ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءۇش ولشەمى
ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءۇش ولشەمى
ەقىۇ-نىڭ ءۇشىنشى ادامي ياعني گۋمانيتارلىق ءولشەمىنە قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ، ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ، ءبىلىم بەرۋ، ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس، سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن سايلاۋ زاڭنامالارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ، گەندەرلىك تەپە-تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋ، تاعى باسقا دا ماسەلەلەر جاتادى. سونىمەن قاتار، ءۇشىنشى ءولشەمدە قاۋىپسىزدىك تۇجىرىمداماسىنا نەگىزدەلگەن شارالار قاراستىرىلىپ، سوعان حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ نازارى اۋدارىلادى.
ادامي ولشەم
قازاقستان ەقىۇ-نىڭ ءىس باسىنداعى ءتوراعاسى مىندەتىن قابىلداعان كۇننەن باستاپ، ۇيىم اياسىندا گۋمانيتارلىق "سەبەت" ماسەلەلەرىن العا جىلجىتۋعا ەرەكشە ماڭىز بەردى. سوندىقتان دا ەلىمىزدىڭ توراعالىعى ەقىۇ قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە قاتىستى بەلسەندى ءىس-قيمىل تانىتۋىمەن ءوتىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى، قازاقستان بۇگىندە ۇيىمنىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتارى جانە ادام قۇقىعى جونىندەگى بيۋروسىنىڭ، ۇلتتىق ازشىلىق ىستەرى جونىندەگى جوعارعى كوميسساردىڭ، باق ەركىندىگى جونىندەگى وكىلدىڭ جانە پارلامەنتتىك اسسامبلەيانىڭ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، ولارمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەۋدە.
ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءۇش ولشەمى
ەقىۇ-نىڭ ءۇشىنشى ادامي ياعني گۋمانيتارلىق ءولشەمىنە قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ، ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ، ءبىلىم بەرۋ، ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس، سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن سايلاۋ زاڭنامالارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ، گەندەرلىك تەپە-تەڭدىكتى ىلگەرىلەتۋ، تاعى باسقا دا ماسەلەلەر جاتادى. سونىمەن قاتار، ءۇشىنشى ءولشەمدە قاۋىپسىزدىك تۇجىرىمداماسىنا نەگىزدەلگەن شارالار قاراستىرىلىپ، سوعان حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ نازارى اۋدارىلادى.
ادامي ولشەم
قازاقستان ەقىۇ-نىڭ ءىس باسىنداعى ءتوراعاسى مىندەتىن قابىلداعان كۇننەن باستاپ، ۇيىم اياسىندا گۋمانيتارلىق "سەبەت" ماسەلەلەرىن العا جىلجىتۋعا ەرەكشە ماڭىز بەردى. سوندىقتان دا ەلىمىزدىڭ توراعالىعى ەقىۇ قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە قاتىستى بەلسەندى ءىس-قيمىل تانىتۋىمەن ءوتىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى، قازاقستان بۇگىندە ۇيىمنىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتارى جانە ادام قۇقىعى جونىندەگى بيۋروسىنىڭ، ۇلتتىق ازشىلىق ىستەرى جونىندەگى جوعارعى كوميسساردىڭ، باق ەركىندىگى جونىندەگى وكىلدىڭ جانە پارلامەنتتىك اسسامبلەيانىڭ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، ولارمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەۋدە.
توراعالىقتىڭ وتكەن توعىز ايىندا قازاقستان ەقىۇ-نىڭ گۋمانيتارلىق ولشەمى اياسىندا تاريحتا قالاتىن، وزگە ەلدەرگە ۇلگى بولاتىن اۋقىمدى جۇمىستار اتقاردى. ونى كوپتەگەن مۇشە ەلدەر مەن ءارىپتەس مەملەكەتتەر قازىردىڭ وزىندە جوعارى باعالاۋدا. قازاقستان ۇيىمنىڭ ءىس باسىنداعى توراعاسى رەتىندە دەر شاعىندا ءتيىمدى كونسۋلتاتسيالار جۇرگىزە وتىرىپ، قاتىسۋشى ەلدەرمەن كونسەنسۋستىق ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەقىۇ-نىڭ تۇراقتى كەڭەسى 2010 جىلى وتكىزىلەتىن گۋمانيتارلىق ولشەمنىڭ بارلىق شارالارى بويىنشا شەشىم قابىلدادى. ول جوسپارلانعان بەس مىندەتتى ءىس-شارادان، ياعني ءۇش قوسىمشا كەڭەستەن جانە ادامي ولشەم جونىندەگى سەمينار مەن گۋمانيتارلىق سالاداعى شولۋ كونفەرەنتسياسىنان تۇرادى.
وسى ءىس-شارالار بەلگىلەنگەن جوسپار بويىنشا ءوز ۋاقىتىندا وتكىزىلىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، 6-7 مامىردا ۆەنادا "گەندەرلىك بالانستى ىلگەرىلەتۋ جانە ايەلدەردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرگە قاتىسۋى" دەگەن تاقىرىپتا ۇيىمنىڭ جىل سايىنعى ءبىرىنشى قوسىمشا كەڭەسى ءوتتى. كەڭەسكە قاتىسۋشىلار الداعى ۋاقىتتا گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق زاڭنامالار مەن حالىقارالىق قۇجاتتاردى سوعان جاقىنداتۋعا ىقپال ەتۋ، ايەلدەردىڭ ساياسي پارتيالار مەن قوعامدىق ومىردەگى مۇمكىندىكتەرى مەن قۇقىقتارىن كەڭەيتۋ جايىندا پىكىر الماستى، ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى.
ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، سونداي-اق، گەندەرلىك تەڭدىك ساياساتى قازاقستان ءۇشىن دە، ەقىۇ كەڭىستىگىندەگى ەلدەر ءۇشىن دە اسا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءارى باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سول سەبەپتى، ۇيىمنىڭ ءىس باسىنداعى توراعاسى باستاپقى كەزدە-اق ءوزىنىڭ گەندەرلىك ماسەلەلەر ءجونىندەگى جەكە وكىلى لاۋازىمىن بەكىتۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن بولاتىن. بۇل باستاما قولداۋ تاۋىپ، وسى جىلدىڭ 13 شىلدەسىندە اتالعان قىزمەتكە اشىق قوعام ينستيتۋتىنىڭ ساياسي ماسەلەلەر ءجونىندەگى ساراپشىسى امەريكالىق ۋەندي پاتتەن بەكىتىلدى.
كونسەنسۋستىق نەگىزدە قابىلدانعان شەشىمگە سايكەس "ۇلتتىق ازشىلىققا جاتاتىن تۇلعالار ءبىلىمى: ينتەگراتسيا جانە تەڭ ءمۇمكىندىك" تاقىرىبىنداعى ەكىنشى قوسىمشا كەڭەس 2010 جىلدىڭ 22-23 شىلدەسىندە ۆەنا قالاسىندا ءوتتى. بۇل جيىننىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى، ەقىۇ قىزمەتىنىڭ تاريحىندا گۋمانيتارلىق ولشەم بويىنشا ۇلتتىق ازشىلىق قۇقىقتارىن قورعاۋ پروبلەمالارىنا ارنالعان تۇڭعىش ءىس-شارا بولدى. وسىعان جانە وندا قارالعان وزەكتى ماسەلەلەرگە بايلانىستى ەقىۇ-نىڭ ۇلتتىق ازشىلىق ىستەرى جونىندەگى جوعارعى كوميسسارى كنۋت ۆوللەبەك قازاقستانعا شىنايى العىسىن ءبىلدىردى.
ادامي ولشەمنىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى سوت ادىلدىگى مەن زاڭ ۇستەمدىگى بولىپ تابىلادى. وسىعان وراي، ەلىمىز 17-19 مامىردا ۆارشاۆادا "تاۋەلسىز سوت جۇيەسىن نىعايتۋ جانە جۇرتشىلىقتىڭ ءادىل سوتقا قولجەتىمدىلىگى" دەگەن تاقىرىپتا سەمينار وتكىزۋگە ۇيىتقى بولدى. وندا سوت تاۋەلسىزدىگى مەن سوت ادىلدىگىنە قاتىستى وزەكتى ءماسەلەلەر قاراستىرىلدى. قازاقستان ءتوراعالىعى بارىسىندا، سونداي-اق، ۇيىم كەڭىستىگىندە تولەرانتتىلىق پەن ءمادەنيەتارالىق ۇنقاتىسۋدى ورنىقتىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋدا الەم ەلدەرىندە ۇلگى بولاتىن تاجىريبەسى بار.
تولەرانتتىلىق تاقىرىبى قازاقستاننىڭ ەقىۇ-عا توراعالىعىندا دا، كەلەسى جىلى يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا باسشىلىق ەتۋ كەزىندە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋگە ءتيىس. سونىڭ ءبىر دالەلى ءۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 29-30 ماۋسىمىندا استانادا وتكەن ەقىۇ-نىڭ تولەرانتتىلىق جانە كەمسىتۋشىلىك جونىندەگى كونفەرەنتسياسى. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسى جيىندا سويلەگەن سوزىندە ءوتىپ بارا جاتقان ونجىلدىقتا تولەرانتتىلىق ساياساتىندا ايتارلىقتاي العا باسۋشىلىق بولعانىن، وعان ەندى بىرلەسىپ تالداۋ جاساۋ قاجەتتىگىن، جاڭا ونجىلدىققا "ەقىۇ: جاڭا ونجىلدىققا تولەرانتتىلىقپەن" اتتى شارتتى بەلگىدەگى قۇجاتپەن شىعۋ كەرەكتىگىن قاداپ ايتقان بولاتىن.
وسى ولشەم اياسىنداعى تاعى ءبىر جيىن قازاقستاننىڭ باستاماشى بولۋىمەن 10-11 ماۋسىمدا دانيادا ءوتتى. بۇل كونفەرەنتسيا ەقىۇ-نىڭ ادامي ولشەمىنىڭ نەگىزىن قالاعان كوپەنگاگەن قۇجاتىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالدى. كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءپىكىرىنشە، جيىن اسا تابىستى بولدى. وندا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ وتكەن كەزەڭدە كوپەنگاگەن قۇجاتىندا كورسەتىلگەن ءمىندەتتەمەلەردى ورىنداۋدىڭ قورىتىندىسى شىعارىلىپ، قۇجاتتا مازمۇندالعان ماسەلەلەردى ءارى قاراي جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارى قاراستىرىلدى.
ۇيىمنىڭ توراعاسى رەتىندە قازاقستان سايلاۋ وتەتىن ەلدەرگە بايقاۋشىلاردى جىبەرۋ، پارلامەنتارالىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋ جايىنا دا باسا ءمان بەرۋدە. بيىل ەقىۇ-نىڭ دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار جانە ادام قۇقىعى جونىندەگى بيۋروسى ميسسياسىنىڭ قۇرامىندا قازاقستاندىق بايقاۋشىلار ۋكرايناداعى پرەزيدەنتتىك، ءتاجىكستانداعى پارلامەنتتىك، گرۋزياداعى مۋنيتسيپالدىق سايلاۋلار مەن قىرعىزستانداعى رەفەرەندۋمعا قاتىستى. ەقىۇ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسى مەن قازاقستان پارلامەنتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 2010 جىلدىڭ 14-16 مامىرىندا الماتىدا وتكەن "ەقىۇ-نىڭ ەۋرازيالىق ولشەمدەرى" تاقىرىبىنداعى ترانسازيالىق پارلامەنتتىك فورۋمنىڭ قازاقستاننىڭ ۇيىمعا توراعالىق ەتكەننەن بەرگى ۋاقىت ءىشىندە ءوتكىزگەن ەڭ ءىرى جانە اسا اۋقىمدى شارالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ونىڭ جۇمىسىنا ەقىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ پارلامەنتاريلەرى عانا ەمەس، جەرورتا تەڭىزى مەن ازياداعى ارىپتەس ەلدەردىڭ جانە پاكىستان مەن كاتاردىڭ پارلامەنتشىلەرى، سونداي-اق، ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ، ەقىۇ ينستيتۋتتارىنىڭ، وزگە دە پارلامەنتتىك ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى قاتىستى. القالى جيىندا اۋعانستانداعى جاعداي، لاڭكەستىكپەن، ەسىرتكى ترافيگىمەن كۇرەس، قارۋسىزدانۋ، ەكونوميكالىق دامۋ، رەسۋرستاردى باسقارۋ، ەڭبەك كوشى-قونىن رەتتەۋ، ەكولوگيالىق پروبلەمالار، ءدىني تولەرانتتىلىق، ادام ساۋداسىنا قارسى كۇرەس، گەندەرلىك تەڭدىك سەكىلدى اسا وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى. قىرعىزستانداعى جاعداي دا جيىنعا قاتىسۋشىلاردى تولعانتتى.
قازاقستاننىڭ توراعالىعىمەن جۇرگىزىلگەن ترانسپارەنتتىك سايلاۋ ۇدەرىسى مەن بەلگىلەنگەن مەرزىمدە قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ەقۇى-نىڭ باق بوستاندىعى ماسەلەسى بويىنشا جاڭا وكىلى بولىپ بوسنيا مەن گەرتسەگوۆينا ازاماتى د.ءمياتوۆيچتى سايلاۋ جونىندەگى كەلىسىمگە كەلۋى ەرەكشە نازار اۋدارتادى. اتاپ ءوتۋ كەرەك، رەيتينگىلىك داۋىس بەرۋ كەزىندە ۆەنادان «باتىسقا قاراي» جانە «شىعىسقا قاراي» ەلدەر اراسىنداعى قارسى تۇرۋ بايقالدى. الايدا قازاقستان سىندارلى كەڭەس جۇرگىزۋ ارقىلى مىقتى جانە بەيتاراپ كانديداتۋرانى تاڭداپ الۋعا قول جەتكىزدى.
توراعالىقتىڭ توعىز ايى ىشىندە ۇيىمنىڭ گۋمانيتارلىق ولشەۋى بويىنشا اتقارىلعان جۇمىسى اۋقىمدى. قازىرگى كۇننىڭ وزىندە قازاقستان توراعالىعىن كوپتەگەن قاتىسۋشى مەملەكەتتەر مەن ۇيىمعا ارىپتەس ەلدەر تابىستى دەپ باعالاۋدا.
قازاقستان جىل سوڭىنا دەيىن تاعى دا بىرقاتار ءىرى حالىقارالىق ءىس-شارالار وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. ماسەلەن، 4-5 قاراشادا ۆەنا قالاسىندا «ءدىن جانە ار-وجدان بوستاندىعى» تاقىرىبىنا ءۇشىنشى قوسىمشا كەڭەس وتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇيىمعا قاتىسۋشى ەلدەرمەن استانادا 26-28 قاراشادا وتەتىن گۋمانيتارلىق ولشەم سالاسىنداعى شولۋ كونفەرەنتسياسىنا دايىندىق جۇرگىزىلۋدە. وسى كونفەرەنتسيا اياسىندا دەموكراتيالىق سايلاۋعا; ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتارعا; ەركىن ويعا، ار-وجدانعا، دىنگە، سەنىمگە; جينالىستار، اسسوتسياتسيالار ەركىندىگى; قوزعالىس ەركىندىگى; سوت بيلىگىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جانە باسقا ءۇشىنشى سەبەتتىڭ كوكەيكەستى قۇرامداستارىنا قاتىستى ماسەلەلەر قارالاتىن بولادى. سونداي-اق، استاناداعى ءۇش كۇندىك وتىرىستا باق ەركىندىگى; ميگرانتتارعا قاتىستى توزبەۋشىلىك; سونداي-اق، ادامدار ساۋداسىنا، اسىرەسە بالالار ساۋداسىنا قارسى كۇرەس تاقىرىپتارى دا ەنگىزىلەدى.
ال وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ باستىسى ءارى اسا اۋقىمدىسى - استانادا وتەتىن ەقىۇ-نىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءسامميتى. 11 جىلدان بەرى شاقىرىلماي، بيىل جەلتوقسان ايىنىڭ 1-2 كۇندەرى استانادا وتكىزىلەتىن ەقىۇ ءسامميتى قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل تمد ەلدەرى مەن ۇيىمعا مۇشە بارلىق 56 مەملەكەت ءۇشىن دە ماڭىزى زور وقيعا بولماق.
امان جانعوجين.
