ايماقتاعى كليمات جاعدايلارى جەرگىلىكتى ەكونوميكانى دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن اۋىل شارۋاشىلىعىنا قولايلى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سوڭعى جيىرما جىلدا يننوۆاتسيالىق سالاعا اينالدى. مەملەكەتتىڭ قارجىلىق قولداۋىنىڭ ارقاسىندا اۋىل ەڭبەككەرلەرى جاڭا تەحنولوگيالاردى بەلسەنە قولدانا باستادى، بۇعان ەڭ الدىمەن ىلعال ۇنەمدەگىش تەحنولوگيالاردى جاتقىزۋعا بولدى. ونداعان جىلدار بويى سۋعا ءزارۋ بولىپ كەلگەن وڭتۇستىك قازاقستان ءۇشىن بۇل اگرارلىق سالاداعى ناعىز ىلگەرىلەۋ بولدى: 15 مىڭ گەكتاردان استام جەر تامشىلاپ سۋارىلادى. وسى باعىتتاعى جۇمىس باستالعان 2010 جىلمەن سالىستىرعاندا ىلعال ۇنەمدەگىش تەحنولوگيا پايدالانىلاتىن اۋداندار ەكى ەسەدەن ارتىق ۇلعايدى. ەندى مىنە ولار رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتىڭ 70 پايىزىن قۇرايدى. تۇركىستاندا تامشىلاتىپ سۋارۋعا ارنالعان جابدىق شىعاراتىن زاۋىت سالىندى، بۇل شارۋالار ءۇشىن تەحنولوگيانى الدەقايدا ارزان باعاعا ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى.

تەك تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستان شاردارا سۋ قويماسىنان ماقتاارال اۋدانىنىڭ سۋارمالى ەگىستىكتەرىنە ماشينامەن سۋ تارتۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ ەسەبىنەن وبلىستىڭ وڭتۇستىگىندەگى سۋ ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. وڭتۇستىكتەر ونى «تاۋەلسىزدىك جوباسى» دەپ اتادى. قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ ارقاسىندا ەل ءۇشىن ەڭ قىسىلتاياڭ قارجىلىق جانە ەكونوميكالىق داعدارىس كەزەڭىندە مەملەكەت بۇعان 14 ميلليارد تەڭگە جۇمساپ، ماقتاارالدىقتار ماقتا ءوسىرۋ كەزىندە سىرداريا سۋىن وزبەكستان اۋماعى ارقىلى اعىزاتىن مەملەكەتارالىق «دوستىق» ارناسىنداعى سۋعا تاۋەلسىز ەتتى.

وبلىستا قازاق ماقتا شارۋشالىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى اشىلدى،  ونىڭ عالىمدارى ەگىستىكتەردە قازاقستاندا اۋدانداستىرىلماعان وزبەك ماقتاسىن اۋىستىرعان بەس وتاندىق سۇرىپتى ءوسىرىپ شىعاردى. ولاردى ەگۋگە كوشۋ ناتيجەسىندە وبلىس كىرىسىنىڭ ەكسپورتتىق باپتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ءشيتى ماقتا ءونىمىن ارتتىردى. وقو – قازاقستانداعى وتاندىق توقىما ونەركاسىبىنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن ءشيتى ماقتا وسىرىلەتىن جالعىز وبلىس.

قازاقستاننىڭ جەم ءوندىرىسىن دامىتۋ تاريحىندا تۇڭعىش رەت ينستيتۋتتا جوڭىشقانىڭ «كوكساراي» سۋارمالى سۇرىبى شىعارىلدى، ول ماقتا-جوڭىشقا تۇقىم اينالىمىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولادى. «كوكسارايعا» دەيىن وڭتۇستىك قازاقستاندا جوڭىشقانىڭ ونىمدىلىگى وتە تومەن بولگارلىق سۇرىپتارى ەگىلەتىن. تۇقىمدار كورشىلەس رەسپۋبليكادان اكەلىنىپ، اۋدانداستىرىلمادى. جەمدىك داقىلدىڭ ناشار ونىمدىلىگى شارۋالاردىڭ ونى تۇقىم اينالىمىندا پايدالانۋدان تارتىنۋىنا اكەلىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە توپىراق قۇنارلىلىعى تومەندەي ءتۇستى. «كوكساراي» جاعدايدى وڭالتتى.

تاعى ءبىر عىلىمي مەكەمە – «وڭتۇستىك-باتىس مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىقتارى عىلىمي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى» اق قويدىڭ جاڭا تۇقىمىن شىعاردى، سونداي زەرتتەۋلەرى ءۇشىن ءبىر توپ عالىم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى. ينستيتۋتتا شولەيتتەنۋگە قارسى، اريدتىك داقىلداردى سەبۋ ەسەبىنەن جايىلىمداردىڭ قۇنارلىلىعىن ساقتاۋ، جايىلىمدىق مال شارۋشالىعىنىڭ وڭتايلى تاسىلدەرىن قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. كەڭەس داۋىرىندە ۇساق مال باسى بىرنەشە ميلليونداپ جايىلسا، قازىر ولاردىڭ سانى ازايىپ كەتكەن. دەگەنمەن، جاعدايدىڭ وڭالىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ جايىلىمدىق مال شارۋاشىلىعىنا كوڭىل ءبولۋىنىڭ ارقاسىندا، عزي عالىمدارى كەيبىر ايماقتاردا شوپاندارعا قولايلى جاعداي جاساۋعا، زەرتحانالار اشۋعا، بايلانىس جۇيەلەرىن قۇرۋعا باعىتتالعان جوبالاردى ويلاستىرىپ، جۇزەگە اسىرۋدا. مال شارۋاشىلىعىنىڭ بۇكىل ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ونىمىندەگى ۇلەسى 45,7%. باسىم بولىگىن ەت، ءسۇت جانە جۇمىرتقا ءوندىرىسى الادى. وقو شارۋالاردىڭ زور قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرعان «سىباعا» فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتاردى دامىتۋ باعدارلاماسىنا قوسىلدى. وبلىستىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىنىڭ تابيعي رەسۋرستارى مەن ەكونوميكالىق الەۋەتىن ەسكەرسەك، قازىرگى ۋاقىتتا گازدالعان مينەرالدى سۋلار ءوندىرىسى ارتتى.

اباي اقپارات