حالىقتى ءشولدى جەردىڭ ماساسى سياقتى شۋىلداتا بەرۋ كوبەيىپ بارادى. بۇل جاقسى ءۇردىس ەمەس. ءتىل توڭىرەگىندەگى تاقىرىپ تا «ءتىلىن تارتاتىن» ءتۇرى جوق. تىنىش وتىرا المادىق. پىكىرىمىزدى تىڭدار قۇلاق بولسا! ءيا، اباي «دۇنيەنىڭ كىلتى – ورىستا» دەپ ايتىپ كەتتى. تامىرىنان اجىراماي، الەمدىك وركەنيەتكە ىلەسۋ ءۇشىن وسىلاي سىلتەدى. حالقىنىڭ قامىن ويلايتىن ءبىلىمدى قازاق وسىلاي ايتسا كەرەك. ال ەندى قازىر «دۇنيەنىڭ كىلتى – اعىلشىنعا» اۋىسقانىن مويىنداماساق، بىلگەنىمىز قايسى؟!

بىراق ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ پوزيتسياسىن قۇپتاي المايمىن. «شاش ال دەسەڭ، باس الاتىن» پرينتسيپتەن ارىلا الماي-اق قويدىق. ءالى سوتسياليستىك «پودحودتان» ءارى اسا الماي وتىرعانىمىز جانعا باتپاي قويمايدى. مينيسترلىكتىڭ قازىرگى پوزيتسياسى ءستاليننىڭ كوللەكتيۆتەندىرۋ ساياساتىمەن پارا-پار ساياسات ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. بارلىق قازاقتى اعىلشىنشا ولسەڭ دە سايراتا المايسىڭ. بۇل – بارىپ تۇرعان پروجەكتوريزمنىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى. نەگە؟

نەگەسى سول – قازىر زامان باسقا، زاڭ باسقا. قازىر – كوللەكتيۆيزمنىڭ ءداۋىرى ەمەس، ءينديۆيدۋاليزمنىڭ ءداۋىرى. بيلىكتىڭ كەز كەلگەن ساياساتى نارىقتىق ەكونوميكانىڭ كانوندارىنا نەگىزدەلۋى كەرەك. جوسپارلى ەكونوميكانىڭ زاڭدارىن ۇمىتاتىن كەزىمىز جەتكەن جوق پا؟ وسى زاڭدىلىقتى ەسكەرمەي، الاشاپقىن بولا بەرۋدىڭ نە ءجونى بار ەدى؟

مىنا زاماندا قاي قازاققا اعىلشىن ءتىلى اۋاداي قاجەت – ولار بيلىكسىز دە مەڭگەرىپ جاتىر. قازاق حالقىنىڭ ۇل-قىزدارى سونشالىقتى اقىماق ەمەس. ءومىر مەن زامانعا بەيىمدەلۋدىڭ شارتتى رەفلەكسى باياعىدا-اق قالىپتاسقان. «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقىپ كەلگەندەردى بىلاي قويعاندا، ەلىمىزدە ءجۇرىپ-اق قازىرگى جاستار اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋگە ماڭىز بەرگەنىن كوز كورىپ وتىر. ينديۆيدۋالدى تۇردە. ماسەلەگە وسى تۇرعىدان قاراۋدى ماقۇلداۋ كەرەك. كەرەك دەسەڭىز، بيلىك وسىعان ىقپال جاساۋى قاجەت.

ال ەندى ورتا مەكتەپتە اعىلشىن ءتىلىن جاپپاي وقىتۋ دەگەنىڭىز – ابسۋرد. ويباي-اۋ، ءبىز الەم كوشىنە ىلەسكەن جۇرت بولعانىمىزبەن، ءوزىنىڭ تەرريتورياسى بار، بەكىتىلگەن شەكاراسى بار، ءتىلى بار، ءدىلى بار، سالت-ءداستۇرى مەن ءبىر باسىنان اسىپ جاتقان بايلىعى بار قازاق دەگەن ەل ەمەسپىز بە؟! وسى ەلدى كوركەيتۋ ءۇشىن جاپپاي «ينگليشتەندىرۋدىڭ» قاجەتى بار ما؟ جوق. ويتكەنى ءبىز ەڭ الدىمەن قازاق ەكەنىمىزدى ۇمىتپاي، وسى جەردى ۇلى مەملەكەتكە اينالدىرۋمەن اينالىساتىن ادامداردى دايىنداۋىمىز كەرەك. ول ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس.

ال مىنا جاپپاي «ينگليشتەندىرۋ» ساياساتى بارلىق قازاقتى اقش پەن باتىسقا گاستەربايتەرلىككە جىبەرۋ ماقساتىن قويىپ وتىرعانداي اسەر قالدىرادى. بۇدان باسقا ماقسات كورىپ تۇرعان جوقپىن. ەلدىڭ ىشىندە ەشكىم قالماسا، مەملەكەتىمىزدىڭ اتىن ۇمىتىپ قالمايمىز با؟ ەلدىڭ ىشىندە ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن بىلمەسەك، ارام قاتامىز دەپ كىم ايتىپ ءجۇر؟ مارازمنىڭ ناق ءوزى!

ەل بولاتىن ەلدىڭ شارۋاسى بۇلاي بولماسا كەرەك. ەل بولاتىن ەل ەلدىگىنە قام جەيدى. ەل بولاتىن ەل ەڭ الدىمەن ەلدىڭ ءىشىن قالاي رەتكە كەلتىرەمىن دەپ قايعى جەيدى.

سوندىقتان دا قازاق ءتىلىن بەيشارا قىلىپ كورسەتكەندى تولىق جانە تۇپكىلىكتى قويۋ كەرەك. نەمەرەسىن «جاپىراعىم مەنىڭ» دەپ ەركەلەتەتىن اتالار ازايىپ كەتتى. «پالەنشەنى جەر جۇتىپ كەتتى مە، كوزىمە تۇسپەيتىن بولدى عوي» دەپ، استارلاپ سويلەيتىن قازاق ازايىپ بارا جاتىر. ەكى ماعىنانى «چەتنىي-نەچەتنىي» دەپ، ءبىر سوزبەن ءارى-ءبىرى قايتالاپ ايتاتىن ورىس تىلىنەن سورلى ەمەسپىز. قۇدايعا شۇكىر، «جۇپ-تاق» دەپ تاقىلداپ تۇرعان ءتىلدى جۇتاڭ دەپ جۇرگەندەردىڭ وزدەرى بەيشارا!

ءالى كۇنگە دەيىن وقۋ پروتسەسىن «ابۆگدەيكا» پرينتسيپىمەن جۇرگىزىپ وتىرعان بعم قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ەلەمەنتارلىق ماسەلەلەرىمەن اينالىسقانى ءجون دەر ەدىم. كەز كەلگەن ۇلى ءىس كىشكەنتاي نارسەدەن باستالاتىنىن باسىمىزدان شىعارمايىقشى، اعايىن!

وسى بىزدە، ءپان دەمەي-اق قويدىم، ديستسيپلينا بار ما «دىبىستانۋ» دەگەن؟ قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن ءبىلۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءارىپتى ەمەس، دىبىستى وقىتۋ كەرەك. دىبىستى دۇرىستاماي، ساۋاتتى قازاق بولۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان بالاعا «الىپپەنى» وقىتقاندا، ەڭ الدىمەن داۋىستى دىبىستاعى ارىپتەردەن باستاپ وقىتۋ كەرەك.

P.S. پوستسكريپتۋمدى بىلەتىن قازاق بىلگىسى كەلسە، اعىلشىنشانى ءوزى-اق ءبىلىپ الادى. Don’t panic! تۋىن سۇيگەندە عانا ەڭكەيەتىن قازاقتى جاپپاي «ينگليشتەندىرۋ» تىزەرلەتە المايتىنىن ءبىلىپ تۇرمىن. ويتكەنى كەز كەلگەن ساياسات حالىقتىڭ ساناسىنان وتكەندە عانا جۇزەگە اساتىنىن بعم ۇمىتپاۋى كەرەك. ۇمىتپاعانىڭ نە، ەسىنەن شىعارماۋى ءتيىس!

شارحان قازىعۇل

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №13 (377) وت 06 اپرەليا 2017 گ.