كۇنى كەشە عانا اقىن ولجاس ومارۇلىنىڭ سۇحباتى باق-تا قىزۋ تالقىلاندى. اقىن ماسكەۋگە بارىپ، وندا ەلشى مارات ءتاجيننىڭ قابىلداۋىندا بولىپ قايتىپتى. كەتەردە ماسكەۋلىك «IQ» دەگەن جۋرنالعا سۇحبات بەرىپ، كارى وداقتان قۇتىلعان جيىرما بەس جىل تۋرالى از-كەم بايانداپ بەرگەن ەكەن.

كولەمدى سۇحباتتىڭ ىشىنەن كوزگە ۇرىپ، سۇيەلدەي كورىنگەنى – ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «بىزگە سوتسياليزم كەرەك» دەگەنى بولدى. اقىن نەگە بۇلاي دەدى؟ سويتسەك، ولجەكەڭ: «ەگەر ءبىزدىڭ ارامىزداعى رۋحاني، مادەني بايلانىستار ۇزىلگەن بولسا، وندا مۇنداي تاۋەلسىزدىكتىڭ قاجەتى شامالى. سوندىقتان، «تاۋەلسىزدىك»، «بوستاندىق» دەگەن تۇسىنىكتەرگە تۇزەتۋ ەنگىزۋ كەرەك. مەنىڭشە، بولاشاق – سوتسياليزمدە»,-دەپتى.

اتى اڭىزعا اينالعان اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ ماسكەۋگە ساپارلاپ، وندا «زاماناۋي تۇركىتانۋ دۇنيەسىنىڭ ماسەلەسى: ءتىل – ادەبيەت – مادەنيەت» اتتى جيىنعا قاتىسىپتى. اقىننىڭ كەلگەنىن ەستىگەن ەلشى مارات ءتاجين ارنايى قابىلداپ، سۇلەيمەنوۆتى قۇبىلىسقا بالاعان. سودان شىققان سوڭ، الگى سۇحباتتى بەرىپتى.

ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ اقىندىعىنا داۋلاسپايمىز، راس. ال ونىڭ وسىنداي وراشولاق ويلارى  كوبىمىزدىڭ كوڭىلىمىزدە كۇمان تۋدىرادى. سوندا بۇل ولجاستىڭ ويى ما، الدە ويىنى ما؟ ءبىز ساۋالناما جاسادىق.

«تاۋەلسىزدىك حالۋا ەمەس!»

ءامىرجان قوسانوۆ:

-مەنىڭشە، كەشەگى كسرو مەن قازىرگى قازاقستاننىڭ تىرلىگىن سالىستىرۋ كەيدە تىم تۇرپايى، ءپريميتيۆتى سيپات الىپ جاتادى. كەيبىرەۋلەر ارزان تاعام، ءۇي مەن ماشيناعا كەزەك، تەگىن ءبىلىم الۋ سەكىلدى سوتسياليزم ەلەمەنتتەرىنىڭ ارتىندا قىلىشىنان قان تامعان، كەز كەلگەن ەركىن وي يەسىن يتجەككەنگە ايداپ جىبەرەتىن، ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردى ماتەريالدىق ءارى مورالدىق تۇرعىدان قاناۋ جاتقانىن ۇمىتىپ كەتەدى! تاۋەلسىزدىك دەگەن بارشاعا ۇناي بەرەتىن، تەك قانا جاعىمدى جاقتارى بار قۇبىلىس ەمەس، ءبارى راحاتتانا جەيتىن ءتاتتى تاعام ەمەس! تاۋەلسىزدىك – قانمەن، تەرمەن، كەسكىلەسكەن شايقاسپەن كەلەتىن قىمبات، كەرمەك ءدامى دە بار قۇندىلىق.

ءبىز قازىر سول تاۋەلسىزدىكتىڭ باعاسى مەن پارقىن ءتۇسىنۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە تۇرمىز! بالكىم، 1991 جىلى ول بىزگە اسپاننان سالبىراپ تۇسكەندەي بولعاسىن، ءبىز ءالى دە ونىڭ قۇنىن تۇسىنبەي جۇرگەن بولارمىز. بىراق، 1991 جىلدىڭ الدىندا 1986 جىلدىڭ جەلتوقسانى بولعانىن دا ۇمىتاپۋىمىز قاجەت! تاۋەلسىزدىك سونىمەن بىرگە حالۋا ەمەس! «تاۋەلسىزبىز!» دەپ ايتا بەرگەننەن ەشنارسە ونبەيدى، شىنايى تاۋەلسىزدىكتى ناقتى ىسپەن، مىنەزبەن، جۇرەكپەن دالەلدەپ وتىرۋ كەرەك!

ءبىر سوزبەن ايتساق، فورمالدى تۇردە ءبىز تاۋەلسىزبىز، بىراق ءىس جۇزىندە تالاي باسشى، تالاي زيالى ءالى دە ەسكىنى اڭساپ، سول كسرو-نىڭ قۇرامىندا ءجۇر! ونىڭ ۇستىنە «تاۋەلسىزدىك» پەن «وقشاۋلانۋ» دەگەن كاتەگوريالاردى قاتار قويۋعا بولمايدى. تاۋەلسىز ەلدىڭ جازۋشىسى بوپ تا، باسقا ەلدەرمەن مادەني قارىم-قاتىناستى دامىتا بەرۋگە بولادى ەمەس پە؟ ماسەلەن، ەۋرووداق ەلدەرى دە ءبىر ۇيىمنىڭ مۇشەسى بولار الدىندا تولىققاندى دەربەس مەملەكەتتەر بولدى. تەك سودان كەيىن عانا ورتاق مۇددەلەر مەن ءبىر-بىرىنە سايكەس ەكونوميكالىق پارامەترلەر نەگىزىندە بىرىكتى.

قازىر لەنيننىڭ مۇراسىنان دايەكسوز كەلتىرۋ مودا ەمەس. سوندا دا مەن ونىڭ «پرەجدە، چەم وبەدينياتسيا، ي دليا توگو، چتوبى وبەدينيتسيا، مى دولجنى سناچالا رەشيتەلنو ي وپرەدەلەننو رازمەجەۆاتسيا» دەگەن ءسوزىن ەسكە سالايىن. ارينە، بۇل ءسوز ناقتى تاريحي جاعدايدا، تاكتيكالىق تۇرعىدا ايتىلعان ءسوز. بىراق ونىڭ جانى بار. بىزگە دە 70 جىل بويىنا جۇرتتىڭ، سونىڭ ىشىندە، ورىسشا جازاتىن ينتەلليگەنتسيانىڭ بويىنا ءسىڭىپ كەتكەن يدەولوگيالىق، ساياسي، پسيحولوگيالىق سارقىنشاقتاردان قۇتىلۋىمىز كەرەك! سودان كەيىن عانا شىن مانىندەگى، تەڭ دارەجەلى بىرىگى، ۇجىمداسۋ سەكىلدى يدەيالاردى قاراستىرۋعا بولادى...

سۇلەيمەنوۆ تە قوعامدىق دامۋدىڭ ەكى فورماتسياسىن كورگەن ادام

قۋاندىق شاماحايۇلى:

-ولجاس سۇلەيمەنوۆ تە ءبىز سەكىلدى قوعامدىق دامۋدىڭ ەكى فورماتسياسىن كورگەن ادام. سوتسياليزم كەزىندە ونىڭ جاستىق شاعى ءوتتى. جاي وتكەن جوق. دۇركىرەپ، اتاعى جەر جارىپ داۋىرلەپ تۇرعان كەزى عوي. ولجەكەڭ سوتسياليزمنەن بۇرىن سول ءبىر التىن داۋىرىندەگى جاستىق شاعىن كوبىرەك ساعىنىپ كەتكەن جوق پا ەكەن؟ ول دا مۇمكىن. بىراق، ول كىسى قاتتى تۇڭىلەتىندەي قازىرگى تاۋەلسىزدىك كەزەڭدە دە ەش جاماندىق كورىپ جۇرگەن جوق سەكىلدى. ەكى فورماتسياعا دا جاعىپ جۇرگەن ءبىر باقىتتى ادام بولسا، وسى ولجەكەڭ بولار.

دەسە دە قازىرگى وتپەلى كەزەڭنىڭ تىم سوزىلىپ كەتكەنى، قوعامدا سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ، ادىلەتسىزدىكتىڭ بەلەڭ الىپ، حالىقتىڭ ورتاق قازىناسى مەن بايلىعىن توناپ، ۇرلىقپەن بايىعانداردىڭ تىم استامسىپ كەتكەنى جالعىز ولجاس اعامىزدى عانا ەمەس ءبارىمىزدى دە الاڭداتىپ وتىرعان جايى بار. وسىنىڭ بارىنە اشىنعان سوڭ ءسوتسياليزمنىڭ ارتىقشىلىعىن ولجەكەڭ ساعىنا ەسكە العان بولار.

جالپى، قوعام اراسىندا ء"بىز كۇتكەن، سان جىلدار بويى اڭساعان تاۋەلسىزدىك وسى ما ەدى؟" دەپ ءتۇڭىلىپ جۇرگەن جاندار بارشىلىق. الايدا، سولاي ەكەن دەپ تاۋەلسىزدىكتى تاركى ەتۋگە بولمايدى. قوعام تازارار، وزگەرەر، ونى دا كوز كورەر.

«تاۋەلسىزدىك ۇعىمىن - وقشاۋلانۋ دەپ تۇسىنبەۋ كەرەك»

ەسەنگۇل كاپقىزى:

-«الەم ازاماتى» كسرو جانە قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ جاقىندا ماسكەۋدە «زاماناۋي تۇركىتانۋ دۇنيەسىنىڭ ماسەلەسى: ءتىل – ادەبيەت – مادەنيەت» اتتى باسقوسۋعا قاتىستى. ولجاس ومارۇلىنىڭ الەم ادەبيەتىنە قوسقان وراسان ۇلەسىن ەرەكشە باعالاعان ماسكەۋلىكتەر 80-ءنىڭ سەڭگىرىنە شىققان اقىنعا رەسەيلىك حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى دوكتورى اتاعىن بەرىپ، ونىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان «ولجاس ي يا» اتتى كىتابىنىڭ تۇساۋىن كەستى. وسىنداي مارە-سارە كۇيدە www.iq.expert.ru سايتىنا سۇحبات بەرگەن ولجەكەڭ كسرو-نىڭ قۇلاعانىنا ءالى دە وكىنەتىنىن ايتادى. دەگەنمەن «الەم ازاماتىنىڭ» تاۋەلسىزدىك تۋرالى ويلارىنا قۇلاق اسقان ءجون سەكىلدى. ونىڭ ويىنشا، جالپى ادامي، ينتەرناتسيونالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتار كەڭەس وداعىندا وتە جوعارى بولاتىن. قازىر ول قۇندىلىقتاردىڭ ءمانى كەتتى. «پوستكەڭەستىك ەلدەر «تاۋەلسىزدىك» ۇعىمىن «وقشاۋلانۋ» دەپ تۇسىنۋدە. ايتالىق، قىرعىز، تاجىك، وزبەكتەرمەن قۇداي قوسقان كورشىمىز. وسى 25 جىلدا مەن بىردە-ءبىر رەت تاشكەنت پەن دۋشانبەدە بولعام جوق. بىزدەگى يگى-جاقسىلار ارالاسپايدى. حابار الىسپايدى. سولاي. وقىرمان  جوق، ادەبيەت جوق.  دالادا قالدى ءبارى. تاۋەلسىزدىكتى رۋحاني، مادەني بايلانىستى ءۇزۋ دەپ تۇسىنەتىن بولساق، مۇنداي تاۋەلسىزدىكتىڭ ادامدارعا ەش قاجەتى جوق. «تاۋەلسىزدىك»، «ەگەمەندىك» دەگەن تۇسىنىكتەردىڭ كەڭىستىگىن كەڭەيتۋ كەرەك. كەڭەيتپەسەك ولار ءومىر سۇرە المايدى. تىرشىلىك ەتە المايدى دەگەن ول. دەمەك ءبىزدىڭ ورلا ازيا مەملەكەتتەرى ءوز سوقپاقتارىمەن، ءوز دامۋ جولىمەن كەتتى. تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر ءبىر-بىرىمەن رۋحاني قارىم-قاتىناس جاساۋدان قالدى. ەگەر «وقشاۋلانۋدى» - تاۋەلسىزدىك دەپ تۇسىنسەك، ءبىز ءوزىمىزدى-ءوزىمىز ورعا جىعامىز. سول سەبەپتى، «الەم ازاماتىنىڭ» الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنگەن ءجون سياقتى. رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋى الەمدە زۇلىمدىق تۋىنداۋىنا جانە اگرەسسيانىڭ كۇشەيۋىنە جول باستاپ وتىر. الايدا بۇعان بولا كسرو-نىڭ كەلمەسكە كەتكەنىنە وكىنىش بىلدىرمەگەن ابزال دەپ ويلايمىن. 

دايىنداعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz