ومىرقۇل اينيازوۆ:

«ونەر» دەگەن قازاندا اركىمنىڭ

«قايناۋعا» قاقىسى بار

قازاق ءان ونەرىندەگى جىراۋلىق ءداستۇردى ەسترادا ارقىلى دارىپتەپ، حالىققا تانىمال بولعان بىرەگەي ءانشى – ومىرقۇل اينيازوۆ.ونىڭ كەڭ دياپازونداعى داۋىسىنان قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنىڭ لەبى، ورلىك پەن ەرلىكتىڭ سازى سەزىلىپ تۇرادى. جۋىقتا ءبىز «بەيسەنبىدەگى بەتپە-بەت» ايدارى اياسىندا تانىمال انشىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

– ومىرقۇل مىرزا، جۋىقتا قىزىلوردا، اقتوبە ءوڭىرىن ارالاپ قايتقانىڭىزدى بىلەمىز. بۇل پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ قامىنداعى ناسيحاتتىق ساپار بولدى ما، جوق الدە جوسپارلى گاسترول ما ەدى؟

– جالپى، سوڭعى كەزدەرى قازاقستاننىڭ ءبىراز جەرىن ارالاپ، كونتسەرت بەرگەنىم راس. وتكەن جىلى عانا اقتوبە مەن قىزىلوردا وبلىستارىندا كونتسەرت بەرىپ قايتسام دا، اراعا جىل جەتپەي، بۇل ايماقتى تاعى ءبىر ارالاپ شىقتىم. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سۇرانىسى مەن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى سولاي بولعان سياقتى. قىزىلوردانىڭ تەلەديدارىنىڭ زالىندا ەكى بىردەي كونتسەرت قويدىم، حالىق زور قوشەمەتىن ءبىلدىردى. ال اقتوبە قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا عازيزا جۇبانوۆا اتىنداعى فيلارمونيانىڭ ارتىستەرىمەن بىرىگىپ، جوسپارلى تۇردە قالانىڭ وزىڭدە جانە سەگىز اۋدانىندا كونتسەرت بەردىك.بۇل كونتسەرتتەردىڭ وتكەن سايلاۋعا ەش قاتىسى بولعان جوق.

– سايلاۋ دەمەكشى، وسى ناۋقان بارىسىندا «مەنىڭ قازاقستانىم» پويىزىمەن ناسيحاتتىق ساپاردا بولعان تانىمال ءانشىمىز التىناي جوراباەۆا پرەزيدەنتتى قولدايمىن دەپ، كوپشىلىكتىڭ سوزىنە قالعانىن ەستىپ جاتقان شىعارسىز؟..

– انىق ەستىمەسەم دە، ينستاگرام پاراقشاسىنا كەراعار پىكىرلەر جازىلعان ەكەن. بىراق ەلباسىنى قولدايمىن دەپ، كوپتىڭ سوزىنە قالعانىن ەستىمەپپىن. نەگىزى، بۇل جولى پرەزيدەنتكە قارسى شىعار ەشكىمنىڭ بولماعانى راس قوي...

– ءسىز ءوزىڭىزدى قالىڭ قازاقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن سال-سەرىلەردىڭ بۇگىنگى جۇرناعىمىن دەپ ساناي الاسىز با؟

– شىندىعىن ايتۋ كەرەك، سالت-ءداستۇرىمىز بولسىن نەمەسە سال-سەرىلىك ءداستۇر بولسىن – بۇگىنگى كۇنى زاماناۋي باعىتتا فورماتتالعان، وزگەشە كۇيگە ەنگەن ەجەلگى ونەردىڭ سوڭىندا جۇرگەنىمدى بىلەم. بۇل – زاڭدىلىق تا شىعار. قازىر «شوۋ» دەگەن ۇعىمدى اركىم ارقالاي تۇسىنەدى. ءوزىم ونى باسقاشا ەلەستەتەمىن: شوۋ-دۋمان بىزگە دەيىن دە جانە كەيىن دە بولا بەرەتىن الەمدىك ءۇردىس. ونىڭ جازىلماعان زاڭىنا قارسى شىعۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى التىنبەك قورازباەۆ اعامىزدىڭ كەشەگى «قارا پيماسى» مەن «قارا شالى» جۇرتتى جىلاتقانى «شوۋ» ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟ سول سياقتى حالىق اندەرى مەن تەرمەلەرىن جاڭاشا فورماتتا ورىنداپ ءجۇرۋىم – سول شوۋ-دۋماننىڭ ءبىر ەلەمەنتى. اقان سەرى، ءبىرجان سالدىڭ اندەرى دە قازاقى ورتاعا ارنالىپ ايتىلعان. «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن، شەكپەن جاۋاپ وزىڭە قايتارامىن» دەگەندەي، حالىقتىڭ ءوز ءانىن جاڭاشا ۇلگىدە ورىنداپ، حالىقتىڭ العىسىن الىپ جۇرگەن جايىم بار. سوعان قاراعاندا، ءوزىمدى بۇگىنگى زاماننىڭ سال-سەرىسىمىن دەپ سانايمىن.

– تاعى دا ءبىر جاڭالىق ەستىپ جاتىرمىز: ء«ومىر» دەپ اتالاتىن شىعارماشىلىق ورتالىق اشقان ەكەنسىز. ول ورتالىق ءمان-ماقساتىنا بايلانىستى قىزمەتىن باستادى ما؟

– جۋرناليستەر قاۋىمى ءسال جاڭالىق ەستىسە، ونى كىشكەنە بۇرمالاپ قوياتىن ادەتى بار. ورتالىقتىڭ نەگىزگى الدىنا قويعان ەكى ماقساتىنىڭ ءبىرى – دىبىس جازۋ ورتالىعىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ، ەكىنشىسى – 10–15 جاس ارالىعىنداعى 5–6 شاكىرتتىڭ بولاشاعىنا جاردەم جاساۋ. ولار وقۋ بىتىرگەن سوڭ، ونەرگە بەت بۇراتىن بولسا، كوللەدجگە يا ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە جاعداي جاساسام دەيمىن. جۋىق ارادا كاستينگ جاريالايمىز. ازىرشە سول ىرىكتەۋدەن وتكەن 5–6 بالامەن جۇمىس جاسايمىن. ۋاقىت وتە كەلە، ءبارى ءبىر جۇيەمەن رەتتەلسە، بالا سانىن كوبەيتەرمىز. مۇنىڭ ءبارى – الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.

– ايتپاقشى، ول شىعارماشىلىق ورتالىقتىڭ اتاۋىن نەگە ء«ومىر» دەپ قويدىڭىز؟

– بۇل ورتالىقتىڭ جەتەكشىسى – اسلان ەسىمدى باۋىرىم. ال ءوزىمدى وسى ورتالىقتىڭ قولداۋشىسى رەتىندە سەزىنەمىن. ورتالىقتىڭ اتىن ومىرقۇل ەسىمىنەن الشاقتاماي، الىستان ىزدەمەي، باستاپقى بۋىندارداعى ء«ومىر» سوزىمەن اتاۋدى اسلان ءىنىم ۇيعارىپتى. اتاۋى ماعان دا، حالىققا دا ۇناپ جاتىر. جالپى ء«ومىر» دەگەن ۇعىم جامان ەمەس سياقتى.

– قالىپتاسقان ءداستۇرلى انشىلەردىڭ وزدەرى تابىسى مول ەستراداعا كەتىپ جاتقاندا، بۇل مەكتەپتە ءتالىم الۋعا تالپىنىسى بار جاستاردى جيناۋ قيىن بولماي ما؟

– ءتالىم العىسى كەلەتىن تالانتتار جەتەرلىك. اسىرەسە كوللەدج، جوو-نىڭ ستۋدەنتتەرى «شاكىرتىڭىز بولايىن» دەپ، ۇسىنىستارىن ايتىپ جاتادى. ولار مەنى باسقا قىرىمنان، ياعني پروديۋسەر رەتىندە كورگىسى كەلەدى. بىراق مەن پروديۋسەر بولاتىن جاعدايدا ەمەسپىن. الدىمەن دومبىرامەن ءداستۇرلى ءاندى ەركىن ايتۋعا، دىبىس جازۋ ستۋدياسىندا بالالاردى ەسترادا جانرىنا باعىتتاپ، ەكى ستيلدە ءان شىرقايتىنداي ەتىپ يكەمدەۋ. مەكتەپ-ستۋديا اشىپ جاتقانىمدى ەستىپ، جان-جاقتان حابارلاسقان قاۋىم بار. قىزىعۋشىلىق تانىتاتىندار ءالى دە كوپ بولادى دەپ ويلايمىن.

– ال ءسىزدىڭ تەرمەشىلىك ءداستۇردى ەستراداعا شىعارۋداعى ماقساتىڭىز نە ەدى: ول تابىستى كاسىپتىڭ كوزىن قۋ قامى عانا ما؟

– ءيا، جاسىراتىنى جوق، اندەرىم ەستراداعا يكەمدەلگەن. بۇل ۇلكەن اۋديتورياعا جۇمىس جاساۋعا جول اشادى. كونسەرۆاتورياعا تۇسكەندەگى كوزدەگەن ماقساتىم دا تەرمەلىك اندەردى ەستراداعا وڭدەۋ بولاتىن. ستاديون مەن كونتسەرتتىك زالداردا بارابان، گيتارا سەكىلدى اسپاپتارمەن ەستراداعا باعىتتالعان ءان ايتۋ – ۇلكەن اۋديتوريامەن جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك تۋعىزادى. ياعني، قازاقتىڭ تەرمەسىنە تانتىلىك اۋديتورياسى دا كەڭي تۇسەدى دەگەن ءسوز. سودان سوڭ، جاسىراتىنى جوق: تىرشىلىكتىڭ قامى عوي – اقشا تابۋعا دا بولادى.

– ال، مىسالى، ءسىزدىڭ جاڭادان اشىلىپ جاتقان مەكتەبىڭىز تۇگىلى، مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريانى بىتىرەتىندەر تىرشىلىكتىڭ قامىمەن جۇرگەندە، كلاسسيكالىق ونەردىڭ ەرتەڭگى جولى قالاي بولماق؟

– جىل سايىن كونسەرۆاتوريانى بىتىرەتىن تۇلەكتەردىڭ تويدا يا ساحنادا، جوق الدە باسقالاي تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەنى ماعان بەيمالىم. ال ءوزىم قىزمەت جاسايتىن فيلارمونياعا 5–6 جىلدا ءبىر-ەكى ادام قىزمەتكە الىنۋى مۇمكىن. كونسەرۆاتوريانى بىرگە بىتىرگەن قىزدار قازىر مەكتەپتەردە ساباق بەرەدى. مەنىڭ جارىم مۋزىكالىق مەكتەپتە كىشكەنتايلاردى وقىتادى. سوندىقتان ءداستۇرلى ونەر ەشقاشان ولمەيدى.

ءبارى كەرەمەت تابىس تاۋىپ، شالقىپ ءومىر سۇرۋدە دەمەيمىن. قازاقستانداعى ورتاشا جالاقى مولشەرى 70–80 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا بولسا، وسى ورتاشا اقىنى ارتىستەر تىرنەكتەپ جيناپ ءجۇر. ءوزىمنىڭ فيلارمونيادا الاتىن ايلىق اقىم – 60 مىڭ تەڭگە.

– وسى تۇرعىدان العاندا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى مادەنيەتتىڭ ساياساتى دۇرىس باعىتتا كەتىپ بارا جاتقانىنا سەنىمدىسىز بە؟

– ەلدەگى مادەنيەتتىڭ ساياساتى قانداي باعىتتا ەكەنىن ۋاقىت كورسەتەدى. مادەنيەتتىڭ ساياساتى تۋرالى ءبىر جەردە وتىرىپ، دۇرىس نەمەسە بۇرىس دەپ ايتقانىم جاراماس. بارلىعىن جاقسى دەپ، جابۋلى كۇيىندە قالدىرۋعا تاعى بولمايدى.

ءبىر كوزبەن قاراعاندا، ونەر وزىمەن-ءوزى دامىپ كەلەدى. وعان ۇكىمەتتىڭ ەش قاتىسى جوق. سويتە تۇرا، سول ۇكىمەت انشىلەرگە سالىق تولەۋ كەرەكتىگىن ايتادى. ايتپەسە ءارتىس جىگىتتەردىڭ ءبىرازى جۇمىسسىز، بوس ءجۇر.

جوعارىداعىلاردىڭ «بايىپ كەتتى»، «سالىق تولەۋى كەرەك» دەپ جۇرگەنى – تابىسى ءبىر باسىنان اساتىن ءانشىسى 20–30 شاقتى عانا شىعار: «مۋزارت»، قايرات نۇرتاس، التىناي جوراباەۆا نەمەسە «نۇر-مۇقاسان»... سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، قالعان انشىلەر شالقىپ جۇرگەن جوق. ءوز كۇنىن وزدەرى كورىپ جۇرگەن انشىلەر ۇكىمەتتىڭ جىرتىعىن قالاي جامايدى؟

«ونەر» دەگەن ۇلكەن قازاندا اركىمنىڭ دە «قايناۋعا» قاقىسى بار. ەسترادادا جۇرگەندەر كوبى تالپىنىپ، كليپ تۇسىرۋگە بار اقشاسىن جۇمسايدى. ول ەڭبەگى اقتالا ما، جوق پا – وزدەرى دە بىلمەيدى. كەيدە كوگىلدىر ەكرانعا ءبىر ءانشى جارق ەتىپ شىعا قالسا، تەلەجاشىكتىڭ الدىنداعى حالىق: «مىناۋ كەرەمەت بولىپ كەتىپتى» دەيدى. كەرەمەت تۇگى جوق. بالكىم، بىرەۋدەن قارىزعا اقشا الىپ، كليپ ءتۇسىرىپ، كيىم تىككىزگەن شىعار... ونىڭ ۇستىنە ەستاراداعا «چيپ-چيپ»، «اسپانعا قارايمىن» دەيتىن جەڭىل-جەلپى اندەر قوسىلىپ جاتىر...

– ايتپاقشى، پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن كارىم ءماسىموۆتىڭ قايتادان پرەمەر-مينيستر بولىپ تاعايىندالۋى سىزگە قانداي وي سالادى: قازاقتا كارىم-اكادان باسقا ۇكىمەت باسقارۋعا لايىق تۇلعا بولماعانى ما؟

– قايتا اينالىپ، ساياساتقا كەلدىك پە (كۇلىپ)?! قازاقتا ەل ماقتاعان اعالارىمىز كوپ-اق. ايتالىق، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، قاسىم-جومارت توقاەۆ سىندى نار تۇلعالى ازاماتتار بار. ءبىز بيلىكتە قىزمەت ەتپەگەن سوڭ، ساياساتپەن ەتەنە ارالاسپاعان سوڭ، ءدوپ باسارلىق پىكىر ايتا المايمىز. بالكىم، پاتشانىڭ كوزىمەن قاراساق، ءماسىموۆ مىرزانىڭ لايىقتى بولعانى شىعار...

– بۇنى سۇراپ وتىرعانىم: ەل-جۇرت سايلاۋدان كەيىن ءبىر وزگەرىس-جاڭالىق بولادى دەپ دامەلەنگەن ەدى... سول ەلگە قىزمەت قىلىپ جۇرگەن ءانشى-جىرشى قاۋىم دا ءبىر جاڭالىق كۇتكەن شىعار دەگەنىم عوي...

– ۇكىمەتكە قاراپ وتىرعان قاۋىمنىڭ جاقسى جاڭالىق كۇتۋى زاڭدىلىق قوي. مۇمكىن، ايلىعىمىز كوبەيەر، الەۋمەتتىك جاعدايىمىز جاقسارار دەپ ۇمىتتەنەر. ال ەسترادا ارتىستەرى ۇكىمەتتەن ەشنارسەنى كۇتپەيتىنى بەلگىلى. سەبەبى ولار ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورىپ ءجۇر، ولارعا ۇكىمەت بىردەڭە ءبولىپ بەرگەنىن كورگەن ەمەسپىن.

دەگەنمەن، ءوزىم جۇمىس جاسايتىن الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىنا ۇكىمەت جاقسى كوڭىل بولەدى.ءبىر كەزدەرى كونتسەرت بەرگەنىمدە، قارجىلاي كومەك كورسەتتى، ساحنالىق كيىمدەرىمنىڭ ءبىرازىن تىگىپ بەردى. باردى – بار دەۋ كەرەك قوي...

– ءجا، ساياساتتى قويالىق. ال ەلدىڭ باتىس وڭىرىنە ارناعان شىعارماشىلىق ساپارىڭىز شىعىس جاقتا جالعاسپاي ما؟ ول جاقتاعى ءسىزدى كۇتكەن جۇرتشىلىققا نە دەيىك؟

– ارينە، شىعىستان سۇرانىس ءتۇسىپ، شاقىرىپ جاتسا، دومبىرامدى ارقالاپ، ولارعا دا بارۋعا دايىنمىن.

سۇحباتتاسقان –

جانسايا ەرتاي،

دەرەك كوزى

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №19 (290) وت 14 مايا 2015 گ.