وڭتۇستىكتەگى اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ حاس شەبەرىنىڭ ءبىرى «سارىاعاش جەر سىيى» جشس-ءنىڭ باسشىسى تاناباي شىنتاسوۆ. شارۋاشىلىق ەليتالىق كوكونىس، جەمىس-جيدەكتەر مەن ءجۇزىم كوشەتتەرىن وڭدەۋمەن اينالىسادى 

2002 جىلى قۇرىلعان سەرىكتەستىكتىڭ 14 جىلدا اتقارعان جۇمىسىنىڭ ايعاعى — جايقالعان جاسىل جەلەك. «سارىاعاش جەر سىيى» جشس وسىدان 10 جىل بۇرىن ءجۇزىم مەن ءتۇرلى جەمىس اعاشتارىنىڭ كوشەتتەرىن ساتۋ ارقىلى اۋىلشارۋاشالىق ونىمدەرى نارىعىنا كىرىپ كەلدى. مۇنىڭ بارلىعى كوپ جىلعى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى بولاتىن. تاناباي شىنتاسوۆتىڭ وقىعان ماماندىعى گيدروتەحنيك. جامبىل گيدرومەليوراتيۆ ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ، تۋعان جەرى سارىاعاشقا ورالىپ، كەيىننەن ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان باۋ-باقشاسىن جانە ءجۇزىم القابىن ەگۋدى قولعا الدى. سارىاعاش – قازاقستانداعى ءجۇزىم القابى 850 گەكتاردى قۇرايتىن بىردەن-ءبىر اۋدان بولدى. ول كەزدە بارلىق كولحوزدار مەن سوۆحوزدار باعباندىقپەن اينالىسقانىمەن، تاناباي باعبان اۋىلشارۋاشىلىعىندا كوشەت دايىنداۋدا ءبىرشاما قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەزدەستى. العاشىندا بۇل كاسىپكە جاي عانا قىزىعۋشىلىقپەن قاراعانىمەن، كەيىن ول ءومىرىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالاتىنىن بىلگەن جوق.

1990 جىلدىڭ باسىندا تاناباي شىنتاسوۆتى «سارىاعاش» سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى ەتىپ تاعايىندايدى. بۇل سوۆحوزدىڭ شارۋاشىلىعىندا اعاش كوشەتىن دايىندايتىن اۋماعى 50 گەكتاردى قۇرايتىن ءىرى تالىمباق بولدى. بۇل كەزدە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا مۇنداي ءىرى تالىمباق — 2, ال، رەسپۋبليكادا — 8 عانا بولاتىن. سارىاعاشتىقتار بۇل كەزدە قازاق عىلىمي-زەرتەۋ ينستيتۋتىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەدى. تاناباي بەكتانۇلى باعباندىقپەن تۇبەگەيلى اينالىسۋ ءۇشىن 38 جاسىندا اسپيرانتۋراعا تاپسىردى. ونىڭ عىلىمي جەتەكشىسى، اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، كەمال كاريۇلى تانابايعا وڭتۇستىكتە وسىرۋگە بولاتىن اعاش تۇقىمدارىن زەرتتەۋگە كەڭەس بەردى.

تاناباي باعبان سارىاعاش اۋدانىنىڭ تابيعي-كليماتتىق جاعدايى تەك جەمىستەر مەن كوكونىستەرگە ارنالعاندىعىن جاقسى بىلەدى. سوۆحوز ديرەكتورى شارۋاشىلىقتا جاڭا يننوۆاتسيا ەندىرۋگە تىرىسادى. عالىمدار دا مۇنىڭ دۇرىستىعىن ايتىپ، قولداۋ كورسەتەدى. ماسەلەن، 1995 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جامبىلدىڭ سۋ شارۋاشىلىعى ماماندارىنىڭ كومەگىمەن 9 گا جەرگە تەلىنگەن بۇرشىك (ەكپە، ۇلاستىرىلعان شىبىق) ماتەريالداردى ۇلعايتۋدا ءيمپۋلستى جاڭبىرلاتىپ سۋعارۋ جۇيەسىن ەنگىزدى. بۇدان بولەك، باعبان جاڭا تەحنولوگيا نەمەسە جاڭا سورتتاردى ويلاپ تابۋدا ءتۇرلى تاجىريبەلەردى جاساپ كورگىسى كەلدى. الايدا، بۇل ۋاقىتتا كوشەتتەرگە دەگەن سۇرانىس بولعان جوق. سەبەبى، دۇكەندەر مەن بازارلاردى سىرتى جىلتىراعان، بىراق ءدامى نە ءيىسى جوق جەمىستەردىڭ سان ءتۇرى قاپتاپ كەتكەن بولاتىن.

2002 جىلى «كراسنىي ۆوستوك» كولحوزىندا بوس جاتقان جەردى تاناباي شىنتاسوۆتىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىمەن ەلىمىزدە العاش رەت جەكە تالىمباق جاسايدى. 35 گا جەردى قۇرايتىن تەرريتوريا باسىندا تومپەشىكتەر مەن ساي-سالالى جەرلەر ەدى. ماماننىڭ ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىندا جەردىڭ ساي-دوڭدەرىن رەتتەستىرەدى، ال، ءجۇزىم سۇرىپىن تاڭداۋعا قازاق جەمىس جانە ءجۇزىم شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ماماندارى كومەكتەسەدى.

«ەڭبەك – ءتۇبى زەينەت» دەگەن وسى بولار. ءۇش جىلدان كەيىن تالىمباقتىڭ مىڭداعان كوشەتتەرى الماتى قالاسىنا وتىرعىزۋعا جونەلتىلەدى. بۇل كەزدە باعباندىقپەن اينالىساتىندارعا مەملەكەت تاراپىنان كومەك بولمادى. 2007 جىلى عانا سۋبسيديالاۋ باستالدى. سودان كەيىن «سارىاعاش جەر سىيى» جشس تالىمباعىنان 100 مىڭ، ودان كەيىنگى جىلدارى 200 مىڭنان اسا كوشەت ساتىلدى

– كوشەت ءوسىرىپ، ءجۇزىم شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ەرتە مە، كەش پە كەلەتىنىمىزدى ءبىلدىم. ءجۇزىم شارۋاشىلىعىنىڭ بولاشاعى بار ەكەنىنە سەندىم. ويتكەنى، الەم ەلدەرىنىڭ بۇعان قىزىعۋشىلىعى جوعارى. ارتىقشىلىعى دا بار. ايتالىق، قازاقستاندا المانىڭ ورتاشا تۇسىمدىلىگى گەكتارىنا 47-50 تسەنتنەردەن. ال، تىربيعان كوشەتتەردى (كارليكوۆىح ساجەنتسوۆ) پايدالانا وتىرىپ، ونى 50-60 تونناعا دەيىن جەتكىزۋگە بولادى، — دەيدى ت. شىنتاسوۆ.

بۇگىنگى تاڭدا «سارىاعاش جەر سىيى» جشس باۋ-باقشاسىندا جەرگىلىكتى كوشەتتەر عانا وسەدى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن فرانتسيالىقتار 17 مىڭ كوشەت ساتىپ العان. 3 گەكتارىنا انالىق تەلىنگەن بۇرشىكتى ءتۇرى وتىرعىزىلعان. ونىڭ ارقايسىسى ورتاشا ون شاقتى تامىردان تۇرادى. ولاردىڭ جاقسى ءوسىپ-جەتىلۋىنە وتاندىق ونىمدەر قولدانىلادى. سارىاعاشتىڭ كليماتى فرانتسۋزداردىڭ تابيعاتىمەن ۇقساس بولعاندىقتان، جاڭبىرلاتقىش قوندىرعىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن.

قازىرگى تاڭدا تالىمباق اۋماعى 94 گا قۇرايدى، ونىڭ 65 گا جەرگە تامشىلاتىپ سۋعارۋ جۇيەسى ورناتىلعان. كومپيۋتەرلىك باعدارلاما سۋعارۋدى رەتتەپ، ءبىر ۋاقىتتا مينەرالدى تىڭايتقىشتارمەن قامتاماسىز ەتۋىن ءوزى جۇيەلەپ وتىرادى. بۇل سۋ مەن مينەرالدى تىڭايتقىش شىعىنىن 3 ەسە ازايتادى.

سەرىكتەستىككە تيەسىلى 94 گەكتاردىڭ 23 گەكتارىندا باۋ، 11 گەكتارىندا ءجۇزىم، 15 گەكتارىندا كوشەتتەر وتىرعىزىلعان. سەرىكتەستىك ءوڭىردىڭ عانا ەمەس، ەلدىڭ شارۋا قوجالىقتارىن جەرگىلىكتى جەرگە بەيىم جەمىس-جيدەك جانە كوكونىس كوشەتتەرىمەن قامتۋدا ەڭبەك ەتۋدە. كۇزگى جيىن-تەرىم اياقتالىسىمەن «سارىعاش جەر سىيى» جشس-ءنىڭ جۇمىشىلارى كوكتەمگە جۇزىمدىك كوشەتتەرىن ازىرلەۋگە كىرىسەدى.

Abai.kz