ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە، الدە بوزبالا، بالكىم، ءتىپتى، قالام ۇستاپ، قاعاز بەتىن «شيمايلاي» باستاعان شاعىمىزدا ما ەكەن، گازەتتەردە «وقىدىق، پىكىر ايتامىز» دەيتىن ايدار بولاتىن. سول ايداردىڭ «ايدارىنان» ۇستاپ الىپ ءبىز دە بۇگىن الەمجەلى مەن ءداستۇرلى باق بەتىن دۋىلداتىپ جاتقان «رۋحاني جاڭعىرۋ» تاقىرىبىندا وي بىلدىرمەك بولىپ وتىرمىز.

«بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ءبىز بارىنشا ءمان بەرىپ، بەرىك بايلام ەتىپ الۋعا ءتيىستى تۇستارى مىنالار:

بىرىنشىدەن،  «ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى». بۇنى ماقالا اۆتورى  «ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ» تاراۋىندا ايتىپ وتىر. ىلگەرىدە ءبىز، قۇدايشىلىعىن ايتايىقشى، تاپ بۇگىن دە،  «ۇلتتىق مادەنيەت» دەگەننەن گورى «كوپۇلتتى قازاقستان حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى» دەگەن تەرميندى قولدانعاندى قۇپ كورىپ كەلەمىز. الايدا بۇل تەرمين ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان دياسپورا وكىلدەرىنىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن، الەۋمەتتىك تۇرمىسىن تولىق قامتاماسىز ەتكەنىمەن، «جاڭا زامانداعى جاڭا قازاقستاننىڭ» مادەنيەتىنە سونى سوقپاق بولا العان جوق. «كوپۇلتتى قازاقستان حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى»   قازاقستاندىق ساياساتتىڭ ساحناسىنداعى دەكوراتيۆتى ماتەريالعا جاراعانىمەن ء(الى دە جاراۋى مۇمكىن) دومينانتتى مادەنيەت – ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر ارناعا توعىستىراتىن مادەنيەت، ءار كۇن سايىن ءوزىنىڭ قاجەتتىلىگىن اڭعارتىپ تۇردى. ول، ارينە، ماقالا اۆتورى جازىپ وتىرعانداي، «ۇلان-عايىر جەرى مەن اسا باي رۋحاني تاريحى بار ەلدىڭ» مادەنيەتى ەدى. دەمەك، ەندىگى كەزەكتە ۇلت جاناشىرلارى «ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى» دەگەن ءسوزدى بيلىكتەگى جاۋاپتى تۇلعالار مەن ماقالا اۆتورىنىڭ ەسىنە سالىپ، كەرەك كەزىندە تالاپ ەتىپ وتىرۋعا ءتيىس.

ەكىنشىدەن، ءبىلىم. ءبىلىم بولعاندا ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىققا نەگىزدەلگەن ءبىلىم. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا-اق قازاقستان جاستاردى توپىرالتىپ دامىعان ەلدەردىڭ وزىق وقۋ ورىندارىنا مەملەكەت قازىناسىنان قىرۋار قارجى ءبولىپ، ءبىلىم الۋعا جىبەرىپ جاتتى. سودان بەرى دە شيرەك عاسىردى شيىرىپ تاستاپپىز. ال،  «كانە، شىققان ءمۇيىزىڭ؟» ارينە، بويىندا جىگەرى بار قىز-جىگىتتەر مەملەكەتتىك ورگانداردا، ءىرى بيزنەستىك قۇرىلىمداردا قىزمەت جاساپ، تابىس تاۋىپ جۇرگەن شىعار. بىراق، ولار ءبىزدىڭ بيلىك پەن بيزنەستەگى كوسموپوليتيزمدى، تىلدىك نيگيليزمدى تۇرلەندىرە تۇسكەنى بولماسا، باسقالاي يگىلىكتى قادام جاساي قويعان جوق. مىنە، وسىلايشا، قازاقتى قاشاندا جەرگە قاراتۋمەن قارقىندى جۇمىس جاساپ كەلگەن كۇشتەرگە بۇگىنگى ماقالاسىمەن پرەزيدەنت قاتتى سوققى بەردى مە دەگەن ويدامىن. ويتكەنى ماقالا اۆتورى «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن قولعا الامىز» دەگەندى ايتا كەلىپ، 100 جاڭا وقۋلىقتىڭ تەك مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم الاتىن جاستارعا ارنالاتىندىعىن اشىق ءبىلدىردى. بىلاي دەپ:  «ءبىز الداعى بىرنەشە جىلدا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىقتى ءارتۇرلى تىلدەردەن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، جاستارعا دۇنيە جۇزىندەگى تاڭداۋلى ۇلگىلەردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاسايمىز. 2018-2019 وقۋ جىلىنىڭ وزىندە ستۋدەنتتەردى وسى وقۋلىقتارمەن وقىتا باستاۋعا ءتيىسپىز». ءوز تىلىندە تەرەڭ ءبىلىم، جان-جاقتى اقپارات العان ادام قاي ورتادا دا ءوزىن ەركىن ۇستايدى. بۇنى، ءبىر دەپ قويىڭىز. ەكىنشىدەن، مەيىلىنشى تەرەڭ ءارى ساپالى ءبىلىم بەرەتىن تىلگە دەگەن سۇرانىس تا، قۇرمەت تە جوعارى بولادى. وسى جايتتى ىشتەي بەك تۇسىنگەن اۆتور «جەر جاھاننىڭ جۇرتى جاپا-تارماعاي ۇيرەنىپ جاتقان اعىلشىن ءتىلىن ءبىز دە جەدەل ۇيرەنۋگە ءتيىسپىز» دەيدى دە: «بىراق، ماسەلە بۇعان دا تىرەلىپ تۇرعان جوق» دەپ ەسكەرتەدى. ەندەشە ماسەلە نە نارسەگە تىرەلىپ تۇر؟ ماقالا اۆتورىنىڭ ويىنشا، بار ماسەلە سانانىڭ اشىقتىعىندا. ال،  سانانىڭ اشىقتىعى زەردەنىڭ ءۇش ەرەكشەلىگىن بىلدىرەدى.

«بىرىنشىدەن، ول ءدۇيىم دۇنيەدە، جەر شارىنىڭ وزىڭە قاتىستى اۋماعىندا جانە ءوز ەلىڭنىڭ اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ەكىنشىدەن، ول جاڭا تەحنولوگيانىڭ اعىنى الىپ كەلەتىن وزگەرىستەردىڭ بارىنە دايىن بولۋ دەگەن ءسوز. تاياۋداعى ون جىلدا ءبىزدىڭ ءومىر سالتىمىز: جۇمىس، تۇرمىس، دەمالىس، باسپانا، ادامي قاتىناس تاسىلدەرى، قىسقاسى، بارلىعى تۇبەگەيلى وزگەرەدى. ءبىز بۇعان دا دايىن بولۋىمىز كەرەك.

ۇشىنشىدەن، بۇل – وزگەلەردىڭ تاجىريبەسىن الىپ، ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن بويعا ءسىڭىرۋ مۇمكىندىگى. ازياداعى ەكى ۇلى دەرجاۆا – جاپونيا مەن قىتايدىڭ بۇگىنگى كەلبەتى – وسى مۇمكىندىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ناعىز ۇلگىسى». بۇنداي مۇمكىندىكتەردى بىزگە نەگە پايدالانباسقا؟ ول ءۇشىن قازاقتىڭ بولمىسىنا سىرتتان قاراۋدىڭ قاجەتى جوق. قازاق قوعامى الەمگە قاشاندا اشىق جانە وزگەدەن وزىنە قاجەتتىنى عانا قابىلداپ، سىڭىرە الاتىن قاسيەتكە يە. ال، قازىرگى جاعدايدا قازاققا سىرتتان كۇشتەپ تاڭىلاتىن باسى ارتىق دۇنيەلەر جەتىپ ارتىلادى. شاماسى، ءىسىمىزدىڭ العا باسپاي تۇرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا بولسا كەرەك.

ارينە، پرەزيدەنت بۇعان دەيىن دە تىڭ باستامالار كوتەرىپ، سەرپىندى ويلار ايتقان بولاتىن. بىراق،  ونىڭ كوبىن قازاق ورتاسى بىردەن قوش كوردى دەي المايمىز.  مەنىڭشە، ەلباسىن ەل رۋحانياتىنا شۇعىل بەت بۇرعىزعان جايت، الدىمەن، قازاقستان ءۇشىن قاۋىپتى كۇشتەردىڭ كوبەيە ءتۇسۋى بولسا كەرەك. ول قانداي كۇشتەر؟  ول – ەكستەرميزيم، ول – ءدىني جات اعىمدار، ول – ۇلتتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق كەلبەتىنەن ايىرىپ، ءتىلى مەن دىلىنەن جەرىندىرەتىن مۋلتيمادەنيتتەردىڭ كوشى. قازاق زيالىلارىنىڭ وسى كۇنگە دەيىن «بىزگە ۇلتتىق يدەولوگيا كەرەك» دەپ زار قاقساۋىنىڭ سەبەبى دە وسىنداي كەلەڭسىز جايتتاردى ەرتە باستان كورە بىلگەنىنەن ەدى. ەكىنشىدەن، قازاق ۇلتى جان سانىنىڭ ارتۋىمەن بىرگە ۇلتتىق ماقسات-مۇرات جولىندا تاس-ءتۇيىن بولىپ بىرىگە الاتىن قۋاتتى كۇشكە اينالعانىن بيلىككە كۇن سايىن دالەلدەي باستادى. حالىقتىڭ سونداي كۇشكە اينالعانىن ءبىز بىلتىرعى جەر ماسەلەسىندە كورىپ وتىردىق. بۇل جايت تە ەلباسىن ۇلتتى رۋحاني تۇرعىدان جاڭعىرتۋ قاجەت دەگەن ويعا جەتەلەۋى مۇمكىن.

قىسقاسى – وسى. ارينە، بۇنىڭ سىرتىندا ماقالا اۆتورىنىڭ لاتىن قارىپىنە جۇيەلى تۇردە ءوتۋ، تۋعان جەر، تۋعان ەل باعدارلاماسى مەن بىرگە قازاق جەرىنىڭ تاريحي-تۋريستىك بەلدەۋلەرىن ءتۇزۋ، زاماناۋي قازاق قوعامىنىڭ قالىپتاسۋىنا ءۇنسىز عانا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن 100 ازاماتتىڭ ەسىم-سويىن انىقتاۋ، قازاق زيالىلارى مەن ولاردىڭ شىعارمالارىن شەت ەلدەردە ناسيحاتتاۋ دەگەن ويلارىن قۋانا قۇپتايمىز. تەك سونىڭ ءبارى كەزەكتى ناۋقاننىڭ جايىمەن جايداقتالىپ كەتپەسە بولعانى. ونداي جاعدايعا ءبىز، جالپى وقىرمان، زيالى قاۋىم، قوعام بەلسەندىلەرى، سەرگەك ويلى جاستار ىرىق بەرمەۋگە ءتيىسپىز. ويتكەنى، ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىنداعى تەزيستەر قازاق قوعامىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىن تەزدەتۋى ابدەن مۇمكىن.

داۋرەن قۋات

Abai.kz