«قابۋسنامانى» وقۋدىڭ 7 ارتىقشىلىعى
جاس ۇرپاقتى ومىرگە، ەڭبەككە دايىنداۋ ارقىلى قوعامنىڭ العا قاراي دامۋىن قامتاماسىز ەتەمىز. جەكە تۇلعانىڭ بويىندا بەلگىلى ءبىر قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ، ەستەتيكالىق تالعامىن جەتىلدىرۋ ءىسى تاربيە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. دەمەك، قاي قوعامدا بولماسىن وزەكتىلىگىن جويمايتىن ماڭىزدى ماسەلە – تاربيەلى، ءبىلىمدى ۇرپاق ءوسىرۋ. تاربيە جايلى ءسوز قوزعاعاندا شىعىستىڭ دانالىق كىتابى «قابۋسناماعا» ەرەكشە توقتالىپ وتكەنىمىز ءجون. سەبەبى، «قابۋسناما» ءحى عاسىردىڭ وزىندە-اق ۇرپاق تاربيەسى جايلى جازىلعان پەداگوگيكالىق ءمانى زور تۋىندى.
«قابۋسنامانى» قايقاۋس 63 جاسقا جەتكەندە وسيەت ۇلگىسىندە ۇلى گيلانشاحقا ارناپ جازعان. «قابۋسناما» كىتابىندا تاربيە تۋراسىندا ايتىلعان وي-تولعامدار قازىرگى تاربيە بەرۋدىڭ نەگىزگى يدەيالارىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. الايدا «قابۋسنامانى» وقۋعا ودان دا باسقا سەبەپتەر جەتەرلىك. سوندىقتان، «قابۋسنامانى» وقۋدىڭ 7 نەگىزگى ارتىقشىلىعىن بىلە ءجۇرىڭىز. ماسەلەن...
- ءبىلىمىڭىز ارتادى
شىعىستىڭ ونەگە كىتابى «قابۋسنامانى» وقي وتىرىپ ءحى عاسىرداعى ورتا ازيا مەن يران ولكەسى، وركەنيەتى، قوعامى جايلى مول ماعلۇماتقا يە بولاسىز. ح – ءحىى عاسىردا فەوداليزم وركەندەپ، عىلىم مەن ءبىلىم، ادەبيەت پەن مادەنيەت كەمەلدەنە تۇسكەن كەزەڭمەن تانىسىپ، تاريحقا شەگىنىس جاسايسىز.
2. شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىڭىزدى دامىتادى
ونەردىڭ ابزالدىلىعى، قادىر-قۇرمەتى «قابۋسنامانىڭ» التىنشى تاراۋىندا بايان ەتىلگەن. «ونەر ۇيرەتەتىن دانا تابىلماسا، ناداننان ۇيرەن»، «...ونەرسىز جان – ونەگەسىز، ونىڭ ەشكىمگە دە پايداسى تيمەيدى» دەگەن دانالىق ويلاردىڭ ءوزى-اق ونەردى ۇيرەنۋگە دەگەن قۇلشىنىسىڭىزعا قانات بىتىرەدى. بويىڭىزدا بايقالماي كەلگەن شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىڭىزدىڭ جارىققا شىعۋىنا، دامۋىنا «قابۋسنامانىڭ» سەرپىن بولارى انىق.
3. كوپشىلىك الدىندا سويلەۋ ونەرىن مەڭگەرەسىز
قازىرگى تاڭدا كوشباسشى بولۋ ءۇشىن، سوزبەن ادامداردى باۋراپ الۋ قابىلەتىنە يە بولۋ قاجەت. ءسوزدىڭ قۇدىرەتىن دۇرىس قولدانىپ، شەبەر سويلەي بىلگەن ادام – ءوز ورتاسىندا سىيلى، ابىرويلى بولادى. ادامدار ونىڭ سوزدەرىن ەسىتىپ قانا قويماي، ىنتا-ىقىلاسىمەن تىڭداي باستايدى. كوپتىڭ الدىندا قىسىلماي سويلەۋ ءبىر ونەر بولسا، ويىڭدى دۇرىس جەتكىزىپ جەتكىزىپ، اۋديتوريانى جالىقتىرماي تىڭداتۋدىڭ ءوزى ءبىر ونەر. جالپى وراتورلىق ونەردىڭ ءادىس-تاسىلدەرىمەن كەڭ جانە اۋقىمدى تانىسۋدى قالاساڭىز «قابۋسنامانى» وقىڭىز.
ء«سوز ءتورت توپقا بولىنەدى. ءبىرىنشىسى — بىلۋگە دە، ايتۋعا دا قاجەتى جوق سوزدەر. ەكىنشىسى — بىلۋگە دە، ايتۋعا دا قاجەتتى سوزدەر. ءۇشىنشىسى — بىلۋگە قاجەتى جوق، بىراق ايتۋعا بولاتىن سوزدەر. ءتورتىنشىسى — ءبىلۋ كەرەك، بىراق ايتۋعا قاجەتسىز سوزدەر» (قابۋسناما)
4. پەداگوگيكالىق ءبىلىم جيناقتايسىز
پەداگوگيكا – جالپى ادام تاربيەسى جايلى عىلىم. تاربيە – جاس ۇرپاقتى الەۋمەتتىك ومىرگە جانە ەڭبەككە دايارلايدى. ال ۇرپاق تاربيەسى – ۇلت كەلەشەگى. «ەل بولام دەسەڭ – بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن دانا حالقىمىز بالا تاربيەسىنە بەي جاي قاراماعان. سوندىقتان دا وسكەلەڭ ۇرپاق ۇلتجاندى، مەيىرىمدى ازامات بولىپ تاربيەلەنۋى ءتيىس. ول ءۇشىن سىزگە پەداگوگيكالىق ءبىلىم مەن تاجىريبە جيناقتاۋ ارتىقتىق ەتپەيدى. 1082-1083 جىلدار ارالىعىندا جازىلعان پەداگوگيكالىق ءمانi زور تۋىندى «قابۋسناما» بۇل ماقساتتى ورىنداۋدا سىزگە تاعى كومەكشى بولماق.
5. ەستەتيكالىق سەزىم مەن تالعامىڭىزدى تاربيەلەيسىز
سۇلۋلىقتى، اسەمدىكتى كورۋ مەن ءتۇسىنۋ ءار ادامنىڭ رۋحاني ءومىرىن بايىتادى. ادامنىڭ اسەمدىك پەن جەكسۇرىندىقتى، ۇيات پەن ۇجدانسىزدىقتى، قۋانىش پەن قايعىنى تۇسىنە بىلۋىنە بايلانىستى ونىڭ سانالى ءتارتىبى مەن مىنەز-قۇلقى قالىپتاسادى. ەگەر ءاربىر ادام ءوزىنىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ ادەمىلىگىن، قاجەتتىلىگىن ءتۇسىنىپ، ەڭبەك ناتيجەسىنەن كوركەمدىكتى سەزىنە بىلسە، بۇل ونىڭ ەستەتيكالىق تالعامىنىڭ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ جوعارى جەتىلە باستاعاندىعىنىڭ بەلگىسى. ويتكەنى، ەستەتيكالىق سەزىم مەن تالعامدى تاربيەلەۋ – دۇنيە دەگەن كوزقاراستى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى.
«ادامعا سىپايىلىق جاراسادى. ايناعا قاراعان ادامنىڭ سىمباتى سۇلۋ بولسا، كوركىنە ساي مىنەز-قۇلقى دا سۇلۋ بولۋعا ءتيىس»
(قابۋسناما)
6. كاسىبي باعدار نۇسقايدى
كاسىبي باعدار بەرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى جاس ۇرپاقتى سانالى تۇردە ماماندىق تاڭداۋعا دايىنداۋ، ۇيرەتۋ ەكەندىگىن ءبارىمىز بىلەمىز. «قابۋسناما» كىتابىندا كاسىپ تاڭداۋ جايلى، سول كەزدەگى كاسىپتەر جايلى جازىلعان. جاي عانا جازىپ قويماي، ءار كاسىپكە ارنايى توقتالىپ، تىڭ مالىمەتتەرمەن تانىستىرادى. دارىگەرلىك، ۇستازدىق، ساتۋشىلىق، استرونوميا مەن گەومەريا، اقىندىق، جىرشى جانە مۋزىكانتتىق، ءىس جۇرگىزۋ مەن حاتشىلىق ت.ب تۋرالى كەڭەستەرى ءالى كۇنگە دەيىن قۇنىن جويعان ەمەس.
7. ومىرلىك كەڭەستەر بەرەدى
«قابۋسناما» ماڭگى ولمەس جادىگەرلىكتىڭ ءبىرى رەتىندە كەلەر ۇرپاق ءۇشىن دە قۇندى بولىپ قالارى انىق. كورگەن بىلگەنىن، كوكەيىنە تۇيگەنىن قاعازعا تۇسىرگەن قايقاۋىستىڭ بالاسى گيلانشاحقا ارناپ جازعان «قابۋسناما» كىتابى ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى سۇراقتارعا شەشىم تابۋعا، كۇندەلىكتى پايدالى كەڭەستەر بەرۋگە باعىتتالعان. سوندىقتان كەڭەس قاجەت تۇستا «قابۋسناماعا» جۇگىنىڭىز...
گۇلزادا بولەگەنوۆا، ەكونوميكا جانە بيزنەس ماگيسترى، «ورلەۋ» باۇو» اق فيليالى «الماتى وبلىسى بويىنشا پەداگوگ قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ينستيتۋتى»، «قوعاممەن بايلانىس جانە باسپا قىزمەتى» ءبولىمىنىڭ باسشىسى
Abai.kz
