«ساقالىنا سارى شىركەي ۇيالاپ، ميىعىنا قارا شىبىن بالالاپ» قۋ باسى قۇلا تۇزدە قالعان قازاقتىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، كوز جاسىن بۇرشاقتاي توككەن اۋليە ابايدىڭ «جارلىلىق، جالىنىشتى جاۋتاڭ كوزدىك» جايلاعان جۇرتىنان الىستاعالى عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە، قازاق مۇڭى، جۇرەككە قاتقان شەر-شەمەن تارقامادى. اباي جاساعان پورترەت - «مۇرتى اۋزىنا تۇسكەن» ۇسقىنسىز قازاق ۋايىمى «جاساسىن ازاتتىق!» - دەپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتقان زاماندا دا ايىقپادى. نەگە؟ ساۋالىمىزعا جاۋاپ ىزدەستىرىپ الىس-جاقىنعا قوڭىراۋ شالعان ەدىك...

ومار جالەلۇلى: ەلدىك سانانىڭ ەسكەرتكىشى

«ساقالىنا سارى شىركەي ۇيالاپ، ميىعىنا قارا شىبىن بالالاپ» قۋ باسى قۇلا تۇزدە قالعان قازاقتىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، كوز جاسىن بۇرشاقتاي توككەن اۋليە ابايدىڭ «جارلىلىق، جالىنىشتى جاۋتاڭ كوزدىك» جايلاعان جۇرتىنان الىستاعالى عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە، قازاق مۇڭى، جۇرەككە قاتقان شەر-شەمەن تارقامادى. اباي جاساعان پورترەت - «مۇرتى اۋزىنا تۇسكەن» ۇسقىنسىز قازاق ۋايىمى «جاساسىن ازاتتىق!» - دەپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتقان زاماندا دا ايىقپادى. نەگە؟ ساۋالىمىزعا جاۋاپ ىزدەستىرىپ الىس-جاقىنعا قوڭىراۋ شالعان ەدىك...

ومار جالەلۇلى: ەلدىك سانانىڭ ەسكەرتكىشى

«قالىڭ ەلىم قازاعىم قايران جۇرتىم» دەگەن ولەڭ سول كەزدەگى قازاقتىڭ رۋحاني احۋالىنان  حابار بەرەتىن وتە ءبىر تەرەڭ تالعامدى ولەڭ.  قاراپ وتىرىپ بۇل ولەڭنەن ابايدىڭ ۇلتتىق، ەلدىك ساناعا كوتەرىلگەن دانالىعىن اڭعارامىز. حاكىم «قالىڭ ەلىم قازاعىم قايران جۇرتىم» دەيدى، «قايران توبىقتىم»، «قايران ارعىنىم»، «قايران ورتا ءجۇزىم» دەمەيدى. مىنە، وسىنداي ساناعا كوتەرىلگەن عۇلامانىڭ ويى وتە وزەكتى. نەگە؟  ويتكەنى بۇگىن ءبىزدىڭ قوعامدا ونداي سانا جوق. ەل بولۋ ءۇشىن جۇرتىم دەسە قابىرعاسى قايىساتىن ادامدار كەرەك-اق. وكىنىشكە قاراي ونداي ادامدار وتە از، ساناۋلى عانا. ۇلتتىق يدەولوگياعا يدەال بولاتىن ادامداردى ناسيحاتتاۋ، ابايدى ناسيحاتتاۋ، «قالىڭ ەلىم» دەپ ايتا الاتىن ادامداردى كوتەرمەلەۋ، ءار كەز سولاردى ەل ىشنەن تاۋىپ، ءماسىليحات قۇرۋ بىزدە جوق. بۇگىنگى رۋلىق، تايپالىق دەڭگەيدە قالىپ قويعان ادامداردى سىناۋ، زامانعا ساي كەلمەيتىن پاسىق ارەكەتتەردى باسىپ-باسىپ ايتۋ - ءداۋىر تالابى. «جاۋىردى جابا توقىپ» جۇرە بەرسەك، جاڭاعى اباي ايتىپ كەتكەن جاعدايدان تۇزەلۋىمىز وتە قيىن. حاكىمنەن الاتىن ەڭ ۇلكەن ساباق - ەلدىك سانا. كەيبىر ادامداردا  «اباي قازاقتى سىناي بەرەدى، سىناي بەرەدى. ابايدى وقىعان قازاقتىڭ بالاسى ءتۇڭىلىپ كەتەدى» دەگەن ۇشقارى پىكىر دە قالىپتاسقان. حاكىمنىڭ قازاقتى سىناۋىندا قازىر بىزدە جوق، بىزگە جەتىسپەيتىن ۇلى ماحاببات جاتىر. جۇرتىن شىن سۇيگەن ادام عانا ونىڭ كەمشىلىگىن كورىپ، تۇزەلسە ەكەن دەپ، جانىنا باتىرىپ-باتىرىپ ايتا الادى. بار. شاكارىم اتامىز «سوككەنىڭ بولسىن - سۇيگەنىڭ، دوستىعىڭ بولسىن - كۇيگەنىڭ، اششى تىلمەن تيگەنىڭ، جوعالسىن دەپ مىندەرى»، - دەپ، ابايدىڭ تاعىلىمىن جالعاستىردى. بۇل ولەڭدەردە مايموڭكە جوق، بىتەۋ جارانى ىرەپ جاراتىن قىلپىپ تۇرعان اششى ساركازم، اششى مىسقىل بار. «اششى سيا  دولى قول، نە جازىپ كەتتى جايى سول. وكپەلەسەڭ ءوزىڭ ءبىل»، - دەگەن عۇلامانى «قازاققا وكپەلەيدى ەكەن»، - دەگەن تەرىس پىكىرگە تاڭعانىمىز «باياعى جارتاستىعىمىز». جاراتۋشىنى تانىعان، اللانىڭ حيقىمەتىن سەزگەن ادامداردا بۇگىلۋ، مايموڭكەلەۋ، كىبىرتىكتەۋ بولمايدى. تۋرا تارتادى. شاكارىم ابىزدىڭ «جاقسى ادام ءمىنىن ايتسا كەكتەنە مە» دەيتىنى سول. بىزگە بابالارىمىز ايتقانداي كەمشىلىكتەرىمىزدى تۇزەۋ جەتىسپەيدى. «قۇلعا قۇل دەسەڭ -, ولگىسى كەلەدى، بيگە قۇل دەسەڭ كۇلكىسى كەلەدى»، - دەيدى قازاق. رۋحاني جاعدايىمىز سونداي قازىر. ءبىز رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇلى بولعان ادامدارمىز. سىندى كوتەرە المايتىندىعىمىز، تەرىمىزدىڭ تارلىعى، شاتىناپ شىعا كەلەتىنىمىز قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ كورىنىستەرى. سىناعان ادامنىڭ جاعاسىنا جارماسىپ، عۇمىر بويى كەكتەسىپ وتەتىنىمىز سول قۇلدىق سيندرومدار قالدىعى..

بابالارىمىزدىڭ «باقپاساڭ مال كەتەدى، قاراماساڭ قاتىن كەتەدى» دەگەن ءپالساپاسى بار. قازاق «ەلى يەسىز، جەرى كيەسىز» بولماعان، حاندارى، سۇلتاندارى، بيلەرى بار باعۋلى حالىق بولعان. باعۋلى دەگەن ءسوزدىڭ ار جاعىندا باعى بار، سول حالىقتىڭ باعىن باعاتىن ادامدار بولعان دەگەن ماعىنا جاتىر. ابايدىڭ زامانىندا حاكىمنىڭ مەڭزەگەنى «وسى حالىقتى باعاتىن ادامدار بولماي قالدى، حالىق باعىمنان كەتتى» دەگەن جانايقاي. مۇسىلمان دىنىندە مۇرتتى تاربيەلەپ، باپتاپ وتىرادى. مۇرت اۋىزعا تۇسسە، حارام دەلىنەدى. بۇل جەردە حاكىم سيمۆوليكالىق تۇردە حالىقتىڭ بۇرىنعى باعىمىن ايتىپ وتىر. حالىقتى باققان بۇرىن. ونى وتتان، سۋدان ساقتاپ، مورالدىق احۋالىن تۇزەپ، كەرى كەتكەنىنە جول نۇسقاپ وتىراتىن باعباندارى بولعان. «ەندى زامان وزگەردى، قازاق باعباندارىنان ايىرىلىپ قالدى، مۇرتى اۋزىنا ءتۇسىپ كەتتى» دەيدى ابىز. وسى ءبىر ءسوزدىڭ ءوزى سول كەزدەگى قازاقتىڭ رۋحاني احۋالىنان حابار بەرىپ وتىر. ءبارىبىر سول كەزدەگى قازاقتىڭ ۇياتى بار ەكەن. اباي جاساعان رۋحاني قىسىمنان الاش قوزعالىسى پايدا بولدى. حاكىمنىڭ رۋحاني ديناميكالىق قىسىمى جەمىس بەردى. نەگە؟ كەنەسارىنىڭ باسى كەسىلگەننەن كەيىن، ورىسقا قارسى قارۋلى كۇرەستىڭ ناتيجە بارمەيتىنىن اباي ءتۇسىندى. ەندى كوتەرىلىستىڭ باعىتىن وزگەرتۋ كەرەك. رۋحاني كوتەرىلىسكە شىعۋ كەرەك. «جاۋىڭنىڭ ءتىلىن ءبىل، ورىستىڭ ءتىلىن ۇيرەن، سوندا ولارمەن تەڭەسەسىڭ. سوندا وتارلىقتان قۇتىلاسىڭ» دەگەن ۇندەۋ تاستادى ۇلى اقىن. بۇل ەستافەتانى الاش زيالىلارى ءىلىپ اكەتتى. سول كەزدەگى قازاقتىڭ ساپاسىنىڭ (اباي سىناعان قازاقتىڭ) قازىرگى قازاقپەن سالىستىرعاندا جەر مەن كوكتەي پارقى بار. «تۇيەنى جەل شايقاسا، ەشكىنى كوكتەن ىزدە» دەگەندەي جاعدايدامىز قازىر. اباي سىناعان قازاق ءتىلىن، ءدىلىن جوعالتپاعان ەدى عوي. ال، قازىرگى كەزدە ابايدىڭ ءتىلى تۇگىلى قاراپايىم ادەبي ءتىلدى ءتۇسىندىرىپ، يلاندىرىپ ايتاتىن ادامداردىڭ ءوزى ساناۋلى. قازىرگى رۋحاني جاعدايىمىز اباي سىناعان كەزەڭنەن دە كەرى كەتتى. ونى ايتۋ كەرەك. قازاقتىڭ «جاماندىقتى ايتسا كەتەدى» دەگەنى بار ەمەس پە..  نەمىستىڭ قۇداي تۋرالى پوەما جازعان ۇلى اقىنى گيولدرلين «ادامزاتقا اقىرزامان كەرەك» دەپ ايتقان ەكەن. وسى يدەيانىڭ جۇلگەسىن قۋالاساق، اقىرزامان تاياعان كەزە دە قوعام ابدەن ءىرىپ-ءشىرىپ، شەگىنە جەتكەن كەزدە رۋحاني ورلەۋ باستالادى ەكەن. ابايدىڭ جاساعان جۇمىسى وسى. ارام ءشوپتى ورتەگەندەي قازاقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتتى. ايتپەگەندە بويكۇيەز حالىق: «ە، الدىمىزعا سالعان بەس-التى مالىمىز بار، قۇدايعا شۇكىر ءبىز دە ەل ەكەنبىز عوي»، - دەپ توقمەيىلسىپ جۇرە بەرۋشى ەدى. ءدال قازىر بىزگە سانانى سىلكىندىرەتىن سونداي يدەولوگيا كەرەك-اق. قۇلدىق سانادان ايىعۋ كەرەك، ەسكى مەرەزدەردەن ارىلۋ كەرەك. وكىنىشتىسى، ءبىز قازىر كوپ نارسەنى ايتپايمىز. ۇيتكەنى «ءبارى جاقسى» بىزدە. الدانعان، قورلانعان ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى. ابايدىڭ زامانى وتارشىلدىقتىڭ ەندى باستالعان كەزى بولسا، ءجۇز ەلۋ جىل وتكەننەن كەيىن قۇلدىقتىڭ قامىتىن ميلىقتىرا كيگەن حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز ءبىز. جاعدايىمىز اۋىرۋحانانىڭ جان ساقتاۋ بولىمىنە تۇسكەن اۋىر ناۋقاس ادامدىكىنە ۇقسايدى. بىزگە ابزال جاندار كەرەك. «جاماندى جامان دەسەڭ، جاسىپ كەتەدى، تەنتەكتى تەنتەك دەسەڭ، شاشىپ كەتەدى» دەمەكشى، رۋحىمىزدى كوتەرەتىن يدەولوگيا اۋاداي قاجەت. كورشى حالىقتاردا: «اۋىرۋدان جازىلۋ ءۇشىن ناۋقاس ەكەنىڭدى مويىنداۋىڭ شارت» دەگەن ءتامسىل بار. ءوزىمىزدىڭ جۇرت: «اۋىرۋىڭدى جاسىرعانىڭمەن، ءولىمىڭ اشكەرى» دەيدى. جەكە ادامنان باستاپ مەملەكەتكە دەيىن رۋحاني اۋىرۋعا شالدىققانىڭدى، قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ شىرماۋىنا تۇسكەنىمىزدى نەگە مويىندامايمىز؟ قىتايلار: «كىم ءوزىنىڭ اۋرۋ ەكەنىن بىلسە، ەندى ول اۋىرۋ ەمەس»،- دەپ. ءبىز كەمشىلكتەرىمىزدى مويىنداپ، تۇزەلۋگە كۇش سالعاندا عانا ارىلامىز بۇل دەرتتەن.

تاعى ءبىر ماسەلە ءبىزدىڭ رۋحاني تۇتاستىعىمىزعا تۇسكەن سىزات.  قازاق ءبىر اللا، ارۋاق دەپ وسكەن، ءبىرتۇتاس حالىق ەدى عوي. ابايدىڭ «رەنجىگەن قازاق باسىما شاش قويىپ، مۇرت قويىپ شوقىنىپ كەتپەسەم بە» دەپ قورقىتاتىنى بار دەيتىنى بار ەمەس پە. مىنە، مۇسىلماندىقتىڭ دەڭگەيىنە قاراڭىز. قازىرگى كەزدە «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەمەكشى، قازاق رۋحانياتىنىڭ قاقپاعى كەتتى. كورىنگەن يت سۇعاناق تۇمسىعىن سۇعىپ جاتىر قازانىمىزعا. ءتۇرلى ءدىني سەكتانىڭ «جاڭبىردان كەيىەگى ساڭىراۋ قۇلاقتاي قاۋلاعانى» قازاقتىڭ باعبانى جوقتىعى. سول رۋحاني جاعداي «ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى اۋ مۇرتىڭ» ءالى جالعاسۋدا.

راحات مامىربەك: باياعى جارتاستىڭ جاڭعىرىعى

مەنىڭ ويىمشا، اباي زامانىنداعى قازاق ءداستۇرلى قوعامنان ءالى شىقپاعان، بالاڭ، قىرداعى قازاق بولاتىن دەپ ەسەپتەيمىن ءوزىم. ودان بەرى دە  عاسىردان استام ۋاقىت ءوتتى. سول زاماننان موينى وزىق شىعىپ، باتىسقا دا، شىعىسقا دا كوز سالىپ ويانعان ابايدىڭ ء(بىز قازىر ابايدى وقىپ الدىق قوي. وقىماعان ادامنىڭ كوزىمەن قاراپ، قازىرگى زاماننىڭ ساۋاتتى، نارىققا يكەمدەلگەن بيىگىنەن قاراساق) «جان كورىنبەس كوزىمە» دەيتىندەي جاعدايدا بولاتىن ءجونى بار. ويتكەنى ول كەزدە قازاق دالاسىندا (قازىر سالىستىرىپ ايتۋ ارينە، كۇلكىلى) جۇيەلى ءبىلىم بەرىپ، جالىقپاي وقىتاتىن مەكتەپ بولعان جوق. مەكتەپپەن بىرگە نە كەلۋشى ەدى؟ ەڭ قاراپايىم نارسە ماتەماتيكا، فيزيكا، گەومەتريا، ادەبيەت كەلەدى عوي تىم قۇرىماعاندا. سول XIX عاسىردىڭ ورتاسىنداعى قاراپايىم وتباسىن الايىقشى،  ازىن-اۋلاق مالىن باققانىنا ءماز، مەكتەپ جوق، مادەني كوكجيەگى وتە تار قازاقتاردى عانا ەلەستەتەسىڭ. ەلەكتر قۋاتى دەگەن دۇنيەنى اتاماي-اق قويىڭىز. ءتىپتى «قالقامان-مامىر»، «ەڭلىك-كەبەكتى» ت.ب. قيسا داستانداردى شاكارىم جازىپ قالدىردى كەيىن. ول داۋىردە ەرتەكشى بايماعامبەتتىڭ ءوزى ابايدىڭ الدىرعان كىتاپتارىن پايدالاناتىن. بايماعامبەتتىڭ ايتقان ەرتەگىسىنە كينوتەاترعا بارعانداي اۋىزدارى اڭقيىپ قايتاتىن بايقۇس قازاقتار. قۇنانبايدىڭ تۇڭعىشى قاليوللا كەلىپ ەڭ العاش سكريپكا ويناعانداعى جۇرتتىڭ كوڭىل-كۇيىن ايتشى. XXI عاسىردىڭ كوزىمەن قاراعان كەزدە، جاعدايى مۇشكىل قازاق قوعامىنىڭ كەسكىن-كەلبەتى كوز الدىڭا بىردەن كەلەدى. ءداستۇرلى شارۋاشىلىق، مال شارۋاشىلىعىندا دا تەحنولوگيالىق وندىرىستەر جوق. كادىمگى تابيعي ادامنىڭ، العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىستىڭ جاراتىلىسى ءومىر ءسۇردى. سالىستىرىپ قاراساق، سول كەزدە امەريكادا برۋكلين كوپىرى سالىنىپ جاتقان (1885 جىلدارى). بۇل كوپىر وتە بيىك، قۇرىش-بولاتتان قۇيىلىپ جاسالعان وزىق تەحنولوگيانىڭ جارقىن كورىنىسى ەدى بۇل وزگە جۇرتتاعى. كوپىر قۇرلىسىنان سول كەزدەگى امەريكا قوعامىنىڭ عىلىمىن، تەحنولوگياسىن، قالانىڭ دامىعان، وركەنيەتتىڭ گۇلدەنگەن كەزەڭىن تۇسىنەر ەدىك. تۋمىسىنان دارىندى اباي وسىنىڭ ءبارىن درەيفەردىڭ «ەۋروپا قوعامدىق ويىنىڭ دامۋى» سەكىلدى كىتاپتاردان وقىپ، ءبىلىپ، قازاقتىڭ قاراڭعى قوعامىنان قاتتى تۇرشىگەدى. سونىسىنا قاراماي وزگە حالىقتى كەلەمەجدەيتىن قازاقتىڭ داڭعويلىعىنا، تويشىلدىعىنا، قىزقۇمار، قىزىققۇمارلىعىنا، ونەرگە ۇمتىلمايتىن جالقاۋلىعىنا كوڭىلى قالىپ، جۇرەگى سىزدايدى. «دەپ ناسيحات بەرگەندە، ۇياتسىز، ارسىز سالتىنان، قالعىپ كەتەر ارتىنان» دەيتىنى سول عوي حاكىمنىڭ تاۋسىلىپ. قازاقتىڭ بويكۇيەزدىگى، ىشىندەگى سالقىندىعى ءومىردى ىستىق قابىلداعان عۇلامانىڭ كوكىرەگىن قارس ايىرىپ، جۇرەگىن شەرگە تولتىردى. ول كەزدەگى قازاقتىڭ جاعدايىن قىتايدىڭ، ورىستىڭ، تۇرىكتەردىڭ تاريحىمەن سالىستىرعاندا قۇرىپ كەتۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان ۇلت رەتىندە قاراستىرۋعا بولار ەدى. XYI عاسىرلاردا تۇرىكتەر سوعىس قارۋلارىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن قولدانا باستادى. ۇلكەن-ۇلكەن قالالار سالدى.  ستامبۋلدىڭ ينفراقۇرىلىمى بولدى. اياسوفيا مەشىتىن سالۋعا جۇمسالعان قارىم مەن قابىلەتتى ايت. ال، بىزدە ونداي وركەنيەتتىڭ ۇشقىنى دا بولعان جوق سول كەزدە. مىنە، اباي¬ - باسشىسىز، قامسىز، مەملەكەتسىز، عىلىمسىز قالعان سورلى ۇلتتىڭ جويىلىپ بارا جاتقان ءولىارا كەزەڭىندەگى ارى، ۇياتى، جانايقايى، ۇلكەن جارىلىسى، ىشقىنىسى سەكىلدى. ابايدان كەيىن كەلگەن شاكارىم دە تىعىرىققا تىرەلگەن ۇلتتى «قازاقتىڭ جامانى جوق، جاماننان امانى جوق» دەپ  سيپاتتايدى. ءتىپتى بۇل جۇرتتىڭ ىشىندە جۇرۋگە جۇرەگى داۋالاماعان ابىز ساياتقوراعا ساپار شەگەدى. اباي دا، شاكارىم دە ۇلتتىڭ تاعدىرىنا جاۋاپ بەرەتىن جان رەتىندە مويىندارىنا پارىز ارقالاپ تۋعان اۋليە ادامدار عوي. 23 جىلىن «قازاققا جول كورسەتەم» دەپ جالعىز ساپار كەشكەن ابىز شاكارىم ار ىلىمىنەن ەكى نارسەنى ءبولىپ الىپ شىعادى. «سەن ادىلەتكە عانا جاق بولىپ، ءبىلىم ىزدە. حالىققا ەڭبەك ەت» دەگەنگە ساياتىن قاعيداتتار ەدى بۇل. تولستوي، گاندي، بۋددا سەكىلدى ۇلتتىڭ ابدەن تۇيىققا تىرەلىپ، جوعالاردىڭ الدىنداعى ەرسى، وقىس ىزدەنىستەرگە، قادامدارعا بارۋى سەكىلدى قۇبىلىس بۇل دا. قازاق اسپانىن تورلاعان قارا تۇنەكتىڭ قارا بۇلتى شاكارىمگە كورىندى. ساياتقورادا جالعىز جاتىپ، قازاقتىڭ ءسونىپ بارا جاتقان اقىل-ويىن تىرىلتسەم دەگەن اسىل مۇرات شاكارىمدى ديۋاناداي حالگە ءتۇسىردى.

اباي مەن شاكارىمنەن كەيىن بۇل تاريحي مىندەتتى الاشوردا ازاماتتارى موينىنا الدى. تاريحي ميسسيانىڭ ۇدەسىنەن شىعۋ ءۇشىن الاشوردا قايراتكەرلەرى بۇكىل كۇش-جىگەرىن سارقىپ، قىلشا موينىن قىلىشقا توستى. وسىدان كەيىن قالىقتىڭ نانىمى مەن سەنىمىنە، ەركىندىگىنە شىرە سالعان كەڭەس ۇكىمەتى جايعاستى قازاق جەرىنە. «كوممۋنيزيم ورناتامىز»، «باي مەن كەدەيدى تەڭەستىرەمىز» دەگەن سياقتى وتە تۇرپايى ۇراندار، جۇماقتى جەر بەتىنەن تابارداي مارە-سارەلىك باستالدى. ءوزى دە ءۇزىلىپ ارەڭ كەلە جاتقان حالىقتىڭ وزىندىك ەكپىنى، قابىلەتى، قاسيەتى، بولمىسى، قايرات-جىگەرى ءۇزىلىپ-ءۇزىلىپ، ەڭ سوڭىندا قازىرگى قويىرتپاق قالپىمىزعا جەتتىك. بولاشاق تۋرالى بولجار بولساق، قازاق ءتۇرلى تاريحي جاعدايلارعا بايلانىستى الاشوردا قايراتكەرلەرى سەكىلدى ۇلت مۇراتى ءۇشىن قۇرباندىققا بارا الاتىن قاسيەتتەرىن جوعالتتى قازاق. اباي، شاكارىم بويىنداعى ۇلتقا جاۋاپكەرشىلىك، دۇنيەگە پارىز ارقالاي كەلگەن سونداي تۋىس، جاراتىلىس، باۋىرمالدىقتان ارىلىپ شىقتى قازاق. ەڭ قورقىنىشتىسى وسى. قازاق قازىر ءوزىن  جاقسى كورىپ، ايالاپ، الاقانىنا سالىپ سۇيەتىن الاشوردا دەگەن پارتيانى (ەمىس-ەمىس ەسىندە بار) ساعىنادى. ءوزىن سۇيگەن تۇلعانى ساعىنعالى ءبىر عاسىرعا تولىپ قالدى. حالىق تا جىلىك مايى ءۇزىلىپ، قاۋقارسىز بولىپ قۋراپ شىقتى XX عاسىردان.  وسى كەزەڭدە قازاقتىڭ ىشىندە ءبىر تولعاق بار سەكىلدى. تۇلعالاردى، كەڭەستىك يدەولوگياعا شاتاسپاعان تازا ۇلت قايراتكەرلەرىن تۋا الماي جاتقانعا ۇقسايدى قازاق قوعامى. ءبىز سونداي كەزەڭدە تۇرمىز. ونداي تولقىن كەلمەسە، الاشوردا فەنومەنى، الاشوردا قۇبىلىسى ەندى قايتالانباسا، ۇلتتىڭ وڭالماسى بەلگىلى.

ال، رۋحاني تايانىشىمىزعا، رۋحاني تۇتاستىعىمىز جايلى ءسوز قوزعاسىق، قازاق دالاسىنا يسلامدىق ءدىن ونەگەسىن كىرگىزىپ، سول ءدىننىڭ جالپىحالىقتىق دەڭگەيگە كوتەرگەن ادامنىڭ ءبىرى، بىرەگەيى - احمەت ياسساۋي ەدى عوي. ولار حالىقتى قالاي يلاندىرا الدى؟ م.اۋەزوۆتىڭ جازۋىنشا (مەن سول م.اۋەزوۆتىڭ سوزىنە يمانداي سەنەم) قازاق  دۇنيەنى پوەتيكالىق-ەپيكالىق تۇرعادا عانا قابىلداي الادى ەكەن. ياسساۋي اقىن بولدى. ول وتە كوركەم تىلمەن، پوەتيكالىق-ەپيكالىق، ەستەتيكالىق جوعارى ولشەمدەرمەن، ءتۇرلى فورمالارمەن ۋاعىزدادى يسلامدى. سوندىقتان قازاق ونى قابىلداي الدى. اباي دا، شاكارىم دە سول باعىتتى ۇستاندى. مىسالى، الاشوردانىڭ كوبى اقىن. سولاردىڭ ءبارى قازاققا ساياساتتى، اعارتۋدى ەستەتيكالىق تۇرعىدا قابىلداتتى. بۇل تالعام الاشوردامەن تۇگەسىلدى دە، كەڭەس وداعى كەزىندە ۇلتتىڭ تالعامى وزگەردى. كەڭەستىك ديناتسيتىنەن كەيىن قازاق ازدى. ۇلت قاتتى وزگەردى. قازاق جۇرەگىن جوعالتتى دا، ميى عانا جۇمىس ىستەيتىن زومبيگە اينالدى. بۇل قۇبىجىق قۇبىلىس، قاۋىپتى بۋدان. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاش تاڭى اتقان شاقتا بۇرىنعى قازاقتىڭ جۇرەگى ولگەن، ونداي كوركەمدىك تالعام دەڭگەيىن جوعالتقان قازاق نەنى بولسا دا قابىلداۋعا بەيىمدەلگەن. اۋەزوۆ ايتقان قاسيەتتەرىنەن ايىرىلعان حالىق ءارتۇرلى دىندەردىڭ قاساڭ، تەك قانا لوگيكاعا باعىنعان وتە قاۋىپتى جايتتارىنا مويىن بۇرىپ كەتتى. قورىتا ايتقاندا،  ابايدىڭ زامانىندا وڭىپ تۇرماعان قازاق بۇگىن دە اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ، «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان» باي-باقىتتى زامان كەشىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. وسى تۇرىمىزبەن مودەرنيزاتسيا جولىنا شىعا الامىز با؟ جوق، قاپتاعان قالىڭ ءدىن، جەمقور جۇيە بولاشاقتىڭ جارقىن كەلبەتىن ەلەستەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەي وتىر.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى