مەكتەپ وقۋشىلارىنا ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى قوعامدا از تالقىلانىپ جاتقان جوق. قازىر بۇل رەفورماعا قاراپايىم حالىق قانشا قارسى بولعانىمەن، مينيسترلىك ءوز بىلگەنىن جاساماققا تاس-ءتۇيىن بەكىنىپ وتىر. ءبىز وسى ورايدا بەلسەندى مۇعالىمدەردىڭ پىكىرىن ءبىلىپ، ۇشتىلدىلىككە قاتىستى ويلارىن بىلگەن ەدىك.

ءومىر شىنىبەكۇلى، ۇستاز (شىمكەنت قالاسى):

– جالپى، نەشە ءتىل بىلسەڭ دە ارتىق ەمەس. بىراق  زاڭمەن بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىلدى شىن مانىندەگى «مەملەكەتتىك ءتىل» ەتە الماي تۇرعان كەزەڭدە ونى ابايلاپ ىسكە اسىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. 

بىرىنشىدەن، باستاۋىش  سىنىپتاردا بالانى انا تىلىندە وقىتقان ءجون. وسى سىنىپتاردا بالانىڭ اقىل-ويى مەن دۇنيەتانىمىنىڭ نەگىزى قالانادى. 

ەكىنشىدەن، ۇشتىلدىلىك ەنگەن جاعدايدا انا ءتىلى بۇرىن ەكىنشى ساناتتا بولسا، ەندى ءۇشىنشى ساناتقا سىرعيدى. اتا-انا كوبىرەك شەت تىلىنە نازار اۋداراتىن بولادى. 

ۇشىنشىدەن، بالالارىن قازاق مەكتەبىنە بەرۋ ارقىلى وزدەرى دە قازاق ءتىلىن ۇيرەنە باستاعان ورىس ءتىلدى قازاقتار، ءتىل ۇيرەنۋدەن باس تارتۋعا ءماجبۇر بولادى. ەندى ولار بالاسىنا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋدى باستى نازاردا ۇستايتىن بولادى.

ياعني، قازاق ءتىلىن تەرەڭىرەك بىلمەككە وقۋشىلاردىڭ ۋاقىتى بولا بەرمەۋى مۇمكىن. ەڭ قورقىنىشتىسى ەندى ولاردا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن موتيۆاتسيا قالمايدى. قازاق ءتىلىنىڭ ارى قارايعى تاعدىرى نە بولادى؟

تورتىنشىدەن، ۇشتىلدىلىك ەنگەن سوڭ، ماماندار ماسەلەسىن شەشە الماۋىمىز ابدەن مۇمكىن. اعىلشىن ءتىلىن جوعارعى دەڭگەيدە ۇيرەتە الاتىن بىلىكتى مامان 50-60 مىڭ تەڭگە جالاقىعا بولا مەكتەپتە مۇعالىم بولمايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان، بۇل ماسەلەدە تىم اباي بولعان ءجون.

ابزال المۇحان، بيولوگيا ءپانى مۇعالىمى (ورال قالاسى):

– ۇشتىلدىلىك ساياساتى بۇل مەملەكەتتىك ءتىلدى ىعىستىرۋعا باعىتتالعان ساياسات دەپ ويلايمىن. ءوزىم تۇبەگەيلى قارسىمىن. مەملەكەتتىك ءتىل بىرەۋ بولۋى كەرەك، ول –  قازاق ءتىلى. قوسالقى ورىس، اعىلشىن تىلدەرى قاجەت ەمەس دەپ ويلايمىن. جالپى العاندا ۇشتىلدىلىك مەملەكەتتىك ءتىلدى سىيلامايتىندارعا پايدالى. ۇشتىلدىلىككە مەكتەپتەر دە دايىن ەمەس.

وقۋشىلارعا ءۇش تىلدە وقۋ – وتە قيىن. ءۇشتىلدى بىردەي مەڭگەرۋ ءۇشىن وقۋشىعا ءۇش باس كەرەك. مەن بيولوگيا ءپانى مۇعالىمىمىن. قازىرگى ۋاقىتتا  وقۋشىلارعا ءوز تىلىمدە، مەملەكەتتىك تىلدە بيولوگيا عىلىمىن ءجۇز پايىز جەتكىزە الامىن، بىراق وسى ءپاندى اعىلشىن تىلىندە وقۋشىعا مەڭگەرتە الامىن دەي المايمىن.  بۇل مۇمكىن ەمەس نارسە. قاي ءپاننىڭ مۇعالىمى بولسا دا وسى شىندىقتى مويىنداۋى كەرەك. اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى عانا «اعىلشىن ءتىلىن بالاعا ءجۇز پايىز ۇيرەتە الامىن» دەپ ايتا الۋى مۇمكىن. ال، باسقا پاندەردىڭ ۇستازدارى ونداي وتىرىكتى ايتا المايدى.

مەيىرجان  تەمىربەك، ينفورماتيكا جانە ەت  تەحنيك-تەحنولوگى، ينفورماتيكا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى

– قازاقستان مەكتەپتەرىندە ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋ 2017-2018 وقۋ جىلىنان باستالادى.  بيىل، ياعني 1 قىركۇيەكتەن باستاپ ەشبىر سىنىپتا ءۇشتىلدى وقىتۋ ەنگىزىلەيىن دەپ جاتقان جوق، بىراق  باعدارلاماعا سايكەس تەك 10 جانە 11-سىنىپتاردا ءتورت ءپان (فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا) اعىلشىن تىلىندە وتكىزىلەدى، ونىڭ ءوزى تەك 2019 جىلدان باستالادى دەلىنگەن. جاڭالىقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكت 1 ترلن. 391 ملرد. تەڭگە ءبولۋدى جوسپارلاپ وتىر.

ءۇش ءتىلدى وقىتۋ جۇيەسىن وقىتۋ كىمگە ءتيىمدى؟!  بىلاي قاراساق بيزنەستىڭ شەتى دە قىلتيىپ تۇرعانى وتىرىك ەمەس.

بۇدان بۇرىن دا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ءتۇرلى رەفورمالار جاسالعان بولاتىن. ونىڭ ءبىرى – قاشىقتان وقىتۋ، ونلاين ساباقتار. بىراق، بۇل جۇيە دە سىر بەرگەنى بارشاڭىزعا ءمالىم، نە دىبىس جوعالادى، نە بەينە جوعالىپ كەتەدى. اۋىلدى جەردى كوزگە ەلەستەتۋ ءتىپتى قيىن.

ينفورماتيكا ءپانىن تازا اعىلشىن تىلىندە وقىتۋدىڭ  قاجەتى جوق  دەپ ويلايمىن. ويتكەنى قازاقستاننىڭ  جەكە ءىت تەحنولوگياسى وسى 25 جىلدا ەداۋىر قالىپتاستى.  قازاق ءتىلىن،  ارىپتەرىن كىرگىزۋ بۇرىن قيىن  بولسا، قازىر ونىڭ ەش قيىندىعى جوق. تاعى دا باسقا پروبلەمالار شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. ال، ەندى ونى كىلت توقتاتىپ، باسىن بىردەن اعىلشىن تىلىنە بۇرۋ، سول جاساپ كەلە جاتقان ەڭبەكتى جوققا شىعارۋ دەپ بىلەمىن. ول ارى قاراي دامۋى كەرەك.  پروگراممالاۋ تىلىندە اعىلشىن كىلت سوزدەرى  قولدانىلادى. بىراق،  مەن تانيتىن ءبىراز مىقتى پروگرامميستەردىڭ اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرمەسە دە جاقسى باعدارلامالار جاساعانىن كوردىم. ءوزىم دە ءبىراز قازاقشا باعدارلامالار جاساپ كوردىم، ناتيجەسى جامان ەمەس. اعىلشىن ءتىلىن سول بۇرىنعىداي 5-سىنىپتان باستاپ وقىتسا دا جەتكىلىكتى. اعىلشىن ساعاتتارىن كوبەيتسىن. بىراق، جاراتىلىستانۋ باعىتىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ بىرىنشىدەن بالاعا، ەكىنشىدەن قازاق تىلىنە ۇلكەن قيانات.  ءبىر تىلدە وقىتىپ ناتيجە الا الماي جاتقاندا اعىلشىن تىلىندە وقىتىپ ەش پايدا تاپپاسىمىز انىق.  امەريكادا جۇرگەن جوقپىز. قازاقتا ماقال بار عوي: «توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ساقالىنان ايىرىلىپتى» نەمەسە ء«وز ۋىزىنا جارىماعان قوزى مال بولمايدى» دەگەن. مەنىڭ وسى سوزگە كوپ الىپ-قوسارىم جوق. تەحنيكا ءتىلى مەن عىلىم ءتىلى قازاق تىلىندە دە سويلەي الادى.

ايمان ساعيدۋللا،  ۇستاز (الماتى وبلىسى، قاراساي اۋدانى):

– ءۇش تىلدىلىك وزگەنىڭ قاڭسىعىن، تاڭسىق كورۋ دەگەن ءسوز. قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرىن اعىلشىن ءتىلى مەن ورىس تىلىنە بايلاپ قويۋ، ءوز اناسىن ەسىك الدىنا شىعارىپ تاستاۋمەن تەڭ. دامىعان مەملەكەتتەردە عىلىم باسقا تىلدە سويلەمەيدى. عىلىم دامۋ ءۇشىن، بالا عىلىمدى ءوز انا تىلىندە وقۋعا ءتيىستى.

قازاق حالقى قازاق بولىپ قالسىن دەسە مينيستر مىرزا ويلانۋعا ءتيىس.

1. 5-سىنىپقا دەيىن باسقا ءتىل  ارالاستىرماۋ كەرەك. تەك قانا بالا انا تىلىندە ءبىلىم السىن. 

2. 10-11-سىنىپتارداعى عىلىمي پاندەردى اعىلشىن ، ورىس تىلىنە بايلاعاندى توقتاتسىن. عىلىمي پاندەر قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك.

ءبىزدىڭ قارسىلىعىمىز وزگە تىلدەردەن  قاشۋ ەمەس، اعىلشىن ءتىلىن ءپان رەتىندە وقىتسا دا جەتكىلىكتى.

حالىقتى جاپپاي ساۋاتسىزداندىرۋ كىمگە قاجەت بولىپ تۇر؟ شەندىلەر ءبىر ءسات ءوز ءتىلى مەن ءوز حالقىنا قيانات جاساپ وتىرعاندارىن ويلانسا دەيمىن.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz