەي مەملەكەتىنىڭ مەنشىگى دەپ جاريالانعان. مەملەكەت ءوز مەنشىگىنەن استاناداعى اكسۇيەكتەرگە سىيعا جەر كەسىپ بەرە باستاعان. ءسويتىپ، ومىرىندە قازاق ەلىن كورمەگەن كنيازدەردىڭ بىرقاتارى سىرتتاي-اق ونىڭ ىشىنەن، شۇرايلى اتامەكەنىنەن ايرىلعان قازاق ەسەبىنەن، مەنشىكتى جەرگە يە بولىپ، جالشىسىنا جالشى، بايلىعىنا بايلىق قوسىپ ماسايراپ قالعان).

ءبىرىنشى ورىس رەۆوليۋتسياسى داۋىلداتقاندا، ادىلەت تۋرالى ايقىن تۇسىنىگى بار ادال مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەردىڭ اراسىندا «اگرارلىق تارتىپسىزدىكتەردىڭ» ءتۇپ-تامىرىنا ۇڭىلە بىلگەندەر، ءسويتىپ ۇكىمەتكە ءادىل شەشىم جولىن كورسەتكەندەر بولدى. جەر جونىندەگى باس باسقارۋشى كنياز كۋتلەر الپاۋىتتاردان جەر-سۋدى ەشقانداي وتەۋسىز تارتىپ الىپ، بەلگىلى ءبىر ۇلەسپەن شارۋالارعا ۇلەستىرۋ جوسپارىن ۇسىندى. العاشقى ەكى مەملەكەتتىك دۋما دا جەر حاقىندا ءادىل زاڭ شىعارۋعا مىندەتتەندى.

ال ادىلەتتى نيەتتەرگە پاتشانىڭ قانداي ارەكەتپەن جاۋاپ بەرگەنى بارشاعا ءمالىم. پاتشا قوش كورگەن قونىس اۋدارۋشىلار لەگى قازاقتى تاقىرعا قۋىپ شىقتى. كەيىن ونى رەۆوليۋتسيالىق وكىمەت جوندەيمىن دەپ، حالىقتى وتىرىك ۋادەسىمەن الداۋسىراتتى، ءىس جۇزىندە قيلى ساياسي ناۋقانىمەن كوشپەندى ەلدىڭ توز-توزىن شىعاردى.

بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاڭا جەر كودەكسىنىڭ جوباسى سونداعى قىلمىستى قاتەلىكتەر مەن بۇرمالاۋلاردى تۇزەتۋدىڭ ورنىنا، تەرەڭدەتە تۇسەتىن ءتۇرى بار. قابىلدانعان جاعدايدا ول جاڭا الپاۋىتتاردىڭ پايدا بولۋىنا زاڭدى جول اشادى. تيىسىنشە – جاڭا ادىلەتسىزدىك، قاناۋشىلىق، وعان قارسى تۋى ىقتيمال (جوق، مىندەتتى تۇردە تۋاتىن!) قارسىلىق، (جاڭا «اگرارلىق تارتىپسىزدىكتەر!) نەگىزىن قالايدى. ال الپاۋىتتار مەن جەر يەلەنۋشىلەر شەتەلدىك بولعان جاعدايدا (كۇنى بۇگىن قازاقستاندىق وتانداسىمىز دەيتىن ورىس اعايىنداردىڭ رەسەي شەكاراسىنا تاقاۋ تۇراتىندارى ءوز ءتول وتانىنا قوسىلۋ ارەكەتىندە جۇرگەنى – وگنەۋپورنىيدى، جەتىعارانى الىڭىز – قانشا جاسىرساڭ دا، ەرتەڭ انىققا شىعاتىن نارسە) – ەلدىك نىشاندى جوعالتار كەزىمىزدى تاقالتا تۇسەدى.

سونىمەن، بۇل قۇجات جوباسى – ەلبۇزارلىق شارۋانى زاڭ جولىمەن اتقارۋعا جول اشاتىن جوبا. قۇجاتتىڭ تاپ سوعان قىزمەت ەتەتىنىنە، كودەكس جوباسىنىڭ، اسىرەسە، 13–15-بابتارىمەن تانىسقاندا كوزىڭ جەتە تۇسەدى. مۇندا ۇكىمەت قۇزىرەتىنە جەردى قورعاۋ مەن پايدالانۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ازىرلەۋ، مەملەكەتتىك جەر كاداسترى مەن جەر مونيتورينگىن جۇرگىزۋ ءتارتىبىن بەلگىلەۋ، ت.ت.، جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ ورگانىنا وسى ورايداعى بىرىڭعاي مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزۋ، ت.ت. ناقتى پراكتيكالىق ءىس-شارالارىن جۇزەگە اسىرۋدى جۇكتەۋ كوزدەلگەن.

دەمەك، جەر ساتقىسى كەلەتىن شەنەۋنىكتەردىڭ قولىندا ازىرگە زاڭمەن بەكىتىلگەن بىرىڭعاي مەملەكەتتىك ساياسات جوق، ونى جاساۋ تەك جوبالانۋدا. جانە ول ءىس-داعدىمەن (جەردى بولىسكە سالۋمەن، دۇرىسىندا، وسىعان دەيىن ءبولىپ بەرىپ قويعاندارىن زاڭداستىرۋمەن) قاتار جۇرەتىن سياقتى. ەندەشە، جەر ءىس جۇزىندە باياعىدا-اق ءبولىنىپ كەتكەن دەگەن جانى بار قاۋەسەتتەردى ەسەپكە الساق، مەملەكەتتىك ساياساتتى جاساپ-بەكىتۋ – ماسەلەنىڭ سوڭىنا، اتقارىلعان ءىستى راستاي سالۋعا قالدىرىلعان. ياعني بۇل ءجايت قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسى جوباسى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مۇددەسىنە جاۋاپ بەرمەيتىن زالالدى قۇجات بولعالى تۇرعانىن دالەلدەي تۇسەدى.

قازىر حالىق جەر ساتۋعا جاپپاي قارسى (جەكەلەگەن بيلىككە قىزمەت ەتۋشىلەر مەن جەر يەلەنۋشىلەردىڭ بۇل شارانىڭ «پايدالىلىعىنا» ەكپىن قويىپ، جانتالاسا ۇگىتتەگەنىنە قاراماستان). ال تالقىلاۋدا جۇرگەن جوبا جەردى ساتۋ تۇگىل، ۇزاق مەرزىمگە پايدالانۋعا بەرگەننىڭ ءوزى قازاق حالقىنا قارسى جاسالعان قياناتتى تۇزەتپەيتىنىن، قايتا ونى تەرەندەتە تۇسەتىنىن كورسەتىپ وتىر. جوبا شيكى.

ونىڭ قابىلدانۋىنا حالىقتىڭ كەلىسپەيتىندىگى «بار مەن جوق» تەلەحابارى («قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسى، 28. 02. 2003) جۇرگىزگەن سۇراۋ سالۋدا ايقىن كورىندى: حابارلاسقانداردىڭ 73 پايىزى جەر كودەكسى جوباسىن قابىلداماۋ جاعىندا ەكەن. جوبا ونى جاساۋشىلاردىڭ جەر قاتىناسى سىندى كۇردەلى ماسەلەگە باسىنان ەمەس، اياعىنان كەلگەنىن، كەرۋەن سوڭىنا ىلەسۋشى بولىپ قانا كىرىسىپ وتىرعانىن كورسەتىپ وتىر.

دەمەك، جەر كودەكسىنىڭ جوباسى ءماجىلىس تالقىلاۋىنان كەرى شاقىرىپ الىنۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىزدىڭ ۇكىمەت تاراپىنان ونداي ارلى باتىلدىق كورسەتىلمەسە، وندا پارلامەنت ونى قابىلداۋدان باستارتۋ كەرەك. ايتپەسە ەلباسى ارالاسقانى ءجون. ءجاي عانا كەرى قاعۋ از، جەردى پايدالانۋدىڭ بازالىق پارامەترلەرى اشىپ ايتىلاتىن، جەر كودەكسىن دۇرىس جاساۋعا نەگىز بولارلىق قۇجات قابىلداۋ قاجەت.

شارتتى تۇردە ونى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر ساياساتى» دەپ اتايىق. مىنە سول قۇجاتتا ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ كوزدەلەتىنىنى باستى پارىز رەتىندە اتاپ ايتىلىپ، ۇلكەن ارىپپەن جازىلاتىن قازاق مەملەكەتىنىڭ جەر جونىندەگى نەگىزگى ماقسات-مۇددەسىن تۇجىرىمداۋ ءلازىم. ايقىن، ناقتى ساياسي تۇعىرناماسى بولماي تۇرىپ، ايتەۋىر «جەرىڭدى كەپىلدىككە قويىپ، بانكتەن اقشا الاسىڭ» دەگەن، قازىرگى تاڭدا كۇماندىلىگى باسىم ەكونوميكالىق جەلەۋمەن، ەل ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەي، تۇبىندە ەلدىكتەن ايرىلۋعا اپاراتىن زاڭ قابىلداۋعا جول بەرۋگە بولمايتىنى كىم-كىمگە دە تۇسىنىكتى بولسا كەرەك.

ال قازاقتىڭ ارەڭ قولى جەتكەن ۇلتتىق مەملەكەتىن نىعايتۋدىڭ قيىن دا دۇرىس جولى، مەملەكەتتىك جەر ساياساتىندا ەرەكشە قاداپ ايتىلۋعا ءتيىس ءجايت – ءوز ەلىندە قۇنارسىز شالعايلارعا شىعىپ قالعان، كەڭەستىك بۇرمالاۋلار كەزىندە شەتەل اسىپ كەتكەن حالىقتى ەڭ الدىمەن جەرگە ورنالاستىرۋ بولماق كەرەك.

قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ 1925 جىلعى ءبىرىنشى (بەسىنشى) اقمەشىت سەزى قازاقتاردى جەرگە ءبىرىنشى كەزەكتە جايعاستىرۋ حاقىندا تاريحي قارار شىعارعان-دى، ونى ورىنداۋعا ورتالىقتاعى اسىرە بولشەۆيكتەردىڭ جەرگىلىكتى شولاق بەلسەندىلەرگە سۇيەنە وتىرىپ مۇمكىندىك بەرمەگەنى بەلگىلى.

ەندى، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك جاعدايىندا، تاۋەلسىز ەل ءوز حالقىن قورعاي المايدى دەگەنگە كىم سەنبەك؟ وندا تاۋەلسىزدىكتى نەسىنە الدىق دەگەن ورىندى سۇراق تۋماي ما ەل-جۇرتتا. ەگەمەندىككە لايىق بولۋ شارت. بۇل ءىستى قازاقستاندىقتاردىڭ ەشقايسىسىن رەنجىتپەي، قۇقىن شەكتەمەي جۇرگىزۋگە بولادى، سونىڭ قيسىنىن قۇجاتتا تاراتىپ بايانداۋ ءلازىم. «قر جەر ساياساتى» ەلدە وسى ۋاقىتقا دەيىن ورىن العان جەر ءبولىستىڭ جالعاستىرىلۋىنا شۇعىل تىيىم سالۋعا ءتيىس. بۇرىن ءبولىنىپ-ساتىلىپ كەتكەن جەرلەردى پايدالانۋ جەر كودەكسى قابىلدانعانعا دەيىن جالعا بەرىلۋ قۇقىمەن جۇرە بەرەتىنى ەسكەرتىلىپ، جەرگە مەنشىك قۇقىنىڭ جاڭاشا، زاڭدى نورمامەن قايتا قارالاتىنى دالەلدەنۋ كەرەك. ءسويتىپ، جەر قاتىناستارىن ەسكىشە دامىتۋعا موراتوري جاريالاۋ ءجون.

حالىققا تاراتىلعان شارتتى جەر ۇلەسىن موراتوري كەزىندە مۇقيات تەكسەرىپ، ەشكىم (ەلدەگى، شەتتەگى) قاعاجۋ قالمايتىنداي ادىلدىكپەن راسىمدەۋدى اياعىنا جەتكىزۋ دۇرىس. ماسەلە تەك اركىمگە شارتتى ۇلەسىن قاعاز جۇزىندە ۇلەستىرىپ بەرۋدە ەمەس، سول شارتتى ۇلەسىمەن اركىمدى ناقتى جەرگە بەكىتۋدە ەكەنىن اشىپ ايتىپ، جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەۋدە جاتىر. تاۋارلى استىق ءوندىرۋ القاپتارىن، ورمان-توعايدى بەيمالىم زاڭدى تۇلعالار ەمەس، شارتتى جەر ۇلەستەرىن بىرىكتىرۋلەرى ارقىلى ءوز بىرلىكتەرىن دۇنيەگە اكەلەتىن حالىق يەلەنۋگە ءتيىس. ونداي جەرلەردە جۇمىستى ۇيىمداستىرىپ-باسقاراتىن زاڭدى تۇلعانى سولار قۇرۋعا كەرەك. بۇل ىستە جاريالىلىق بولسىن. سوندا حالىقتا رەنىش تۋمايدى. ەسەسىنە، حالىقتىڭ ءوز قالاۋلىلارىنا، ۇكىمەتىنە دەگەن سەنىمى ارتادى. تىلەك بىرلىگى ورىن الادى. ال ونىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا بەكەم كەپىل بولارى حاق.

2 ناۋرىز 2003 ج».                                                                                                         

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz