بۇرىنعىسى بۇرىنعى ما، جاز شىققالى جەر ماسەلەسى ۋشىعىپ كەتتى. جەردىڭ ماسەلەسىن ۋشىقتىرىپ وتىرعان ءتىپتى دە قارا حالىق ەمەس، ۋشىعۋدى شەگىنە جەتكىزىپ وتىرعان ءبىزدىڭ بيلىك!

اياعىڭدى قيا باسساڭ، الدىڭنان جەردى ساۋداعا سالعانداردىڭ ماسەلەسى شىعا كەلەدى. 24 مامىر كۇنى پاۆلودار قالاسىنان سەرىكباي الىباەۆ، استانادان قايىرلى ومار جولشىباي ماعان سوعىپ، كوكشەتاۋ ارقىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى اقجار اۋدانىنا جولساپارعا شىقتىق. اقجار اۋدانىنداعى بوستاندىق اۋىلىندا سول كۇنى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ، ياعني شارۋاشىلىق قوجالىقتارىنىڭ ۋاكىلدەرىنىڭ اۋدان باسشىلارىمەن وتىرىسى وتپەكشى بولىپ بەلگىلەنگەن ەكەن. كۇن تارتىبىندە – جەر ماسەلەسى. «اۋدان ورتالىعىنان كەلەدى» دەگەن باسشىلاردى كەشكە دەيىن كۇتىپ-كۇتىپ، كەلمەگەن سوڭ، اۋىلدىق اكىمشىلىكتىڭ عيماراتىنا جينالعان جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيتەستى شاعىمدارىن تىڭدادىق.

كەڭەستەر ۇكىمەتى كەزىندە، ەگەمەندىگىمىزدى العانعا دەيىن بوستاندىق اۋىلىنداعى ۇيلەر سانى – 560, ال ورتا مەكتەپتە وقيتىن بالالار سانى دا سول شامادا بولعان دەيدى. كوشەلەرىندە تاس جولى جانە اۋىلدى قورشاعان قالىڭ ورمانى بولىپتى. ال قازىر ولاي دەپ ايتا المايسىڭ: 560 ۇيدەن قالعانى 200-دەي عانا ءۇي. كوپتەگەن ۇيلەر قيراتىلىپ، كوڭىلگە ۇرەي ءۇيىرىپ، قاڭقيعان قابىرعالارى عانا تۇر. تاپ ءبىر سوعىس بولىپ وتكەندەي. ءبىر كەزدەرگى اۋىلدىڭ كوركى – مادەنيەت سارايى دا قيراپ بىتكەن. بۇكىل اۋىلدى جىلۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ەكى قازاندىق بار ەكەن، ونى دا قۇرتىپ تىنىپتى. كومىردىڭ باعاسى مەن تاسىمالداۋى ونداعان ەسەگە كوبەيىپ، تۇرعىندارى اۋىلدى اينالا وسكەن اعاشتى وتاپ تاستاعان كورىنەدى... قىستىڭ كۇنگى بورانداردا اۋدان ورتالىعى اقجار مەن ەكى ورتاداعى جول جابىلىپ قالىپ، اۋرۋحاناعا جەتە الماي، باقيلىق بولىپ كەتكەندەر دە بار ەكەن. جولدى ارشيىن دەسە، جول تازالايتىن تەحنيكا اۋدان ورتالىعىندا عانا بار جانە جانارماي قات، جوقتىڭ قاسى دەيدى.

بۇل اۋىل كەزىندە بۇرىنعى كوكشەتاۋ وبلىسىنا قاراعان ەكەن. كوكشەتاۋ – ومبى تاس جولىنىڭ بويىنان ءداۋىت تەمىرجول بەكەتىنەن سولعا بۇرىلعاندا، 30 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ماڭايىنىڭ ءبارى ەگىستىك جەرلەر جانە 7 شاقىرىم جەردە كىشى قاروي ۇلكەن كولى بار. «بالىعى جىلقى جۋساتپاس، باقاسى كىسى ۇيىقتاتپاس» دەيتىندەي، ايدىن شالقار كولدى دە كەلىمسەكتەر يەلەنىپ الىپتى. سول كولدىڭ بەلسىزدىكتى ەمدەۋگە ءدارى جاسالىناتىن قىزىل قۇرتىن بالەن دوللارعا قىتايعا ساتىپ، پايداعا شاش-ەتەكتەن باتىپ جاتسا كەرەك. ال اۋىل تۇرعىندارى بولسا، يت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاپ، اقشانىڭ جوقتىعىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ وتىر.

بوستاندىق اۋىلىنىڭ جەرى 23 000 گەكتار دا، «بوستاندىق» جشس-ءنىڭ ەگىستىك جەرىنىڭ اۋماعى 6214 گەكتار، شابىندىق جەرى 4000 گەكتاردىڭ ار جاق-بەر جاعىندا. ەگەمەندىكتى العانعا دەيىن اۋىلدا ليموناد، شۇجىق جاساۋ، نان-توقاش پىسىرەتىن جانە تاعى باسقا تاماق ونىمدەرىن شىعاراتىن شاعىن تسەحتارى اۋىلدىڭ ادامدارى تۇگىلى، كورشى ومبى قالاسىنىڭ تۇرعىندارىنا دەيىن ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرىپتى.

ال ەندى ەگەمەندىگىمىزدى الدىق دەپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ، شەكسىز شاتتىقتان ەسىمىز اۋىسىپ جاتقان مەزگىلدە، بوستاندىق اۋىلى كۇيرەپ، 560 ۇيدەن 200-دەي عانا ءۇي قالعان ەكەن. ورتا مەكتەپتە وقيتىن 500-دەن استام وقۋشى بالالاردىڭ سانى كۇرت كەمىپ، وسى كۇندە نەبارى 150 عانا وقۋشى مەكتەپكە بارادى.

3000-نان استام ءىرى قارا مالى، 1 مىڭ باسقا تاياۋ جىلقىسى، 1 مىڭ باس شوشقا فەرماسى ەگەمەندىكتى العاننان كەيىن كوپ ۇزاماي جاپپاي «جان تاپسىرىپتى». مال قورالاردىڭ قابىرعاسى دا قالماعان، تىپ-تيپىل، جەرمەن-جەكسەن بولعان. اۋىلدىڭ شەتىندە ورنالاسقان استىق قابىلداۋ قويماسىنىڭ دا جاعدايى ادام جىلارلىق، تونالىپ بىتكەن. اۋىلدا جۇمىس بولماي قالعان سوڭ، تۇرعىندارى «بالاپان – باسىنا، تۇرىمتاي – تۇسىنا» دەگەندەي، توز-توزدارى شىعىپ، كۇنكورىس ءۇشىن قالالارعا قاڭعىرىپ كەتىپتى.

جينالعان اۋىلدىڭ تۇرعىندارى بىزگە: «وسى بىزدەردى، ياعني قازاق جەرىندەگى حالىقتى قۇردىمعا تىرەپ قويعان كىسىنىڭ اتىن اتاي الاسىزدار ما؟» – دەپ سۇراق قويدى. سۇراقتارىنىڭ جاۋاپتارىن وزدەرى دە ءبىلىپ وتىرعان جۇرتشىلىققا نە دەيىك – يىعىمىزدى قيقاڭداتتىق تا قويدىق... ەگەر قۇردىمنىڭ يەگەرىنىڭ اتىن اتاساق، سول كۇنى-اق اۋىل اكىمىنىڭ تاعدىرى جاھاننامعا كەتەيىن دەپ تۇرعان سوڭ، قالاي ونى جاماندىققا يتەرەرسىڭ؟

اۋىلدىڭ كۇيرەۋىنە باستى سەبەپ – «نارىقتىق ەكونوميكا» («اۋەلى – ەكونوميكا، سوسىن – ساياسات») دەگەنى ەكەنىن الگى اۋىلداعى ەڭكەيگەن قاريادان ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن ءبىلىپ الىپتى. «بارتەر دەگەن پالەسى شىعىپ، ومبىدان جانارماي-جاعارمايعا ايىرباستاۋعا سوۆحوزدىڭ مالى جاپپاي سويىلىپ، رەسەي مەن قازاقستاننىڭ ەكى اراسى قان ساسىدى»، – دەيدى كىشى قاروي (بوستاندىق اۋىلىنىڭ) اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ەرمەك قايىرجانوۆتىڭ كابينەتىنە جينالعان اۋىلدىقتار.

«سوۆحوزدىڭ مالى جاپپاي پىشاققا ءىلىنىپ، كوكتەمدە ەگىن ەگۋگە جانارماي بولماي، سەپكەن كۇننىڭ وزىندە ەگىن وراعى كەزىندە تاعى دا جانارماي-جاعارماي جەتپەي، تارىعۋعا ۇشىراعان كەزىمىزدە اسپانعا ورمەلەپ شىققان كۇنىمىزدەي بولىپ، ۆيكتور بوگدانەتس دەگەنى پايدا بولدى كوكجيەكتەن. «جارىلقايمىن، قايىرشىلىقتان قۇتقارامىن، اۋىلدارىڭدى گۇلدەتەمىن!» – دەپ، الگى «بوگۆي» دەگەن شارۋاشىلىقتىڭ قوجايىنى بوگدانەتس 2007–2008 جج. 51 پايىز جەرىمىزگە يە بولىپ، مۇستار ارىنعازين دەگەن قىزىل ديرەكتورى 44 پايىزدىڭ قۇرىلتايشىسى بولدى. ال ناقتى جەر يەسى بوستاندىق اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى 5 پايىزعا «ريزا» بولدىق. سودان باستالدى عوي جىنويناعىمىز! جالپى اۋماعى 23 مىڭ گەكتار جەرىمىزدى كەپىلدىككە قويىپ، بوگدانەتس دەگەنى «بوستاندىق» جشس-ءنىڭ 12 ميلليون سالىق تولەمەگەن قارىزىنا قاراماي، بانكتەردەن ميللياردتاپ قارىزعا قاراجات الا باستادى. ول اقشالاردىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن ءبىر قۇداي بىلەدى، ەمىس-ەمىس ەستيتىنبىز «بۋرابايدا شيپاجاي، دەمالىس ورىندارىن سالىپ الىپتى» دەپ.

باسىندا ازداعان بيداي، جەم-ءشوپ الىپ تۇرۋشى ەدىك، بارا-بارا ودان دا قاعىلا باستادىق. قانشاما جىل ىستەپ كەلگەن قيتۇرقىلىقتارى ءۇشىن تۇرمەگە وتىرارىنىڭ الدىندا 2009 جىلى شارۋاشىلىق قوجايىنى بوگدانەتس ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ 51 پايىزىن قايداعى ءبىر ۆيكتور گالين دەگەنگە شارت جاساسىپ، سىيلاپ جىبەردى. ال «بوستاندىق» جشس-ءنىڭ جارعىسى ءالى كۇنگە دەيىن وزگەرگەن جوق، سول كۇيىندە تۇر. جالپى، اقجار اۋدانىنىڭ 163 مىڭ گەكتار جەرى «بوگۆي»، ياعني بوگدانەتستىڭ يەلىگىندە. ال ونىڭ ۇستىنەن قارايتىن قوجايىندارى – موسكۆا قالاسىنىڭ ەكس-مەرى لۋجكوۆ پەن ونىڭ قاتىنى ەكەنى دە ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس. الدىڭعى جىلدارى اقمولا وبلىسىنا 80 مىڭ گەكتار جەردىڭ يەسى كۋلاگين مىرزا اكىم بولىپ تاعايىندالعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە تۇرمەدە وتىرعان بوگدانەتستى ەشتەڭە بولماعانداي تۇرمەدەن شىعارىپ جىبەرىپ، قۇقىق قورعاۋ ورىندارى ونىمەن قيماي-قيماي، جىلاپ-سىقتاپ قوشتاسقان ەدى. سودان بەرى «شىقپا، جانىم، شىقپا» دەپ كۇن كورىپ كەلە جاتىر ەدىك، «جەر استىنان جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى» دەگەندەي، كوكشەتاۋدىڭ قالتالىسى يبراگيم ساتتىباەۆ دەگەنى شىقتى: «بوستاندىقتىڭ جەرىن تۇگەلدەي ساتىپ الامىن» دەپ. 2016 جىلى 5 مامىردا شىققان پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ جەر كودەكسىنە ەنگىزىلگەن جەر ساتۋعا، جەرىمىزدى جالعا بەرۋدى توقتاتۋعا جاريالاعان موراتوريىنە قاراماي، 31 مامىر كۇنى 6214 گەكتار جەرىمىزدىڭ مۇلكى كەپىلدىكتە تۇرعانىمەن تاعى جۇمىسى جوق، اۋىلدى الدىمەن قوعامدىق مۇلكىنەن ايىرعان سوڭ، 19 ميلليون تەڭگەگە ساتتىباەۆقا سوت ورىنداۋشىلارى ارقىلى جەرىمىزدى ساتىپ جىبەردى.

ال وسى كەزدە كورشى كۋزباس اۋىلىنىڭ «ۆوسحودسكي» جشس-ءنىڭ 6000 گەكتارداي جەرى 112 ميلليون تەڭگەگە ساتىلىپ كەتتى. سوندا بوستاندىق اۋىلى جەرىنىڭ 1 گەكتارى 3166 تەڭگەگە ساتىلسا، كۋزباس اۋىلى جەرىنىڭ ءاربىر گەكتارى 18 666 تەڭگەگە ساتىلعان. ەكەۋىنىڭ باعاسىنىڭ ايىرماشىلىعىن ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىزدار؟ جاڭادان پايدا بولعان باستىعىمىز ساتتىباەۆ مىرزا: «5 پايىز ۇلەستەرىڭدى تەك اۋىلدا تۇرىپ جاتقان تۇرعىندارعا عانا بەرەمىن، سىرتتا جۇرگەن پايشىلارعا تۇك تە جوق!» – دەپ، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ وتىر. ءبىز: «وندا، جارايدى، ءبىز ساعان ساتىپ العان جەرىڭنىڭ اقشاسىن، 19 ميلليون تەڭگەنى قايتارايىق، ال سەن بىزگە جەرىمىزدى وزىمىزگە قايتارىپ بەر»، – دەسەك، «6214 گەكتار جەردى ساتىپ العان ەكەنمىن، ەندى ونى نە ءۇشىن ساتۋعا ءتيىستىمىن؟ ءتىپتى ەرەگەستىرسەڭدەر، 5 پايىز پايلارىڭدى دا بەرمەيمىن!» – دەيدى شىرەنىپ.

جالپى، ساتتىباەۆ يبراگيم دەگەنىڭىز وسى ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ تۋماسى، ال بىراق ونداي اعايىننىڭ بارىنان جوعى جاقسى ەدى. جانە ءبىر عاجابى، جەرىمىزگە تولىق يە بولا الماي تۇرىپ، ساتتىباەۆ مىرزا ەگىن ەگىپ تە تاستادى! ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇنىڭ دا استانادا مىقتى «كرىشاسى» بولۋى ءتيىس؟.. جوعارىدا وتىرعان جارتى قۇدايلارمەن قۇداندالى دەگەندى دە ەستىدىك، وتىرىك بولماسا؟..

وسىنىڭ الدىندا جەرىمىزدىڭ كەنەتتەن پايدا بولعان «قوجايىندارىنا» 80 پايىز ۇلەسكەرلەر بولىپ، ارىز جازىپ، سەرىكتەستىكتەن شىعۋعا شەشىم قابىلداعان ەدىك. ال ەندى قازىرگى تاڭدا ءوزىمىزدىڭ جەرلەرىمىزدى وزدەرىمىزگە قالاي قايتارامىز، وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن تابا الماي، بيلىكپەن ارامىز كۇن سايىن ۋشىعۋدا»، – دەيدى بوستاندىق اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى.

ءبىز حالىق وكىلدەرى رەتىندە پرەزيدەنت ءوزى تاعايىنداعان حالىق قىزمەتشىسى – اۋدان اكىمىنە تاڭ اتپاي بارساق، «كوميسسيا كەلىپ قالىپ ەدى، قولىم تيمەيدى» دەپ، كومەكشىسى ارقىلى جەتكىزگەن دۇعاي سالەمىنە قاناعاتتانباي، «تىم بولماسا، ءجۇزىڭىزدى كورەيىك، 5 مينۋت ۋاقىتىڭىزدى ءبولىڭىز» دەپ، جالىنىپ-جالپايعان سوڭ، كوڭىلى تۇسسە كەرەك، كومەكشىسى ارقىلى كەزدەسۋگە كەلىسىمىن بەردى-اۋ اقىرى. «ءبىز» دەگەندە، مەنى، ءماجىلىستىڭ ەكس-دەپۋتاتى سەرىكباي الىباەۆتى، قايىرلى ومار مەن «بوستاندىق» جشس جەر قوجالىعىنىڭ ۋاكىلى قايرات قاليەۆتى جينالىس زالىنا كىرگىزدى. جەركومنىڭ باستىعى مۇراتبەك مۇقانوۆ پەن اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى جاستىلەك سىزدىقوۆپەن سۇحباتتاسىپ وتىرعان كەزىمىزدە اياعىن شيراق باسىپ، اۋدان اكىمى سەرىكباي تۋرالينوۆ كىرىپ كەلدى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋ جوق، توردەگى مىنبەرىنە جايعاسىپ الىپ، بىردەن ءبىزدىڭ قايدان پايدا بولعانىمىزدى سۇرادى. سەرىكباي الىباەۆ اقساقالدىڭ: «وسى قازاقستاننىڭ ازاماتتارىمىز» دەگەنىنە قاناعاتتانباي: «ءسىز كىمسىز؟» دەپ، ماعان شۇيلىكتى. «دات» گازەتىنىڭ ءتىلشىسىمىن» دەگەنىم سول ەكەن: «مىنانى كورمەي، كىم جىبەرگەن، كنب، پوليتسيا نە قاراپ ءجۇر؟» دەپ، كىرۋىنەن شىعۋى تەز بولىپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قاقشاڭداپ، شىعاتىن ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلدى. «اپىر-اي، ءا؟!» دەپ اڭتارىلىپ، ءبىز قالا بەردىك. سەكەڭ مۇندايدا قالاي سويلەمەي تۇرا الادى، اكىمنىڭ سوڭىنان ەستىرتە: «مىناۋ تۇرىڭمەن، ءىنىم، الىسقا بارادى ەكەنسىڭ»، – دەپ، شىعارىپ سالدى...

بىراق، ون مينۋت وتپەي جاتىپ، ءوزىنىڭ ورىنباسارى جاستىلەككە تەلەفون سوعىپ، ءبىزدىڭ كەتىپ قالماۋىمىزدى ءوتىنىپ، «ءتۇس كەزىندە بوستاندىق اۋىلىنان كەلگەن جەر قوجالىعىنىڭ يەلەرىمەن وتىرىس جاساپ، شاي ىشەمىز» دەگەن سالەمدەمەسىن جەتكىزدى. ءبىزدىڭ ەشقانداي اسقا دا، شايعا دا قارامايتىنىمىز باسىنان بەلگىلى ەدى. جەركومنىڭ باستىعىنان «بوستاندىق» جشس-ءنىڭ 6014 گەكتار جەرى كەپىلدىكتە تۇرعاندىقتان، «19 ميلليون تەڭگەگە ساتىلىپ كەتكەنى – ساتتىباەۆ يبراگيم تاراپىنان ناعىز باسىپ الۋ (ساموزاحۆات). جەردى ساتتىباەۆ «يەمدەندىم» دەسە دە، وسى كۇنگە دەيىن جەر جشس «بوستاندىقتىڭ» اتىندا يۋستيتسيادا كاداستر №15-167-038-064 جانە №15-167-038-065 تىركەلىپ تۇر» ەكەنىن ءوز قۇلاعىمىزبەن ەستىگەن سوڭ، تاعى قانداي اڭگىمە بولۋى مۇمكىن: اكىمشىلىكتەن شىعىپ، كوكشەتاۋعا قاراي ات باسىن بۇردىق.

اقجار اۋدانىنان ەڭسەمىز ءتۇسىپ، جانىمىز كۇيزەلىپ كەلە جاتساق تا، جولدا كەنەسارى (جامانتۇز) اۋىلىنا سوعىپ، 70-تەن اسىپ كەتكەن امانگەلدى احمەتجان اقساقالمەن كەزدەستىك. ايتۋى بويىنشا، بۇل كىسىنىڭ دە 88 گەكتار جەرى 2008 جىلى الداۋ-ارباۋمەن بوگدانەتستىڭ قولىنا ءوتىپ كەتىپتى. بۇل جەرلەردى دە كەپىلدىككە قويىپ، الگى الاياق بانكتەردەن ميللياردتاعان قارجى الىپتى. بوگدانەتستەن زاپا شەككەن سول ماڭايداعى وكتيابر، شاعالالى، ەسكى جامانتۇز، ت.ب. اۋىلدارىنىڭ تۇرعىندارى جوعارعى سوت ورىندارى مەن پروكۋرورلارعا شاعىمدانعانمەن، ەشقانداي ناتيجە شىعارا الماپتى. «جەر دە جوق، جەردىڭ پايى دا جوق، وتىرمىز ساۋساعىمىزدى مۇرنىمىزعا تىعىپ... جەر دە جوق دەپ وتىرعانىمىز، ەستۋىمىز بويىنشا، بوگدانەتس جەرلەرىمىزدى تيمۋر قۇلىباەۆقا، ال قۇلىباەۆ باسقا بىرەۋلەرگە ساتىپ جىبەرگەن. ەندى وسىنىڭ انىق-قانىعىن قالاي بىلۋگە بولادى؟ پرەزيدەنتتىڭ اكىمشىلىگىنە شاعىمدانىپ ەدىك، «سىزدەردىكى ءجون، ءتيىستى ورىندارعا قۇجاتتارىڭىزدى جىبەرىپ، تەكسەرتەمىز» دەگەن تىلدەي قاعاز الدىق. ال ەندى وسى ءىستىڭ انىق-تانىعىن جاقسى بىلەتىن زاڭگەرىمىز بار، اتى-ءجونى قوزىباەۆ امانگەلدى دەگەن»، – دەپ، اقساقال ونىڭ تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالىپ، جاۋاپ بولماعان سوڭ، تەلەفونىنىڭ ءنومىرىن بىزگە جازىپ بەردى.

وسى جەردە تاعى دا مىنانداي سۇراق تۋىندايدى. اقجار اۋدانىنىڭ بالەن مىڭ گەكتار جەرى تيمۋر قۇلىباەۆقا ساتىلىپ، ال ول ءوز كەزەگىندە باسقاعا ساتىپ جىبەرگەن جوق پا ەكەن؟.. ءبىز بۇل سۇراقتىڭ ءتۇپ-تامىرىن قازبالايتىن بولامىز.

قۋانىش مۇقتاي، اقىن، قوعام قايراتكەرى

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №21 (385) وت 1 يۋنيا 2017 گ.