بيسميللاھير يراحمانير راحيم

مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇكىلحالىقتىق تالقىلاۋعا شىعارعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا  وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنىڭ جوباسىنا كەڭ تۇسىندىرۋمەن ءوز ۇسىنىسىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

قازىر بۇكىل الەم ەلىمىزدى مۇسىلمان مەملەكەتى سانايدى. مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە ەكى جىل بۇرىن الەمدىك يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا ءبىر جىل توراعالىق تا ەتتىك. وسىلاي بولا تۇرا بۇكىل الەم مويىنداپ وتىرعان وسى  تاريحي شىندىقتى ءبىز ءوز ەلىمىزدە نەگە زاڭدى تۇردە ماقۇلداماي كەلەمىز. ماقۇلداساق – ول اتا زاڭىمىزدا ايقىن كورسەتىلۋى كەرەك ەمەس پە؟.

ەل كونستيتۋتسياسى – زاڭ، رەسپۋبليكالدىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان قاسيەتتى اتا زاڭ! وسى اتا زاڭىمىز – بۇگىنگى تاڭدا حالىقتىڭ بارلىق تالاپتارىن قاناعاتتاندىرىپ تۇرعان سياقتى بولعانىمەن ادىلدىك تۇرعىدان قاراساق كەمشىلىكتەن دە قۇر الاقان ەمەس.  سول كەمشىلىكتىڭ ەڭ باستىسى –  اتا زاڭىمىزدا، ءوزى تاريح ساحناسىنان وشسە دە،  كەشەگى اتەيستىك كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى كوممۋنيستەردىڭ ساناعا مىقتاپ ءسىڭىرىپ تاستاعان ء«دىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن  ۇرانىنىڭ  سول قالپى وسى زاڭدا قالىپ قويۋى. ەگەمەن ەل اتانعان شيرەك عاسىردان بەرى وسى جالعان ۇران اتا زاڭعا ەنگىزىلگەن اقتاڭداق بولىپ تۇر. ءبىز ءدىنسىز ءسوتسياليزمدى قالدىرىپ، ءوز دىنىمەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كاپيتاليستىك قوعامدى تاڭدادىق. وسىنداي جاڭا قوعامعا قادام باسقان سوڭ ونىڭ ۇستانىمىن نەگە كەرى يتەرىمىز؟

زاڭدى قابىلداۋدا كەزىندە جوبانى دايىنداۋشىلار ۇلتتىق ەرەكشەلىگى بار قازاق ەلىنىڭ زاڭى ەكەندىگىنە ءمان بەرمەي، ەل تاعدىرى مەن تاريحىنا نازار اۋدارماي، ونىڭ ءداستۇرى مەن سالتىنا كەلە بەرمەيتىن، - سەنىمى مەن ۇلتتىق ءداستۇرى بولەك، سوناۋ باتىس ەلدەرى تىرشىلىگىن نەگىزگە الىپ دايىنعان بۇل زاڭ ء وز اتىنا ساي جۇمىس جاساپ تۇرعان جوق جانە جاساي دا المايدى. نەگە؟  

اتا زاڭ – ءار بابى بۇلجىماي ورىندالاتىن قۇجات.  ەگەر اتا زاڭدا كورسەتىلگەندەي مەملەكەت شىنىمەن دىننەن بولەك بولاتىن بولسا، وندا بۇل مەملەكەت ءوزى شىعارعان زاڭعا قايشى كەلمەي ءدىننىڭ ىشكى جۇمىسىنا تۇبەگەيلى ارالاسپاۋى كەرەك. مۇنان سوڭ: ء«بىز زايىرلى مەملەكەتپىز، زايىرلى مەملەكەت ءدىنسىز مەملەكەت ەمەس، ءدىندى تەرىسكە شىعارمايدى، كەرىسىنشە، ءدىني سەنىم بوستاندىعى قامتاماسىز ەتىلەدى» دەپ جالپىلاما ايتىلاتىن  جالعان ءسوز – قابىلدانعان زاڭدى اقتامايدى. ءدىن مەن زايىرلىلىق ەكەۋى ەكى ءتۇرلى ۇعىم.  ءدىندى – اللا تاعالام ادام جاراتىلماي تۇرىپ ونى تاربيەلەۋ ءۇشىن كەلتىرگەن، ول ءۇشىن قۇران كىتابىن دايىنداعان. ول بولمىسى وزگەرمەيتىن سەنىم، ال زايىرلىلىق – قۇبىلمالى ۇعىم.

وسى ورايدا تاياۋدا قابىلدانعان  ء«دىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام تۋرالى» زاڭ جايلى ايتۋعا بولادى. ناقتىلى ءتۇيىن پىكىر – زاڭنىڭ ەلباسى باستاماسىمەن جارىق كورىپ، بەكىپ كەتكەنى وتە دۇرىس شارۋا بولدى. مۇنى يمانى بار قازاقىڭ ءبارى ماقۇل كورىپ وتىر. بىراق وسى زاڭ قۇقىقتىق تۇرعىدا زاڭدى ما؟ دىڭگەگىندە ءدىنى بار ءدىن جاناشىرلارىن وسى جاعداي ويلاندىرادى. كونستيتۋتسيامىزدا ء“دىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جونىندەگى مەملەكەتتىك ورگاندى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قۇرادى” – دەپ جازىلعان. بۇل تۇرعىدان العاندا جاريالانعان زاڭ قۇقىقتىق نەگىزدە الىنعان – زاڭدى. ال ەكىنشى جاعىنان قاراساق  وسى كونستيتۋتسيادا شيرەك عاسىردان بەرى  ء«دىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن ءسوز ء الى تۇر عوي. دەمەك، اتا زاڭىمىزدا  وسى ەكى باپ بىرىمەن ءبىرى ءوز ۇيلەسىمىن تاپپاي تۇر. ۇيلەسىمىن تاپپاق تۇگىلى، قىزىل كوزدەنىپ بىرىنە ءبىرى قارسى شىعىپ تۇر ەمەس پە،  بۇنى كىم قالاي تۇسىندىرەدى؟

اتا زاڭ – ءار بابى بۇلجىماي ورىندالاتىن قۇجات.  ەگەر اتا زاڭدا كورسەتىلگەندەي مەملەكەت شىنىمەن دىننەن بولەك بولاتىن بولسا، وندا ەلباسى قول قويعان سوڭعى زاڭنىڭ زاڭسىزدىعى ەشبىر دالەلدى قاجەت ەتپەيدى.  اتا زاڭداعى وسى ولقىلىقتان 2011 جىلى قايتا تولىقتىرۋلارمەن قابىلدانعان  ءدىني قىزمەت سالاسىنداعى  زاڭ دا بۇگىندە دارمەنسىز جۇمىس جاساپ تۇر. ويتكەنى بۇل زاڭدى دا اتا زاڭىمىز تولىققاندى قۋاتتاپ تۇرعان جوق. وسى سياقتى ء«دىني مەرەكەلەردى دەمالىس كۇنى رەتىندە اتاپ ءوتۋ تۋرالى» زاڭ دا اتا زاڭ  شەڭبەرىنە سىيمايتىن قۇجات بولىپ سانالادى.

وتان، ەل دەگەن نە؟.. ول حالىقتىڭ وتكەنى، بۇگىنى جانە كەلەشەگى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ءوز تاريحى بار. سول تاريح تا - ءداستۇرىمىز بەن سالتىمىزعا ساي ۇستانعان زاڭىمىزدىڭ بولعانىن ماقۇلدايدى. سول زاڭنىڭ قاي-قايسىسىن زەردەلەپ قاراساق تا ەلىمىز ەش ۋاقىتتا  ءوز دىنىنەن الشاقتاماعان. ءتىپتى، يسلام مەملەكەتى بولىپ قۇرىلعان كەزدەرى اتا جۇرتىمىز  الەمدە بارىنشا گۇلدەنىپ شارىقتاعان ءداۋىردى باسىنان كەشكەن. ال مەملەكەت – ءوز ءدىنىن السىزدەندىرىپ، ونى باسقارۋعا الاۋىزدىق ەنگەن كەزدە – كۇيرەگەن. ونىڭ ناقتىلى دالەلى – الەم مويىنداعان التىن وردا مەملەكەتىنىڭ تاريحى.

كەزىندە ەلدىڭ اتا زاڭىن قابىلداۋدا وسى جاعداي نەگە ەسكە الىنبادى؟ زاڭ ارقىلى قازاقتى  ءوز دىنىنەن ءبولىپ تاستاۋ – بۇل قازاق حالقىنا زاڭمەن جاسالعان قيانات.  

دەمەك، قازاقستاندا اتادان كەلە جاتقان ءداستۇرلى يسلام ءدىنى يەسىز قالىپ، سودان ەل ءدىنى – دەرتكە ۇشىراۋدا. ءدىننىڭ تۇرلاۋلى ەگەسى بولماعان سوڭ - ۇكىمەت تەرروريزم، ەكسترەميزم تۋرالى زاڭ قابىلداسا يسلامدى دۇشپان ەتىپ كورسەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى. ءدىن – اللانىڭ جولى، تەرروريزم مەن ەكسترەميزم – ادامداردىڭ تىرلىگى. دىننەن ۇرەيلى ۇكىمەت وسىنى نەگە مويىنداۋعا تىرىسپايدى؟  ولار يسلامنىڭ قادىر قاسيەتىن تۇسىنبەي تابالاپ، تاپتاپ تاستاۋعا تىرىسۋدا. وسىنى كورە بىلە تۇرا نەگە نە ءدىني باسقارما، نە ءدىن زيالىلارى ءۇنسىز. مۇنىڭ ءوزى ەلىمىزدەگى يسلامدى قورعايتىن دىڭگەگىندە ءدىنى بار جانداردىڭ تاپشىلىعىن كورسەتىپ وتىر. سوندا وسىنداي دارمەنسىز كۇيدى باسىنان كەشىپ وتىرعان يسلامدى كىم قورعايدى؟  يسلامدى - مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ارقىلى عانا قۋاتتاندىرۋعا بولادى ەمەس پە. ءبىز ليۆان تاريحىن نەگە ەستەن شىعارامىز؟! بۇل ەلدىڭ نەگىزگى حالقى ارابتاردىڭ ءتىلى دە، مادەنيەتى دە بىرەۋ، بىراق – ءدىنى ەكەۋ. وسى حالىق حح عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىندا قولدارىنا قارۋ الىپ، ون جىل بويى ءبىرىن-ءبىرى اياۋسىز قىردى. ەلدە قان توگىلدى...  

قازىر «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ەلباسى حالىقتى بىرلىككە شاقىرىپ جاتىر. بۇل باستاماعا اللا جار بولسىن! يدەيا ىسكە  اسۋ ءۇشىن اتا زاڭىمىز قازاق ەلىنىڭ زاڭى بولعاندىقتان، كونستيتۋتتسياداعى ء«دىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن تۇجىرىمدى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورىنىنا اتا زاڭىمىزدىڭ جەتىنشى بابىنداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى» دەگەن سوزدەن بۇرىن  «مەملەكەتتىڭ ءدىنى» دەگەن ءتول قۇجاتتىق انىقتاما ەنگىزىپ، وعان: «مەملەكەتتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى –  يسلام، ال قالعان الەمدىك دىندەر مويىندالادى» دەگەن ءسوز التىن ارىپپەن قاشالىپ جازىلىپ ەنگىزىلۋى كەرەك. ويتكەنى ءدىن – ۇلت پەن تىلدەن دە بۇرىن ادام اتا ومىرگە كەلمەي تۇرعاندا ومىرگە كەلەتىن ادامداردى تاربيەلەيتىن تاربيە قۇرالى رەتىندە دايىن بولعان. وسىلاي جازىلسا بۇگىنگى تاڭدا ەسىكتەن كىرىپ ء«تور مەنىكى» دەپ ورنىعا باستاعان جۇگەنسىز ءدىني سەكتالار ءوز ايىلدارىن وپ-وڭاي جيناعان دا بولار ەدى.

باقتىباي اينابەكوۆ

Abai.kz