ەرداۋلەت بەرلىباەۆ،  تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

1991 جىلى كسرو-نىڭ قۇلاۋىمەن ورمەكشىنىڭ تورىنداي شىرماعان يمپەريالىق ساياسات اياق­تالدى. بۇل پروتسەسس وزىنەن ءوزى جۇزەگە اسقان جوق. دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ قوعامدىق ساياسي بەل­سەندىلىگىنىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە استى. وسى كۇر­دەلى ساياسي پروتسەستە قازاقستان ينتەلليگەنتسيا­سىنىڭ ورنى ەرەكشە.

1985 جىلداردىڭ قارساڭىندا تەرەڭ ەكو­نو­ميكالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي داعدارىستىڭ تابال­دىرىعىندا تۇرعان كسرو-نىڭ اكىمشىلىك جۇيەسى قا­زىرگى زاماننىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرە المايتىن ەدى. وكىنىشكە وراي كەڭەس تۇسىنداعى ينتەلليگەنت­تەردىڭ ءبىر بولىگى كوممۋنيستىك ادامگەرشىلىك، ادىلدىك مۇراتىنا بەرىلە سەنگەندىكتەن سول قاۋىپتى ساياسي ناۋقاندى دارىپتەدى.

ەرداۋلەت بەرلىباەۆ،  تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

1991 جىلى كسرو-نىڭ قۇلاۋىمەن ورمەكشىنىڭ تورىنداي شىرماعان يمپەريالىق ساياسات اياق­تالدى. بۇل پروتسەسس وزىنەن ءوزى جۇزەگە اسقان جوق. دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ قوعامدىق ساياسي بەل­سەندىلىگىنىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە استى. وسى كۇر­دەلى ساياسي پروتسەستە قازاقستان ينتەلليگەنتسيا­سىنىڭ ورنى ەرەكشە.

1985 جىلداردىڭ قارساڭىندا تەرەڭ ەكو­نو­ميكالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي داعدارىستىڭ تابال­دىرىعىندا تۇرعان كسرو-نىڭ اكىمشىلىك جۇيەسى قا­زىرگى زاماننىڭ تالاپتارىنا جاۋاپ بەرە المايتىن ەدى. وكىنىشكە وراي كەڭەس تۇسىنداعى ينتەلليگەنت­تەردىڭ ءبىر بولىگى كوممۋنيستىك ادامگەرشىلىك، ادىلدىك مۇراتىنا بەرىلە سەنگەندىكتەن سول قاۋىپتى ساياسي ناۋقاندى دارىپتەدى.

بىراق سول تۇستاعى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1990 جىلعى 17 تامىزداعى قاۋلىسىندا (پروتوكول №2) بۇعان دەيىن رەسمي تۇردە ايتىلىپ كەلگەن كەمەلدەنگەن سوتسياليزم كونتسەپتسياسىنىڭ ناقتى ءومىر سۇرۋگە سايكەس كەل­مەيتىندىگىن مالىمدەلدى. اتالعان كەزەڭدەگى سوڭعى ونجىلدىقتا ۇلتتىق تابىس 10,3 %-دان 1%-عا دەيىن قۇلدىراپ كەتتى /1,8/. قالىپتاسقان قوعامدىق ساياسي-الەۋمەتتىك جاعداي رۋحاني سالانى جاڭارتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ايقىندادى. وكىنىشكە وراي توتالي­تار­لىق قوعامنىڭ پارتيالىق باسشىلىعى سىن كەرەك دە­گەنمەن وزدەرىنە ەش سىندى قابىلدامايتىن. سىن ايتاتىن، سىن تۇرعىسىندا ويلاي الاتىن ينتەلليگەنتسيا­سىز دامىعان يندۋستريالدى قوعام جولىنا ءتۇسۋ ءمۇم­كىن ەمەس ەكەندىگى دامىعان ەلدەر تاجىريبەسىنەن بەلگىلى. دەگەنمەن رەسپۋبليكا ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ءبىراز بولىگى گورباچەۆتىڭ قايتا قۇرۋ ۇراندارىنان كوپ ءۇمىت كۇتتى. سوندىقتان «قايتا قۇرۋ ۇرا­نىن ەسەلەي تۇسەيىك!» دەگەن اتپەن قازاقستاننىڭ شىعارماشىلىق جانە عىلىمي ينتەلليگەنتسياسى وكىلدەرىنىڭ رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنا ارنالعان ۇندەۋى جاريالاندى. ۇندەۋدەن «...قايتا قۇرۋ دەموكراتيالىقتىڭ، پارتيالىلىقتىڭ ناعىز مەكتەبىنە اينالدى... ىسكە قۋاتتى سەرپىن بەردى» دەگەن جولداردى وقۋعا بولادى /2/. بىراق بۇل ءۇمىت ۇزاققا بارمادى. گورباچەۆتىڭ ارەكەتى دە وزىنە دەيىنگى باسشىلاردىڭ بيلىككە جەتىسىمەن وزدەرىن ىسكەر دە رەفورماتور ەتىپ كورسەتكىسى كەلگەن ايلا-شارعىلاردىڭ جالعاسى ەكەنىن ۋاقىت كورسەتتى. 1986 جىلعى قازاقستانداعى دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ جازىقسىز جازالانۋىنا ناق وسى گورباچەۆ باسقارعان ساياسي جۇيە سەبەپكەر بولدى. كسرو-داعى نارازىلىقتىڭ باستاماسى بولعان وسى وقيعادان كەيىن، بالتىق بويى ەلدەرىندە، گرۋزيندەردە جالعاسىپ، داعدارىستىڭ شەگىنە جەتۋى يمپەريانىڭ ورداسىنداعى (ماسكەۋ) 1991 جىلعى تامىز توڭكەرىسىنە الىپ كەلدى. رەسپۋبليكالاردىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان وسى تۇستا قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قوعامدىق ساياسي قىزمەتى دە ءار قيلى قالىپتاستى. ولار وسى تۇستاعى بيۋروكرات چينوۆنيكتەردىڭ، ءىستى بۇرمالاۋشىلاردىڭ ادىلەتسىز ىستەرىن اشكەرەلەدى.

ۇلى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن جۇزدەگەن، مىڭداعان ادامداردىڭ تاعدىرى تالكەككە ءتۇستى. كوپتەگەن ينتەلليگەنتتەر قىزمەتتەرىنەن قۋىلعانىمەن، ازاماتتىق باعىتتارىنان ەش شەگىنگەن جوق. قوعامدا جازۋشى، عالىم، ارتيست، تاعى باسقا ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرىنىڭ ءسوزىنىڭ بەدەلى جوعارى ەكەنى بەلگىلى.

مەملەكەتتىڭ رۋحاني جاي-كۇيى، وركەنيەت دەڭ­گەيى ناق سول عىلىم، مادەنيەت، ونەر قايراتكەرلە­رىنىڭ قىزمەتىنە بايلانىستى. جاريالىلىق پەن دەموكراتيا جاعدايىندا كولبين قازاقستاننان كەتكەن سوڭ رەسپۋبليكا ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قو­عامدىق ساياسي قىزمەتى كەڭىنەن سيپات الدى. 1989 جىلعى مامىر پلەنۋمىندا ن.ءا.نازارباەۆ ەلىمىز­دىڭ ءبىرىنشى باسشىلىعىنا ۇسىنىلعاننان كەيىن ەلدىگىمىز تانىلا باستادى. بۇل تۇستا ەڭ قاۋىپتىسى - ۇلتتىق تىلىمىزگە قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان. وسىعان وراي ءتىل ماسەلەسى قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ال­دىنداعى ەڭ كۇردەلى ماسەلەگە اينالدى. جاڭا جا­ريالىلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانعان ەلىمىزدىڭ پا­راساتتى، ەل قامىن ويلار شىعارماشىلىق جانە عى­لىمي ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ءبىر توبى رەسپۋبليكا تۇرعىندارىنا ارنالعان ۇندەۋ جاريالادى: «ءتىل بولماسا حالىق ءوزىنىڭ ويىن، سەزىمىن، دۇنيەگە دەگەن كوزقاراسىن جەتكىزۋگە دارمەنسىز... بىراق ءبىزدى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ رەسپۋبليكاعا ەسىمى بەرىلگەن قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى ەرەكشە الاڭداتادى. ونى قولدانۋ اياسى بىرتىندەپ تارىلا تۇسۋدە. عالىمداردىڭ دەرەكتەرىنە قاراعاندا «بۇگىندە قازاق ءتىلى قوعامدىق ءومىردىڭ 10 سالاسىندا عانا بەلسەندى قىزمەت اتقارادى. بىزدەرگە بۇل ماسەلەنى ءدۇرىس شەشۋدىڭ جولى قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىن بەرۋ بولىپ كورىنەدى»، دەپ /2/, قازاقستانداعى ءتىل ماسەلەسىنىڭ وتە اۋىر جاعدايىن بۇكىل ەلگە ءبىلدىردى. كەزىندە پاتشا يدەولوگتارى: «ولاردى جازۋ-سىزۋى بار تىلگە يە ەتسەك، ونى مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزساق، سول ارقىلى ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر حالىق بولىپ قالىپتاسىپ دامۋىنا جاعداي جاسادىق دەي بەر» - دەپ ۇرەيى ۇشا جازعان ەكەن /3/. توتاليتارلىق سوتسياليزم جىلدارىندا ماسكەۋدەگى وتارشىل باسشىلىق وسى پرينتسيپتەن تايماعان. ءتىل مادەنيەتىنە دەگەن تەرىس كوزقاراس قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويعى قالىپتاسقان ادە­بيەتىنە، تاريحىنا، سالت-داستۇرىنە سالقىنىن تي­گىزدى. قازاقستان ينتەلليگەنتسياسى جۇرتشىلىقتىڭ تالاپ ەتۋىمەن «ءتىل تۋرالى زاڭ» جوباسىن جاساپ، 1989 جىلى 22 قىركۇيەكتە «قازاق كسر-ءىنىڭ تىلدەر جانە ءتىل ساياساتى تۋرالى» زاڭدى دايارلاپ بەكىت­تىردى /4/. كەزىندە شىعىستانۋشى عالىم ۆ.ۆ.رادلوۆ: مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ادام ەلدىڭ تانى­مال بەلسەندى ازاماتى بولا المايدى /5/, - دەپ ءادىل باعا بەرگەن. وسىعان وراي حالقىمىزدىڭ ءبىر­تۋار ۇلدارىنىڭ ءبىرى م.اۋەزوۆ: ءوز ءتىلىن، ادەبيە­تىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ينتەلليگەنت تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس، - دەگەن بولاتىن /6/.

وسىنداي شارالاردىڭ جۇرگىزىلگەنىنە قارا­ماستان 1995 جىلداردىڭ وزىندە كوپتەگەن وقۋ ورىندارىندا قازاق ءتىلىن وقىتۋ شەت تىلدەرىن وقى­تۋدان دا قيىندىققا تۇسكەنىن مۇراعات ماتە­ريالدارىنان مولىنان كەزدەستىردىك /7/.

تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا قازاقستان ينتەل­ليگەنتسياسىنىڭ ءار ءتۇرلى باعىتتارىن انىقتايتىن ەڭبەكتەر مەن ماقالالار جازىلعان جوق. جاڭا جاعدايعا بايلانىستى قازاقستاندا 1986 جىلى رەسپۋبليكا ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قوعامدىق ساياسي قىزمەتىن ايقىندايتىن ەكولوگيالىق كلۋبتار قوزعالىسى پايدا بولدى. وسى تانىمال قوعامدىق ۇيىمدار نەگىزىندە 1987 جىلى تامىزدا الماتىدا «ينيتسياتيۆا» بىرلەستىگى قۇرىلدى. 1987 جىلى قاراشادا «ارال-بالقاش» ماسەلەسى جونىندەگى قو­عامدىق كوميتەت» قۇرىلدى. بۇل ۇيىم 1995 جى­لى «ارال-ازيا-قازاقستان قوعامدىق كوميتەتى» بو­لىپ وزگەرتىلدى. نەگىزگى ۇيىتقىسى قازاقستان ين­تەلليگەنتسياسى بولعان قوعامدىق ۇيىمدار مەن قوزعالىستار قازاقستان حالقىنىڭ توتاليتاريزمگە قارسى ساناسىنىڭ ويانۋىندا ەرەكشە ءرول اتقاردى.

ەكولوگيالىق قوزعالىستار حالىقتىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىن كوتەرۋ، ازاماتتاردىڭ جاڭا باستامالارىنا قۇقىقتىق-كونسۋلتاتسيالىق، حابارلىق-ەكسپەريمەنتتىك قولداۋ كورسەتۋ مىندەتىن العا قويدى. ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرىنىڭ بەلسەندىلىگى ناتيجەسىندە قۇرىلعان «ارال-ازيا-قازاقستان قوعامدىق كوميتەتى» كوميسسياسى كەزىندە باكتەريولوگيالىق قارۋ سىناقتان وتكىزىلگەن ارال تەڭىزىندەگى قۇپيا قالا ۆوزروجدەنيەدە بولۋعا قول جەتكىزدى. قۇرامى نەگىزىنەن عالىمدار­دان قۇرالعان كوميسسيا قالا اكىمدەرىمەن، اسكەري اكىمدەرمەن كەزدەسىپ، العاش رەت ماسەلەنىڭ ءمانىن انىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى /8/. ناتيجەسىندە سوڭعى بەس جىلدا ارال ايماعىندا ءتۇرلى اۋرۋ­لار 3 ەسە، اسكەرگە شاقىرىلعان جاس جىگىتتەردىڭ ءاس­كەرگە جارامايتىندارى 3 ەسە، سابيلەر ءولىمى 5 ەسە وسكەنى انىقتالدى. ارال ءوز دەڭگەيىنەن 17 مەترگە تومەندەپ، قاسىرەتكە ۇشىراعان. 1980-1985 جىلدارى رەسپۋبليكادا 3,5 مىڭ جوعارى ءبىلىمدى، 3,1 مىڭ ورتا ءبىلىمدى سۋ شارۋاشىلى­عىنا قاتىستى ءتۇرلى ماماندار دايارلانىپتى /9/.

ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى «كوكتى» تىرەك ەتە وتىرىپ امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك توتاليتارلىق ءتار­تىپپەن قارسىلاسا باستادى. ءبىر عانا كوممۋنيستىك پارتيا ۇستەمدىگى تۇسىندا وپپوزيتسيا اشىق تۇردە مۇمكىن بولماعان كەزەڭدە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان الەۋمەتتىك-ەكولوگيالىق بىرلەستىك بىرتىندەپ ساياسي باعىت الا باستادى. «جاسىلدار» قوزعالىسى العاشقى كەزەڭ­دە ستۋدەنت جاستاردى، جۇمىسشىلاردى بىرىكتىردى.

1989 جىلى اقپان ايىندا قۇرىلعان «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسى باسىندا ەكو­لوگيالىق بىرتىندەپ ساياسي مانگە يە بولدى. 1990 جىلدىڭ قارساڭىندا قازاقستانداعى بيلىك كەڭ بۇقارالىق سيپات الىپ بارا جاتقان «نەۆادا-سەمەي»، «ادىلەت»، تاعى باسقا ەكولوگيالىق با­عىتتارداعى توپتارمەن كەلىسىپ، تالاپتارىن قولداۋ­عا ءماجبۇر بولدى. سەبەبى:

1. ورتالىقتىڭ ساياسي وكتەمدىگى السىرەي باستادى.

2. قويىلعان تالاپتار بۇكىل قازاق حالقىنىڭ، بەيبىتشىلىك سۇيگىش بارلىق دۇنيە ءجۇزى حالىقتا­رىنىڭ تالاپتارىنا اينالىپ وتىرعاندىقتان، ونىمەن كەلىسپەسكە شارا قالمادى.

3. وسى كەزەڭگە دەيىن قازاقستان باسشىلىعىنىڭ كوبى كوممۋنيستىك يدەيالارعا سەنگەن، ەندى ونىڭ كۇش قولدانۋ قۇرالى ەكەنىنە كوزدەرى جەتە باستادى. قازاقستاندا ميلليونداعان قولتاڭبا جينالىپ، گورباچەۆ پەن بۋشقا يادرولىق سىناۋعا بىرلەسىپ موراتوري جاريالاۋ جونىندە ۇندەۋ قابىلدادى. ءسويتىپ، 1991 جىلى سەمەي پوليگونىندا يادرو­لىق سىناققا تيىم سالۋ جونىندە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ قاۋلىسى جاريالاندى.

قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ساياسي-قو­عام­دىق قىزمەتى 1990 جىلدارى ەرەكشە ورلەدى. پار­تيا مۇراعاتىنان ورتالىق كوميتەتتىڭ يدەولوگيا ءبولىمىنىڭ مىناداي مالىمدەمەسى كەزدەستى: 1990 ج. قازاقستاندا 100-گە جۋىق ساياسي ەرىكتى قوعامدىق توپتار ەسەپكە الىنسا، ونىڭ وتىزى - الماتىدا.

ەگەر 1989 جىلى 39 ساياسي اكتسيالار، ميتينگ، جينالىس، نارازىلىق، كونفەرەنتسيا، ەرەۋىل وتكى­زىلسە، 1990 جىلى 7 ايدا 60-قا جۋىق وسىنداي قوزعالىستار بولدى (مۇنىڭ ىشىندە اشتىق جا­ريالاۋشىلار بار). باقىلاۋ ۇيىمدارى 1990 جى­لى قىركۇيەك-جەلتوقسان ايلارىندا ساياسي ۇيىم­داردىڭ بەلسەندىلىگى كۇشەيە تۇسەدى دەپ قورىتىندى جاساعان /10/.

1990 جىلعا دەيىن 20-عا جۋىق ساياسي ۇيىمدار جۇمىس جاساسا، 1991 جىلى كوكتەمدە 120-عا جۋىق ساياسي-قوعامدىق ۇيىمدار تىركەلگەن. نە­گىز­گى ۇيىتقىسى ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرى بولعان بۇل ۇيىمدار ساياسي، مادەني، اعارتۋ تاريحي، ەكولوگيا­لىق، تاعى باسقا سالالار بويىنشا جۇمىس جاسا­دى. بۇلاردىڭ ىشىندە «الاش»، «جەلتوقسان»، ت.ب. وسى كەزەڭدە سىن ايتۋمەن قاتار، سول تۇستاعى قا­زاقستان كومپارتياسىمەن قاتىناستى مۇلدە ءۇزىپ، ونىڭ مۇشەلىگىنەن جاپپاي شىعۋدى جاقتاپ، اشىق تۇردە ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزدى. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەن ىشكى ىستەر ءبولىمى تاراپىنان قاقتىعىستار تۋعىزىپ وتىردى /11/.

بۇل تۇستا قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قو­عامدىق ساياسي بەلسەندىلىگى جوعارى سيپات الدى. 1991 جىلى 28 تامىزدا قازكسر-ىنىڭ سوڭعى پلەنۋمىندا رەسپۋبليكاداعى كوممۋنيستىك پارتيا قىزمەتىن توقتاتتى.

1991 جىلدىڭ جەلتوقسانى ادامزات تاريحىن­دا 1917 جىلى باستالعان بولشەۆيكتىك ەكسپە­ريمەنتتىڭ اياقتالعان ايى بولۋمەن قاتار، رەسەي­لىك يمپەريانىڭ دا اياقتالۋ جىلى بولدى.

ءتوتاليتاريزمدى تالقانداۋدا زيالى قاۋىم از ەڭبەك سىڭىرگەن جوق. بىراق ەكونوميكالىق تۇتقالاردى رەتتەيتىن دايىن دەموكراتيالىق مەملەكەت ورناي قالعان جوق. وكىنىشكە وراي بىزگە ونى امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيەنىڭ قيراندىسى ۇستىندە ورناتۋعا تۋ­را كەلدى. 1991 جىلى قۇرامىنداعى ەلدەردى ورمەك­شىنىڭ تورىنداي شىرماپ العان كسرو رەسمي تۇردە ساياسي قىزمەتىن توقتاتتى. بۇل پروتسەستىڭ جۇزەگە اسۋىندا قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق كۇشتەرى از ەڭبەك سىڭىرگەن جوق. 1991 جىلى 25 قازاندا قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانۋى سان عاسىرلارداعى ەل حالقىنىڭ ارمان-ماقساتىنىڭ جۇزەگە اسۋى بولدى. ەل پرەزيدەنتىنە قيىن-قىستاۋ تۇستا ءوز اينالاسىنا زيالى قاۋىم اراسىنان باسقارۋ كادرلارىن ىرىكتەپ الۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قوعامدىق ساياسي قىزمەتى تاۋەلسىز ەلدىڭ تىك تۇرىپ كەتۋ ماقساتىنا جۇمسالدى. كەزىندە ساياساتتىڭ قىر-سىرىن جەتىك بىلگەن كيەلى بيلەردىڭ ءبىرى: «ەل بيلەۋشى قوعامدا ەل اراسىنان شىققان ايبارلى، اقىلدى ادامداردى جيناسا ابىرويعا بولەنەدى. ولاردان ساقتانىپ سىرتقا تەپسە، وزىنە بىتپەس جاۋ ازىرلەيدى. ونداي ادامداردىڭ ءبىرى مىڭعا تاتيدى» - دەگەن ەكەن. «جانىڭدا اقىلسىز مىڭدى ۇستاعاننان گورى، اقىلدى ءبىردى ۇستا» دەگەن وسيەت جانە بار. امەريكانىڭ اتاقتى دەموكراتى توماس دجەففەرسون: «مەنىڭ ويىم اكىمشىلىككە، ەلگە، جۇرتقا بەدەلدى، قابىلەتتى ادامداردى كوپتەپ توپ­تاستىرۋ»، - دەسە كەرەك. قازاق بيلەرى مەن امە­ريكان دەموكراتىنىڭ وسى سوزدەرىنىڭ اراسىندا ءبىر بايلانىس جاتقان جوق پا! حالىقتار تاجىريبەسى ءادىل بولسا، ەل باسكارۋ ىسىندە ورتاقتىق، ۇقساستىق بار ەكەنىن كورسەتەدى. وكىنىشكە وراي قازاق بيلەرىنىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرى مەن قۇندى تاجىريبەلەرىن توتا­ليتارلىق يدەولوگيا جىلدارى ەسكىنىڭ قالدىعى دەپ مويىنداماي كەلگەنبىز. حالىقتا «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەس» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز بار. قاتەلەسپەيتىن جان بولماس. بيلىك باسىنداعىلار ءمۇلت كەتكەن جاعدايدا وتكىر سىن ايتىپ، ۇسىنىس جوبا بەرە الاتىن پارتيالار ورىن السا، كەمشىلىكتەر دەر كەزىندە جويىلادى. بۇل تۇرعىدا قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قوعامدىق-ساياسي قىزمەتى ءوز مىندەتىن ورىنداۋدا حالىق تالابىنا سايكەس بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگە تاسىن قالاعان زيالى قاۋىمعا بولاشاقتاعى كيەلى، كۇردەلى مىندەتتەردى شەشۋ تاعى دا بۇيىرىپ تۇر.

حالىقتىڭ كۇشى ونىڭ ينتەلليگەنتسياسىندا. توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ىدىراۋىندا قازاقستان ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قوعامدىق ساياسي قىزمەتى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىمەن ايشىقتالدى، بۇل قىزمەت تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ دامۋىندا ۇزدىكسىز جالعاسۋدا.

«قازاق تاريحى» جۋرنالىنان