رەسپۋبليكالىق بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ باسقارما توراعاسى رۋسلان ەردەناەۆ پەن ونىڭ ورىنباسارى قاماۋعا الىندى. بۇل تۋرالى «اباي اقپارات» حابارلايدى.

بجزق باسقارما توراعاسى رۋسلان ەردەناەۆ پەن ونىڭ ورىنباسارالارىنىڭ ءبىرى قوردىڭ 5 ميلليارد تەڭگەسىن قولدى قىلدى دەگەن كۇدىككە ىلىنگەن. قازىر ۇقك قىزمەتكەرلەرى بۇل ءىستى تەكسەرۋدە.

ايتا كەتەيىك، تەكسەرىس بىلتىر جەلتوقسان ايىندا باستالعان بولاتىن. ال 6 قاڭتاردا وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا بجزق-عا قاتىستى قىلمىستىق ءىستىڭ ۇلتتىق بانكتىڭ وتىنىشىنەن كەيىن قوزعالعانى ءمالىم بولعان.

«Zakon.kz» مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، 39 جاستاعى ەكونوميست رۋسلان ەردەناەۆ پەن ونىڭ ارىپتەستەرى قورداعى 5 ميلليارد تەڭگەنى جىمقىرىپ كەتكەن-مىس.

زەينەتاقى قورى قازاقستان حالقىنىڭ جىلدار بويى جيناپ-تەرگەنى، بۇگىنگى ءام ەرتەڭگى زەينەتى. دەگەنمەن، بۇل قورعا باقىلاۋ مەملەكەت تاراپىنان جۇرگىزىلەدى. دەمەك، ونداعى ءار تيىننىڭ سۇراۋى مەملەكەتتەن بولاتىنى ءسوزسىز. سوڭعى جىلدارى قازىناسى ورتايعان ۇكىمەت ءدال وسى قوردىڭ قارجىسىنا بىرنەشە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىردى. باسقاسىن ايتپاعاندا، وتكەن جىلى ەكسپو-2017 كورمەسىنىڭ قۇرىلىسىنا دا ءدال وسى قوردىڭ قارجىسى تارتىلدى. 15 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە. دانيار اقىشەۆ باسقارىپ وتىرعان ۇلتتىق بانكتىڭ تىكەلەي ارالاسۋى ارقىلى انىقتالعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قور باسشىلىعى دا 5 ميللياردقا جۋىق ۇپتەپ ۇلگەرىپتى. مەملەكەتتىك باقىلاۋدى دۇرىس جۇرگىزە الماعان ۇكىمەت بۇل سومانىڭ ورنىن قالاي تولتىرادى؟! حالىقتىڭ قارجىسى باسشى مەن قوسشىنىڭ قاليتاسىندا كەتكەنى قالاي؟ قوردىڭ قارجىسىن وڭدى-سولدى شاشقان باسشىلىق حالىقتى قورلاپ وتىرعانى اششى بولسا دا شىندىق. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە ساراپشىلار «Abai.kz» پورتالىنا پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن.

«ولار بۇل قوردىڭ دا تۇبىنە جەتەدى»

ەرلان سايروۆ، ساياساتتانۋشى:

-جاسىراتىنا جوق، كەشە تىركەلۋ تۋرالى زاڭ، «پروپيسكا». بۇگىن ەردەناەۆ تۇتقىندالدى. كۇن سايىن ءبىر جاڭالىق.  بيلىكتىڭ الدىنداعى ءبالىشى بۇلىنە باستاعان سەكىلدى. بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى حالىققا تيەسىلى بىردەن-ءبىر قارجى ينستيتۋتى. راس، ونى قاراپايىم حالىق ءوزى باسقارىپ، باقىلاي المايدى. تىزگىنى اينالىپ كەلگەندە بيلىكتىڭ قولىندا. ەندى وسى قورعا قوعامدىق باقىلاۋ ورناتۋىمىز كەرەك. ياعني، تىزگىندى ءوز قولىمىزعا الۋىمىز كەرەك. ايتپەگەندە، ولار بۇل قوردىڭ دا تۇبىنە جەتەتىنى انىق.

«قاجىگەلديننىڭ ەمەس، نۇرەكەڭنىڭ رەفورماسى»

ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:

-كەزىندە قازاقستان ەڭ ءبىر وزىق، وڭشىل-ليبەرالدىق ەكونوميكالىق رەفورما جاسادى. ول جەكەشەلەندىرۋدى تەرەڭدەتۋ ەدى. سول ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ ءبىر باعىتى الەۋمەتتىك رەفورما - بىرىڭعاي زەينەتاقى قورىن قالىپتاستىرۋ. بۇل وتە وزىق ۇلگىدەگى رەفورما. ءتىپتى، رەسەيدىڭ ءوزى بۇل يدەيانى بىزدەن الدى.

ال ەندى سول رەفورمالاردى ۇدايى قالپىنا كەلتىرىپ، تۇزەتىپ، دامىتىپ وتىرۋ كەرەك قوي. وكىنىشكە وراي، بىزدەگى سول  وزىق رەفورما اياقسىز قالدى. شىنداپ كەلگەندە الەۋمەتتىك ءام ەكونوميكالىق رەفورما جاسالمادى. ەكونوميكالىق قيىندىقتار ورناپ، مۇناي باعاسى قۇلدىراعان كەزدە اكىمشىلىك جولمەن الگى زەينەتاقى قورىنىڭ قارجىسىن مەملەكەتتىك ماقساتتارعا پايدالانا باستادى. بۇل نارىقتىق پرينتسيپتەرگە قايشى ەدى. ويتكەنى ول ءسىز بەن ءبىزدىڭ اقشامىز. حالىقتىڭ اقشاسى. ال ەندى كۇشتىك قۇرىلىمداردا ىستەيتىن ادامداردىڭ اقشاسىن مەملەكەت ءوزى قالىپتاستىرادى. ءالى دە سولاي.  بىراق، ولاردان «بۇل اقشا سەنىكى ەمەس، سەن ءبىر تيىن قوسقان جوقسىڭ. قازىر مەملەكەت پايدالانادى. سوسىن قايتارادى» دەپ تارتىپ الدى. ءىس جۇزىندە بۇل اقشانى ينفلياتسيا جويدى. جيناقتاۋشى قورداعى زەينەتاقى قورىنىڭ اقشاسى قولدى بولا باستادى. سول كەزدەگى قالىپتاسقان اقشانى دوللارعا ايىرباستاۋ كەرەك ەدى. ويتكەنى ينفلياتسيا كۇشەيگەن ۇستىنە كۇشەيە بەردى.  سوسىن ينۆەستيتسيالىق جولعا سالىنۋى كەرەك ەدى. بۇل دا قولعا الىنبادى. سويتسەك، مەملەكەتتىك ماقساتتارعا پايدالانىپ جاتىرمىز دەپ، جەكە ماقساتتارعا پايدالانعان ەكەن. ەڭ سورلاعاندا،  اكىمشىلىك جولعا تۇستىك.  شىن مانىندە قازىر كوپ ادامدا اقشا قالعان جوق. جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى بوس جاتىر.  سوسىن ءبىزدىڭ ەكىنشى اۋرۋىمىز – كوررۋپتسيا. ەكونوميكالىق پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن رەفورمالاردى كوررۋپتسيا توقتاتتى. كەرەمەت دەگەن رەفورمادان (جيناق قورى) تۇك تە قالعان جوق. يدەيا وتە جاقسى ەدى. باستالعاندا دا جاقسى باستالدى. قوردى مەملەكەتتىڭ قولىنا بەردىك، سوسىن تالان-تاراجعا سالدى. مەملەكەتتىك باقىلاۋعا حالىق ءوز ەركىمەن بەرگەن جوق. ءتىپتى، سۇراعان دا جوق. بۇل ەكونوميكالىق دامۋدى تەجەدى. ەندى ەردەناەۆقا كەلسەك، بۇل كىنالى. قىلمىستىق كودەكستە كورسەتىلگەندەي، ءاربىر ادام قانشا ۇرلاسا، سونشا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.  بىراق، ول بارلىعى ءۇشىن جاۋاپ بەرمەيدى. بۇل ۇرلاسا، سونىڭ ءبىر بولشەگىن عانا الدى. مەنەدجمەنت ناشار بولدى. كەرى الەۋمەتتىك رەفورما جاسادى.  بۇنىڭ زاردابىن قازىر كورىپ وتىرمىز.

بۇل ەكونوميكالىق رەفورمانى «قاجىگەلدين رەفورماسى» دەپ ايتادى. شىنداپ كەلگەندە بۇل نۇرەكەڭنىڭ رەفورماسى. يدەيانى باتىستان الدى. وتە جاقسى باستادى. اياعىنا كەلگەندە ءبۇلدىردى.

«بۇل حالىقتىڭ مەملەكەتكە دەگەن سەنىمسىزدىگىن تۋعىزادى»

قايرات مولداشەۆ، ساياسي ەكونوميكا مامانى، PhD:

-ءبىرىنشى ماسەلە بۇرىن بىزدە جەكە قورلار بولدى. ولاردى باقىلايتىن ۇلتتىق بانك ەدى. قارجىنى جانە باسقا دا باعالى قاعازداردى اينالىمدا ۇستايتىن جەكەلەگەن قورلار تەك ۇلتتىق بانك تاراپىنان قاداعالاناتىن. ال قازىر باقىلاۋشى، ينۆەستيتسيانى قۇيۋشى بارلىعى ءبىر جەرگە جيىلىپ قالدى. ءبارى ءبىر قولدا. سىرتتان باقىلاۋشى جوق. بۇل ماسەلەدە التەرناتيۆتى ۇسىنىس - جەكە قورلاردى قايتا قۇرۋ. ونىڭ دا ءوز ەرەجەسى بار. مىسالى، 60-70 پايىز اكتسياسىن تاۋەكەلدىلىگى تومەن ينۆەستيتسيا كوزىنە بولەدى. 20-30 پايىز تاۋەكەلى جوعارى بولادى. وسى سەكىلدى جۇيە جاساۋعا ابدەن بولادى. ولار دا ءوز كەزەگىندە جاقسى جەرگە ينۆەستيتسيا سالۋعا ۇمتىلادى.  ەگەر جەكە قور دۇرىس جۇمىس ىستەي الماسا، حالىق ءوزى باسقا قورعا اۋىسادى. ياعني، حالىق ءوز قارجىسىن ءوزى باسقارادى. بۇل جەردە ادام ءوزى تاڭدايدى قوردى.  ەڭ بولماعاندا تاڭداۋعا قۇقىعى بولادى.  قازىر تاڭداۋ جوق. سوندىقتان مەملەكەتكە نارازىلىق تۋىنداپ وتىر.  مىسالى، جەكە قورعا كوبىرەك ەرىك بەرۋ ارقىلى، پايدا تابۋعا بولادى. سوسىن، بۇل جەردە  باسەكەلەستىك بولادى. باسەكەلەستىك ارقىلى ساپانى ارتتىرۋعا بولادى.  قازىر ءسىز قارجىڭىزدى ۇلتتىق بانككە بەرىپ قويدىڭىز. سوسىن قوعامدىق باقىلاۋ سايلايسىز. وعان كىم كىرەدى. ولاردىڭ قانداي قۇزىرەتى بولادى؟! بۇل تاعى ءبىر ماسەلە. ەگەر باقىلاۋ كەرەك بولسا، بىردەن ءبىر باقىلاۋ جاساۋى مۇمكىن ول – پارلامەنت. ەگەر وعان قازىر حالىقتىق سەنىم بولعاندا ، قوعامدىق باقىلاۋدى ۇسىنباس پا ەدى؟!  بالكىم، قارجى جاعىنان كوميتەت قۇرىلىپ، سولار بۇل ءىستى قۇزىرەتىنە الماسا، قوعامدىق باقىلاۋدى ۇيىمداستىرۋ قيىنعا سوعۋى مۇمكىن. بۇل مەحانيزم تۇسىنىكسىز.  ولاردىڭ ادال بولاتىنىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى دەگەن ماسەلە تاعى بار.

مۇنداي نارسەدە بۇرىنعى جەكە قوردىڭ  فورماسى دۇرىس ەدى. ال قور قارجىسى مەملەكەتتىك ماقساتتارعا پايدالانىلدى دەگەنگە كەلسەك، ەگەر ەكسپو نەمەسە باسقا دا نىساندارعا الىنىپ، ونىڭ ۇستىنەن قانداي دا ءبىر مولشەردە پايدا كورىلىپ جاتسا، نەگە پايدالانباسقا؟! سوڭعى 5 ميللياردقا كەلسەك، ەش جۇمىس ىستەمەگەن، اشەيىن تىركەلىپ قويعان كومپانيا دەپ ەستىگەنمىن. ول جاعىن انىق-قانىعىن بىلمەدىم.  ينۆەستيتسيا دەپ قۇيىلعان اقشانىڭ ىشكى ەكونوميكاعا اسەرى بولۋى مۇمكىن. جاڭا جۇمىس ورنى، ۇستەم پايدا دەگەندەي. ال سوڭعى 5 ميللياردقا كەلسەك، بۇل جەمقورلىققا ۇقساس. مۇنىڭ ۇلكەن مينۋسى بار. بۇل ادامداردىڭ ەرتەڭ سالىق تولەۋگە، جالاقىسىن تولىق كورسەتۋدەن باس تارتۋعا، مەملەكەتكە دەگەن سەنىمسىزدىك تۋعىزۋعا تيگىزەتىن اسەرى بار.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz