ء بىزدىڭ وبلىستا سوڭعى ەكى جىلدا جەكە بالاباقشالار سانى كۇرت ارتتى: بىلتىر 13 جەكەمەنشىك بالاباقشا اشىلسا، بيىل جالپى 37 جەكە بالاباقشا اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. ونىڭ 33-ءى قازىردىڭ وزىندە ەل يگىلىگى ءۇشىن پايدالانۋعا بەرىلدى. جوسپار بويىنشا بيىل ءبىزدىڭ وڭىردە 42 بالاباقشا اشىلادى. قازىردىڭ وزىندە سونىڭ 37-ءسى (3815 ورىن) ەڭسە تىكتەدى. قالعان بەسەۋى جىل اياعىنا دەيىن بوي كوتەرەدى، - دەپ جازادى "اقتوبە" باسىلىمى.  

جالپى سوڭعى جىلدارى وبلىستا بالاباقشالار كوپتەپ اشىلىپ جاتىر. ماسەلەن، 1991 جىلى وبلىس بويىنشا 433 بالاباقشا بولعان-دى. 1999 جىلعى كورسەتكىش — 68. قازىر 555 بالاباقشا بار! ياعني، بالاباقشالاردىڭ سانى سەگىز ەسە ارتىپ وتىر.

وبلىستا قازاق بالاباقشالارىنىڭ دا سانى ايتارلىقتاي ارتتى. مىسالى، 1991 جىلى وڭىردەگى 433 بالاباقشانىڭ 160-ى قازاق بالاباقشاسى بولىپ، بالاپانداردىڭ نەبارى 26 پايىزى عانا قازاق توپتارىندا تاربيەلەنسە، قازىرگى كورسەتكىش — 67,2 پايىز. قازىر قازاق بالاباقشالارىنىڭ سانى 373-كە جەتىپ وتىر!

تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا جەكە كاسىپكەرلەرگە دە مەملەكەت تاراپىنان كوپتەگەن قولداۋ، كومەك كورسەتىلىپ جاتىر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك  تەتىگى ەنگىزىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، جەكەمەنشىك بالاباقشالاردىڭ دا سانى ارتتى. 2000 جىلى ءبىزدىڭ وڭىردە جالپى 4 قانا جەكە بالاباقشا بولعان ەدى. ال بۇگىندە 66 جەكە بالاباقشا بار. ياعني، جەكە بالاباقشالاردىڭ ۇلەسى 16 ەسەگە ارتىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى — تاۋەلسىزدىكتىڭ تارتۋى!

ءبىز وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باس مامانى راحيما جامانسارينامەن تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بالاپانداردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن قامتۋدا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىز تۋرالى اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

555 بالاباقشا. 46 448 بالاپان

— ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى — 2019  جىلعا دەيىن ەلىمىزدەگى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ بارلىعىن بىردەي بالاباقشامەن قامتۋ. وسى ماقساتتا جۇيەلى جۇمىس جاساپ جاتىرمىز, — دەيدى راحيما جامانسارينا.

جىل سايىن بالاباقشا سانى ارتىپ وتىر. مىسالى، وتكەن جىلى وبلىستا 530 مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە بولعان-دى. قازىر وبلىستا 555 مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم بار. ونىڭ 299-ى بالاباقشا. قالعانى — شاعىن ورتالىق. جالپى بۇل مەكەمەلەردە 46 448 بالاپان تاربيەلەنىپ جاتىر (بىلتىرعى كورسەتكىش —  43 982 بالا).

1-6 جاستاعى بالدىرعانداردىڭ مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارمەن قامتىلۋى — 65,4 پايىز. ال 3-6 جاستاعى بالاپانداردىڭ بالاباقشالارمەن قامتىلۋ كورسەتكىشى — 91,6 پايىز.

بيىل اشۋ جوسپارلانعان 42 بالاباقشانىڭ 37-ءسى قازىردىڭ وزىندە پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ 33-ءى (2996 ورىن) اقتوبە قالاسىندا بوي تىكتەدى. ناتيجەسىندە،  3-6 جاستاعى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن  قامتۋ 3,7 پايىزعا ءوستى.

— جىل سوڭىنا دەيىن تاعى بەس بالاباقشا ەڭسە تىكتەيدى.  ونىڭ بىرەۋى  ۇلتتىق قوردان قارجىلاندىرىلىپ وتىر. 320 ورىندىق بۇل نىسان باتىس-2 شاعىن اۋدانىندا سالىنىپ جاتىر. ال قالعان تورتەۋى — جەكە بالاباقشا. ونىڭ ىشىندە  باتىس-2 شاعىن اۋدانىندا «نەكتار» وندىرىستىك كووپەراتيۆى سالىپ جاتقان 320 ورىندىق بالاباقشا دا بار. بۇل عيمارات جەلتوقساننىڭ 1-ءى كۇنى اشىلادى. سونداي-اق، ارقايسىسى ءجۇز ورىننان ءۇش بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلەدى, — دەيدى وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى.

وبلىستا قازاق بالاباقشالارىنىڭ دا سانى ارتىپ وتىر. بۇل تۋرالى راحيما ساعيقىزى بىلاي دەيدى:

— بالاباقشادا تاربيەلەنىپ جاتقان 46 448 بالدىرعاننىڭ 52 پايىزى قازاق بالاباقشالارىنا بارىپ ءجۇر. جالپى وبلىستاعى 555 بالاباقشانىڭ 67,2 پايىزى،  ياعني 373-ءى — قازاق بالاباقشالارى. 163 ارالاس بالاباقشا بار. ورىس بالاباقشالارىنىڭ ۇلەسى — 19.  بۇگىندە قازاق بالاباقشالارىندا 600-گە جۋىق باسقا دا ۇلت بالالارى تاربيەلەنىپ جاتىر.

مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتىڭ جەمىسى

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا بايلانىستى مەملەكەتتىك بالاباقشالارمەن قاتار جەكە بالاباقشالاردىڭ دا سانى ارتتى. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا، جەكە بالاباقشالاردىڭ ۇلەسى 16 ەسەگە ارتىپ وتىر.

— بۇدان تۋرا 16 جىل بۇرىن وبلىستا 4 قانا جەكە بالاباقشا بولعان-دى. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن ەنگىزىلگەن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى تەتىگىنىڭ ارقاسىندا جەكە بالاباقشالاردىڭ سانى ارتتى. وبلىستا قازىر 66 جەكە بالاباقشا بار. وندا 8433 بالاپان تاربيەلەنىپ جاتىر.

بيىلدىڭ وزىندە وبلىستا 33 جەكە بالاباقشا اشىلدى. ونىڭ 25-ءى— وبلىس ورتالىعىندا ەڭسە  تىكتەدى. قالعانى العا، مۇعالجار، مارتوك، شالقار، حرومتاۋ اۋداندارىندا اشىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 4 جەكە بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلەدى, — دەيدى راحيما جامانسارينا.

جەكە بالاباقشاسى كوپ اۋدان — شالقار. مۇندا 4 جەكە بالاباقشا بار. اقتوبە قالاسىندا 56 جەكە بالاباقشا جۇمىس ىستەيدى. وندا 7168 بالاپان تاربيەلەنىپ جاتىر.

— 2012 جىلى ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ ءبىزدىڭ وبلىستا جەكەمەنشىك بالاباقشالارعا مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرۋ باستالدى. سول جىلى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەن وقىتۋعا مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسىن جانە ءار بالاعا 20 مىڭ تەڭگە ءبولۋدى بەكىتۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداندى.

قازىر وبلىستاعى 66 جەكە بالاباقشانىڭ باسىم بولىگىنە  مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەرىلىپ وتىر. اۋىلدارداعى جەكە بالاباقشالاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىك تاپسىرىس نەگىزىندە جۇمىس ىستەيدى, — دەيدى وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باس مامانى.  ونىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورنالاستىرۋ جالپى وبلىس بويىنشا بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن قامتۋ كورسەتكىشىنىڭ 7 پايىزعا وسۋىنە مۇمكىندىك بەردى.

مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك تەتىگىن دامىتۋعا اقتوبەلىك جەكە كاسىپكەر زامزاگۇل بايماعامبەتوۆا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىر. ول اقتوبە قالاسىندا 4 بالاباقشا سالىپتى. بۇدان بەس جىل بۇرىن بوي كوتەرگەن «بالاقاي» مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەسىن مەملەكەت ساتىپ الدى. 2013 جىلى «ەر توستىك» جانە «ەركەماي» دەپ اتالاتىن قوس بالاباقشانى پايدالانۋعا بەردى. بىلتىر ءۇش قاباتتى «ايلين» بالاباقشاسى بوي تۇزەدى. زامان تالابىنا ساي ەڭسە كوتەرگەن بۇل ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە 1200-گە جۋىق بالاپان تاربيەلەنىپ جاتىر. ۇشەۋىنىڭ دە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى مىقتى. ۇشەۋىندە دە بالالار ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان: بالانىڭ دامۋى ءۇشىن ءتۇرلى ۇيىرمەلەر جۇمىس ىستەيدى. جەكە كاسىپكەر  وسى ءۇش 3 بالاباقشادا 200-گە جۋىق ادامعا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىر. جاس ۇرپاقتىڭ سانالى تاربيە، ساپالى ءبىلىم الۋى ءۇشىن جاساعان يگى ءىسى ەسكەرۋسىز قالعان جوق. زامزاگۇل بايماعامبەتوۆا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 24 جىلدىعىنا بايلانىستى مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق قىزمەتتە سىڭىرگەن ەڭبەگى، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋىنا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى ءۇشىن ەلباسى جارلىعىمەن مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولىپ، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى اتاندى.

قوبدا اۋدانى كوش باستاپ تۇر

90-شى جىلدارداعى قيىندىقتىڭ سالدارىنان ءبىزدىڭ وبلىستا كوپتەگەن بالاباقشالار جابىلىپ قالدى. ءسويتىپ، 1999 جىلى وبلىستا نەبارى 68 عانا بالاباقشا بولدى. سول جىلى بالاپانداردىڭ 9,3 پايىزى عانا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن  قامتىلدى. ال قازىر بالاباقشالاردىڭ سانى 8 ەسەگە ارتىپ وتىر.

— بىلتىر 38 610 بالاپان بالاباقشا كەزەگىندە تۇرعان بولاتىن. جاڭا بالاباقشالاردىڭ اشىلۋىنىڭ ارقاسىندا جانە ەرەسەك توپتاعى بالدىرعانداردىڭ مەكتەپكە قابىلدانۋىنا بايلانىستى كەزەك ءبىرشاما جىلجىدى. كەزەكتەگى 1955 بالا بالاباقشامەن قامتىلدى. قازىر جالپى سانى 36 655 بالا بالاباقشا كەزەگىن كۇتىپ ءجۇر. ولاردىڭ 30 573-ءى (83,4 پايىز) اقتوبە قالاسىنىندا تۇرادى, — دەيدى راحيما جامانسارينا.

وبلىستا بالالاردىڭ بالاباقشامەن قامتىلۋى جونىنەن قوبدا اۋدانى كوش باستاپ تۇر: 99,6 پايىز. ودان كەيىنگى كەزەكتى مارتوك اۋدانى يەلەنەدى. بۇل اۋدانداعى  بالدىرعانداردىڭ 97,7 پايىزى بالاباقشادا تاربيەلەنىپ جاتىر. ءۇشىنشى ورىندى ويىل اۋدانى ەنشىلەيدى. اتالعان اۋداننىڭ كورسەتكىشى — 95,4 پايىز.

جالپى قوبدا، مارتوك، ويىل، ايتەكە بي، بايعانين، تەمىر اۋداندارىنداعى بالدىرعانداردىڭ بالاباقشامەن قامتىلۋ كورسەتكىشى 90 پايىزدان جوعارى.

اقتوبە قالاسىندا 128 مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم بار. وندا 23 019 بالا تاربيەلەنىپ جاتىر. 1-6 جاستاعى بالالاردىڭ بالاباقشامەن قامتىلۋ كورسەتكىشى — 52,5 پايىز.

جىل سايىن بالاباقشالار كوپتەپ سالىنسا دا، كەزەكتىڭ ىلگەرى «جىلجىماۋ» سەبەبىن راحيما ساعيقىزى دەموگرافيالىق وسىممەن بايلانىستىرادى.

P.S:

وبلىستاعى 555 مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدە 4289 پەداگوگ ەڭبەك ەتەدى. ونىڭ  تەڭ جارتىسىنىڭ جوعارى ءبىلىمى بار. جوعارى جانە ءى ساناتتاعى پەداگوگتەردىڭ ۇلەسى — 863.

 گۇلجان بازىلقىزى

Abai.kz