تۇركياداعى بۇلىككە بايلانىستى 30 سۇراق
تۇركيادا جارىق كورەتىن «Yeni Hayat» باسىلىمىنىڭ باس رەداكتورى ۆەيسەل ايحان 15 شىلدەدەگى توڭكەرىس ارەكەتىنە قاتىستى جاۋاپ ىزدەگەن بىرقاتار سۇراقتاردى كوپشىلىك نازارىنا تاستادى. ەندى سول ساۋالداردى تىزبەلەسەك:
- تاريحتا ەشۋاقىتتا كوپىردى جاۋىپ تاستاپ توڭكەرىس جاسالماعان. توڭكەرىلىسشىلەر بۇعاز كوپىرىن جاۋىپ تاستاعانشا، سول اسكەري كۇشتەرىن مەملەكەتتىك تەلەارنالارعا جىبەرىپ، ەردوعان مەن بينالى يىلدىرىمنىڭ حالىقپەن بايلانىسقا شىعۋىنا كەدەرگى جاساۋلارىنا بولار ەدى. بىراق بۇنى نەگە جاسامادى؟
- الەم تاريحىندا توڭكەرىسكە تالپىنىس جاسالىپ، الايدا ەل باسشىسىن، پرەمەر-ءمينيستردى، ءتىپتى ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ بىرەۋىن دە قاماۋعا الماعان توڭكەرىس بولمادى. بۇنداي وعاشتىقتى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
- ادەتتە اسكەري توڭكەرىس دەگەنىڭىز تاڭ الدىندا ۇيىمداستىرىلسا كەرەك، ال بۇل جولعى توڭكەرىس تالپىنىسىنىڭ ەل-جۇرت ءالى وياۋ، ۇيقىعا كەتپەگەن ۋاقىتتا، پرايم-تايم كەزىندە ورىن العانى ويلاندىرارلىق ەمەس پە؟
- سول وقيعا كەزىندە كوشەلەردە اسكەرلەردى ايتپاعاندا، شەندىلەردىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ توبەسى كورىنبەدى. سولداتتار مەن وفيتسەرلەردىڭ نە ىستەپ، نە قويارلارىن بىلمەي، ءتىپتى وزدەرىنىڭ قانداي جاعدايدا ەكەندىكتەرىنەن بەيحابار بولۋلارى قالىپتى جاعداي ما؟
- ەردوعان اۋەجايدا حالىققا جاساعان ۇندەۋىندە «15.00-دە ءبىر قوزعالىس بولدى» دەدى. سونداي-اق، بۇل تۋرالى ۇلتتىق بارلاۋ ۇيىمىنىڭ ساعات 16.30-دا ەردوعاندى حاباردار ەتكەنى راستالدى. ەگەر سول ساعاتتاردا ەردوعان تەلەارنالاردان سويلەسە، حالىقتى الاڭعا شاقىرسا، توڭكەرىسكە ارەكەت ەتىلمەس-ءتى، اسكەر دە باراقتان شىقپاس-تى، مىڭداعان جان اجال قۇشپاس-تى. الايدا ول ءۇنسىز قالعان. نەگە؟
- حالىقتى الاڭعا شاقىرۋ ءۇشىن توڭكەرىس ارەكەتىن، ياعني ءوزىنىڭ سوزىمەن ايتساق، «اللانىڭ سىيىن» كۇتتى مە؟ نەلىكتەن باقانداي التى ساعات بويىنشا ءۇن قاتپادى؟
- 16.30-دا توڭكەرىس بولاتىنىن الدىن-الا بىلگەن ەردوعان نەلىكتەن قاۋىپسىز ءبىر جەرگە باس ساۋعالاپ، سول جەردەن مالىمدەمە جاساۋدى ويلاماي، كەرىسىنشە اسكەري ۇشاقتار اعىلعان ىستامبۇلعا بارۋدى شەشكەن؟
- تۋرا توڭكەرىس ورىن الىپ جاتقاندا ءارى اتاتۇرىك اۋەجايىنا بۇلىكشىلەردىڭ شابۋىل جاساعاندارىن جۇرتتىڭ ءبارى ءبىلىپ وتىرعاندا ىستامبۇلعا ۇشىپ كەلۋىن تاعى قالاي تۇسىنەمىز؟
- ەردوعان ۇشاعىنىڭ «Flightradar24.com» ارقىلى قاشان جانە قايدا ەكەندىگىن ەل جاپپاي كورىپ-ءبىلىپ وتىرعاندا، باسقا ءبىر ۇشاقپەن ەمەس، تاعى دا سول اتا ۇشاعىمەن نەلىكتەن جولعا شىقتى؟
10. ونسىز دا كوزسىز تاۋەلكەل ەتە تۇرا، اتا ۇشاعىنا ىلەسكەن F-16 اسكەري ۇشاق ۇشقىشتارىنا قالاي سەنگەن؟
11. وزىنە قاستاندىق جاسالۋىنان قارالاي قورقىپ، «مەنى ۋلاپ قويار» دەگەن سەكەممەن رەزيدەنتسياسىندا ازىق-تۇلىك زەرتحاناسىنا دەيىن اشقان ول، اتىپ ءتۇسىرىلۋى ابدەن ىقتيمال اتا ۇشاعىنا قالايشا جۇرەگى داۋالاپ ءمىندى؟ بۇل «ال ماعان وق جاۋدىرىڭدار» دەگەنىن بىلدىرمەس پە ەدى؟
12. «NTV»، «CNN تۇرىك»، «Doğan Haber»، «AA» سياقتى جەتەكشى اقپارات اگەنتتىكتەرىنىڭ، قۇددى ءبىر كەلىسىپ العانداي، توڭكەرىس ارەكەتى باستالماي جاتىپ، ءالى ەشكىم ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارا الماي جاتقاندا «توڭكەرىستى تۇرىك قارۋلى كۇشتەرى اراسىنداعى گۇلەنشى تەررورلىق ۇيىمدار (FETÖ) ۇيىمداستىرعان» دەگەن حاباردى قايتا-قايتا ەفيردەن تاراتۋلارى، ەردوعان مەن يىلدىرىمنىڭ دا ەكى سوزدەرىنىڭ ءبىرىن وسى سويلەممەن باستاۋى تاڭقالارلاق ەمەس پە؟
13. بۇلىكشىلەردىڭ باستى ماقساتتارى ەردوعان مەن ونىڭ رەزيدەنتسياسى بولا تۇرا، نەلىكتەن تۇرىك ۇلى ۇلتتىق ءماجىلىسى (TBMM) بومبالاندى؟ F-16 اسكەري ۇشاقپەن 450 مىڭ شارشى مەترلىك رەزيدەنتسياسىن جارا الماي، تەك قانا ونىڭ اۋلاسىن اتقىلاۋلارى نەنى بىلدىرەدى؟
14. مىڭداعان قىزمەتكەرى مەن جۇزدەگەن سۋىق قارۋلى قورعانىسى بار رەزيدەنتسياعا 3 وفيتسەر، 13 اسكەردى قوسقاندا بارلىعى 16 اسكەردىڭ شابۋىل جاساۋى جانە ولاردىڭ كىرەبەرىستەگى پوليتسيا تاراپىنان تۇتقىندالۋى اقىلعا قونىمسىز.
15. ساعات 16.00-دە ۇلتتىق بارلاۋ ۇيىمىنان (MİT) توڭكەرىس تۋرالى ەسىتكەن قارۋلى كۇشتەر قولباسشىلارى قالاي عانا تۇك بولماعانداي تويعا بارعان؟
16. توڭكەرىلىسشىلەر 50 اسكەرمەن «Türksat» سپۋتنيكتىك بايلانىس وپەراتورىنا تۇتقيىلدان كىرىپ، كەز-كەلگەن كورسەتىلىمدى ءوشىرۋ نەمەسە تەلەكوممۋنيكاتسيالىق بايلانىس مينيسترلىگىن (TİB) باسىپ الىپ، ينتەرنەت بايلانىسىن اجىراتۋ مۇمكىندىكتەرى بولا تۇرا مۇنى نەگە جاسامادى؟
17. ۇلتتىق بارلاۋ ۇيىمى توڭكەرىستى ساعات 16.00 شاماسىندا ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ بارلىعىن دەرلىك حاباردار ەتكەنمەن، تۇركيا راديو تەلەديدار مەكەمەسى (قىسقاشا ءارى تۇرىكشە TRT. اۋد) نە سەبەپتى باقىلاۋعا الىنبادى؟ توڭكەرىلىسشىلەردىڭ مالىمدەمەلەرىنە نەگە كەدەرگى جاسالمادى؟
18. TRT-نىڭ سول مالىمدەمە جاسالار-جاسالماس قىزمەتكەرلەر تاراپىنان كەرى قايتارىلۋى جانە توقتاتىلعان جەردەن قايتادان حابارلارىن تاراتا بەرۋى كۇمان تۋدىرادى.
19. بولماشى عانا تەررورلىق وقيعا كەزىندە جابىلا قالاتىن Twitter جانە باسقا دا الەۋمەتتىك جەلىلەر سول ءتۇنى نەلىكتەن ىستەن شىعارىلمادى. ءتىپتى ينتەرنەت جىلدامدىعىندا وزگەرىس بولمادى؟ نەگە؟
20. بولماشى عانا تەررورلىق وقيعا كەزىندە بارلىق مەدياعا تىيىم سالىنعانىن ەسكەرسەك، توڭكەرىس ارەكەتى سياقتى وقيعا ورىن العاندا سول شارالار نەگە قولدانىلمادى؟
21. ۇنەمى تىكسىنىپ، قاباعى اشىلماي جۇرەتىن ەردوعان توڭكەرىس ارەكەتى بولعان ءتۇنى تىم بايسالدى كورىندى. تىكەلەي ەفيردە جۇزدەگەن ادام كوز الدىندا ءولىم قۇشىپ جاتقاندا، ونىڭ بۇل بايسالدىلىعىن نە دەپ تۇسىنەمىز؟
22. اسكەر سالاسىندا جاماعاتقا جاقىن ءارى ولاردى قولدايتىن 100 گەنەرال بار ەكەن دە، ولار 3 جىل بويى فەتۋللاح گۇلەننىڭ باستى قارسىلاسى ەردوعاندى قۇپتاپ، سوزىنە باس شۇلعىپ كەلەدى ەكەن. سوسىن جاماعاتشىل دەگەن بارلىق ۇيىمدار مەن كومپانيالاردىڭ بيلىككە ءوتۋىن كۇتىپ جۇرە بەرەدى دە، سوڭىندا گۇلەنشىل بارلىق ۇيىم جابىلىپ، ەلدەگى جاماعاتقا جاقىن قىزمەتكەرلەر تاراتىلعاننان كەيىن «وي، ەندى توڭكەرىس جاسايىق» دەيدى ەكەن. مىسقىل ۇيالاتادى...
23. توڭكەرىس ارەكەتىن ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى شابان ءديشلينىڭ باۋىرى گەنەرال-مايور مەحمەت ديشلي سياقتى ءبازىبىر شەندىلەر جوسپارلى تۇردە قولداپ، كەيىن ول ىستەرىنەن باس تارتقان دەگەن ساحنالىق ستسەناري ءسىزدى سەندىرە الدى ما؟
24. توڭكەرىس ارەكەتىنەن كەيىن بيلىك «تازارتۋ» جۇمىستارىنى جۇرگىزدى. توڭكەرىس ارەكەتى تومەندەگى «تازارتۋلاردىڭ» سىلتاۋى بولعانى ما؟
25. ماسەلەن توڭكەرىس ارەكەتىنىڭ ەرتەسى تاڭەرتەڭ زاڭدى اياق استى ەتىپ، كونستيتۋتسيالىق سوت مۇشەسى الپارسلان التان مەن ەردال تەرجان قاماۋعا الىندى. جوعارى سوتتىڭ (يارگىتاي) 140 جانە مەملەكەتتىك كەڭەس (دانىشتاي) 48 مۇشەسى جونىندە دە تەرگەۋ باستالدى. 2 مىڭ 745 سۋديا، اكىمشىلىك سوت پەن پروكۋرورعا قاتىستى دا قاماۋعا الۋ شەشىمى شىعارىلدى. بۇلاردىڭ توڭكەرىس ارەكەتىنە نە قاتىسى بار؟ بولماسا ولاردىڭ تىزىمدەرى ازىرلەنىپ قويىلعان با؟
26. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، ورتالىق جانە پروۆينتسيالىق ۇيىمدارىندا بارلىعى 8 مىڭ 777 ادام قىزمەتتەرىنەن الاستاتىلدى. توڭكەرىس ارەكەتىن قۇقىق قىزمەتكەرلەرى جاسادى ما سوندا قالاي؟
27. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە 15 مىڭ 200 ادام جۇمىستارىن توقتاتۋعا بۇيرىق الدى. ال جەكەمەنشىك ۇيىمداردا 21 مىڭ مۇعالىم قىزمەتتىك ليتسەنزيالارىنان ايرىلدى. نەگىز رەتىندە «15 شىلدە توڭكەرىس ارەكەتىنەن كەيىن باستالعان زەرتتەۋلەر» كورسەتىلدى. 48 ساعاتتا 50 مىڭ ادام قالاي زەرتتەلىپ ۇلگەرىلگەن؟
28. ءۇش كۇندە ءجۇز مىڭداعان ادامدى قىزمەتتەرىنەن قۋ ءۇشىن اتازاڭ رەتىندە ۇلتتىق بارلاۋ ۇيىمىنىڭ قۇجاتتارى پايدالانىلدى ما؟
29. بۇلىكشىلەر دىتتەگەن ماقساتتارىنا جەتكەن جاعدايدا، وسىنداي ماسشتابتا «تازارتۋ» جۇمىستارى جۇرگىزىلەر مە ەدى؟
30. وسى «تازارتۋ» پروتسەسستەرىن ارەكەتسىز توڭكەرىس دەسەك قالاي بولار ەكەن؟
اۋدارعان – راۋان مالىك
Abai.kz
