جازۋشىلاردىڭ ءبىرازى 22 قىركۇيەكتە وتكەن كونفەرەنتسياسىندا وسى كۇنگى باسشىلىقتىڭ پالەن جىل بويى قۇلاققا قۇيىپ كەلە جاتقان ماعلۇماتىنا ساي، قالامگەرلەردىڭ «دۇنيە-مۇلكىنە باس-كوز بولىپ وتىراتىن قۇرمەتتى توراعا» قاجەت ەكەندىگى حاقىندا پىكىرلەسىپتى. سونىڭ كەيبىر ۇشىعى كونفەرەنتسيادان سوڭ ايدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ، باسپاسوزدە نارازىلىق بىلدىرىلە باستاعاننان كەيىن، قالىڭ جۇرتشىلىققا دا ءمالىم بولدى («قازاق ادەبيەتى»، 29.10.2010). وندا «اشىق حات» دەگەن ايدارمەن جازۋشىلار ۇيىمى باسشىسىنىڭ كىرىسپە ماقالاسى («اقيقاتتى بۇرمالاۋ - ارعا سىن»), «ۇلت ادەبيەتىنىڭ التىن ءتورى» ايدارىمەن كونفەرەنتسيانىڭ ەسەبى («جارعى -ۇيىمنىڭ كۇرەتامىرى») بەرىلىپتى.

جازۋشىلاردىڭ ءبىرازى 22 قىركۇيەكتە وتكەن كونفەرەنتسياسىندا وسى كۇنگى باسشىلىقتىڭ پالەن جىل بويى قۇلاققا قۇيىپ كەلە جاتقان ماعلۇماتىنا ساي، قالامگەرلەردىڭ «دۇنيە-مۇلكىنە باس-كوز بولىپ وتىراتىن قۇرمەتتى توراعا» قاجەت ەكەندىگى حاقىندا پىكىرلەسىپتى. سونىڭ كەيبىر ۇشىعى كونفەرەنتسيادان سوڭ ايدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ، باسپاسوزدە نارازىلىق بىلدىرىلە باستاعاننان كەيىن، قالىڭ جۇرتشىلىققا دا ءمالىم بولدى («قازاق ادەبيەتى»، 29.10.2010). وندا «اشىق حات» دەگەن ايدارمەن جازۋشىلار ۇيىمى باسشىسىنىڭ كىرىسپە ماقالاسى («اقيقاتتى بۇرمالاۋ - ارعا سىن»), «ۇلت ادەبيەتىنىڭ التىن ءتورى» ايدارىمەن كونفەرەنتسيانىڭ ەسەبى («جارعى -ۇيىمنىڭ كۇرەتامىرى») بەرىلىپتى.

وندا ۇيىم باسشىسى: «...مەن 15 جىلعا تارتا ۋاقىت ىشىندە ...بيلىكتىڭ ءبارىن كوردىم... كورىپ كەلەمىن! وداقتىڭ دۇنيە-مۇلكىن كىمدەردىڭ، قالاي تالان-تاراجعا سالىپ كەتكەنىن دە كوردىم. بىراق ءبىر ادامنىڭ اتىن ايتقان ەمەسپىن. ...ۇيىمنىڭ ىشكى بىرلىگىن ساقتاعىم كەلدى...» - دەپ ءبىر ءتۇيىپ، دەگەنمەن، «باستى كىلتيپاندى» اتاماي تۇرا الماپتى: «...ال، جاقسى. كەشەگى ءبولىنىپ، تالاۋعا تۇسكەن دۇنيە ءبىز كەلگەندە «گوسكوميمۋششەستۆو» دەگەن مەكەمەنىڭ قاۋلىسىمەن قايدا، كىمگە بەرىلىپ كەتكەنىن قالاي ۇمىتا قويدىڭىزدار؟ «جازۋشىلار وداعى شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك. ال «ليتفوند» شارۋاشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك» دەگەن «پىشاق ءجۇزى» ءبولىسىنىڭ اقىرى ۇيىم باسىنا قانداي قاتەر ءتوندىرىپ، داۋدىڭ سوڭى ءۇش جارىم جىلدىق سوتقا تىرەلگەنىن نەگە ۇمىتۋىمىز كەرەك. كەشىرىڭىز، توكە، بۇل سىزدەردىڭ كەزدەرىڭىزدەن قالعان داۋ ەدى عوي؟ شىعارماشىلىق بيلىك دەگەن نە؟ شىعارماشىلىق بيلىكتى قاراپ وتىرسام، جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسىندا مىنا قاعاز بەن قالامنان وزگە ەشتەڭە قالماعان. قالعانىنىڭ ءبارىن «ليتفوند» الىپ قويعان.  «ليتفوند» ءوز كەزەگىندە جەكە-دارا قوعامدىق ۇيىم بولىپ، ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىن شىعارتىپ، مەنشىكتىڭ ءبارىن تولىق ءوزىنىڭ يەلىگىنە الىپ قويعان. سولاردىڭ ءبارىن قايتارۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەتتى. مەن مۇنى ەرتەڭ بيلىك جاساي قويايىن، سويتە قويايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. ۇمىتىڭىزدار مەنى...»

سونىمەن، بۇگىنگى باسشىلىق بيلىككە كەلگەندە «گوسكوميمۋششەستۆو» دەگەن مەكەمەنىڭ (ال ول - مەملەكەتتىك مەنشىكتى باسقاراتىن ۇكىمەتتىك قۇرىلىم!) قاۋلىسىمەن... «ليتفوند» ...مەنشىكتىڭ (ۇيىم باسشىسى ايتقان «ءبولىنىپ، تالاۋعا تۇسكەن دۇنيەنىڭ») ءبارىن تولىق ءوزىنىڭ يەلىگىنە الىپ قويعان»، «سولاردىڭ ءبارىن قايتارۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەتتى»، «داۋدىڭ سوڭى ءۇش جارىم جىلدىق سوتقا تىرەلگەن». انىقتاي كەتەيىك: بۇل باسشىلىق ۇيىمدى باسقارۋعا 1996 جىلدىڭ جازىندا كەلدى، دەمەك، سودان باستاپ 3,5 جىلىن، ياعني 2000 جىلعا دەيىنگى ۋاقىتىن سوتتاسۋعا جۇمساعان...

وسى جەردە مىنانداي سۇراق تۋادى: جازۋشىلار وداعى سونشا ۋاقىتىن كىممەن سوتتاسۋعا  قور قىلدى ەكەن؟ جوعارىداعى ماتىنگە قاراعاندا، - ارينە، «ليتفوندپەن». الايدا ول  «ليتفوندتى» 1997 جىلدىڭ قاڭتارىندا جوعارعى سوت سۋدياسىنىڭ شەشىمىمەن جويىپ جىبەرگەن ەدى عوي. ال جازۋشىلار وداعى «ليتفوندتى» جويۋعا نەگە قۇشتار بولدى ەكەن؟ ەڭ باستىسى، «ليتفوندتىڭ» مۇشەلەرى دە، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى دە كادىمگى قالامگەرلەردىڭ وزدەرى بولاتىن. ەندەشە، جازۋشىلار وداعىنا  جاڭا باسشى كەلگەندە، تاپ سول جازۋشىلاردىڭ ەكىنشى ۇيىمى ادەبي قور وعان قالايشا جاۋ بولىپ كورىندى ەكەن؟ جاڭا باسشىنىڭ «شىعارماشىلىق بيلىك» دەگەندى وتە تار اۋقىمدا - مىندەتتى تۇردە مەنشىككە بيلىك جاساۋ دەپ ۇققانى ما؟ شىنداپ كەلگەندە، مەنشىككە بيلىك جاساۋىن ادەبي قوردى ساقتاي وتىرىپ تا - سول ەكى ۇيىم اراسىنداعى قىزمەتتەستىك جونىندەگى كەلىسىمشارتتى باسشىلىققا الىپ جۇزەگە اسىرۋىنا بولار ەدى عوي؟ نەلىكتەن بۇلاي بولدى؟

بىراق، گازەتكە شىققان ەسەپكە قاراعاندا، بۇعان ەشكىم باس اۋىرتپاعان سەكىلدى. «ەرتەڭ بيلىك جاساي قويايىن... دەپ وتىرماعان»، ءوزىن «ۇمىتۋعا» شاقىرعان باسشىلارىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن وسى «جۇرەكجاردى سىردىڭ» مانىنە بارۋعا تىرىسپاعان تىڭداۋشىلارى ارتىنشا جارعىعا ونىڭ قاجەت ەتكەن تولىقتىرۋلارىن ەنگىزىپتى. ايتسە دە، قانشا دەگەنمەن، جازۋشىلار وداعى مۇشەلەرىنىڭ دەنى ادىلەتتى جاقتاۋعا ءتيىس دەپ سەنگەندىكتەن، شىن احۋالدى بايان ەتۋدى پارىز ساناپ وتىرمىن...

سونىمەن،  1991 جىلعا دەيىنگى ۋاقىتتا مىنانداي جاعداي ورىن العان ەدى...

***

قازاقستان جازۋشىلار وداعى كەڭەستىك جازۋشىلار وداعىنىڭ رەسپۋبليكالىق بولىمدەرىنىڭ ءبىرى، كومپارتيانىڭ  يدەولوگيالىق ءبولىمىنىڭ قوعامدىق تارماعى رەتىندە 1934 جىلى قۇرىلدى. سودان بەرى ول جارتى عاسىردان استام مەملەكەتتىڭ ساياساتىن جۇرگىزىپ كەلدى، جازۋشىلار وزدەرىنىڭ كوركەم شىعارماشىلىعى ارقىلى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرىسۋعا قىزمەت ەتتى. سول سەبەپتى دە جازۋشىلار وداعىن ۇكىمەت قارجىلاندىردى.  1935 جىلى سسسر ادەبي قورىنىڭ قازاق بولىمشەسى قۇرىلىپ، رەسپۋبليكا جازۋشىلارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا جاردەمدەسۋمەن شۇعىلدانىپ تۇردى. قارجىلاندىرۋ سسسر ادەبي قورى تاراپىنان جۇرگىزىلدى.

قازاقستانداعى جازۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ءۇيىن سالۋعا ارناپ بولىنگەن جەردىڭ قۇنىن سسسر ادەبي قورى  تولەدى، سودان كۇردەلى قۇرىلىس ءۇشىن، 1972 جىلدان باستاپ جىل سايىن قالالىق اتكومنىڭ ءتيىستى باسقارماسىنا (بارلىعى 1 ملن سومنان استام) قارجى اۋدارىپ تۇردى. ون شاقتى جىل  بويى سالىنعان (قۇنى سول 1 ملن سومعا تارتا) عيمارات 1982 جىلدىڭ اياعىندا ءبىتتى دە، ۇكىمەت شەشىمىنە سايكەس، قايتارىمسىز نەگىزدە، سسسر ادەبي قورى بالانسىنا  بەرىلدى. ال ول، تيىسىنشە، شىعارماشىلىق ءۇيدى جيھازبەن، وزگە دە قاجەت جابدىقپەن قامتاماسىز ەتتى، جۇمىسىن تىكەلەي ءوزى قارجىلاندىرا وتىرىپ، ىرعاقتى جۇرگىزۋدى قازاق بولىمشەسىنە جۇكتەدى.

***

قايتا قۇرۋ ساياساتى ءورىس الا كەلە، 1990 جىلى سسسر ادەبي قورىنىڭ پلەنۋمى ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالىق بولىمشەلەردى شارۋاشىلىق ەسەپكە كوشىرۋ كەرەك دەپ شەشتى. سوعان سايكەس، سسسر ادەبي قورى ءتيىستى ءبولۋ بالانسىن جاساپ، الماتىداعى شىعارماشىلىق ءۇيدى  قازاق بولىمشەسىنە  ءوز مەنشىگى رەتىندە باسقارۋعا بەردى. الايدا، قازاق جازۋشىلارى مەن ولاردىڭ ادەبي چينوۆنيكتەرىنىڭ  بويلارىن بيلەگەن ماسىلدىق پسيحولوگيا بۇل توڭىرەكتە ىزدەنىپ باس اۋىرتقىزا قويمادى. ءسويتىپ، ماسكەۋدەن قارجى ءتۇسۋ بىرتىندەپ ازايا كەلە، العاشقىدا جوسپارلانعان مەرزىمدە ءبىرجولا دوعارىلعاندا، شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ كۇللى تىرشىلىگىن  شىنداپ قوجىراتتى: قىزمەتى توقىرادى، ادام تاسيتىن، جۇك تاسيتىن كولىكتەرى قيلى جەلەۋمەن اركىمگە ۇلەستىرىلدى. مۇنداي وزگەرىستەردى جازۋشىلار وداعى عيماراتى دا باستان وتكەرىپ جاتتى. ونىڭ ىشىنەن ۋاقىت تالابىنا ساي پايدا بولىپ جاتقان نەشە ءتۇرلى جالعا الۋشىلاردىڭ كەڭسەلەرى ورىن تەپتى...

1991 جىلعى قىركۇيەكتەگى سەزدە سايلانعان باسشى وسىلاي تۋىنداعان قيىن احۋالدان قۇتىلۋدى كوزدەگەندىكتەن،  اكىمشىلىك جولمەن ءىرى وزگەرىستەر جاسادى: عيماراتتى جالعا الۋشىلاردىڭ ىستەرىمەن تانىسا كەلە، بىرەۋىنە عانا كوڭىل قويىپ، باسقالارىن الاستادى; سوسىن سول كوممەرتسيالىق  ۇيىمنىڭ قاراۋىنا عيماراتتىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋگە ەڭ قولايلى بولىگىن جانە تايمانوۆ كوشەسىندەگى شىعارماشىلىق ءۇيدى بەردى. دۇنيە-مۇلىك سول كوممەرتسيالىق مەكەمەگە 1991 جىلعى قازاندا جاڭا حاتشىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلدى.

***

مۇنىڭ ءبارى تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى شارۋا.  ال تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ايلارىندا جازۋشىلار وداعى بيۋدجەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلمايتىن قوعامدىق ۇيىم رەتىندە قايتا قۇرىلدى. وسى ورايدا كۇتپەگەن قيىندىقتار تۋدى. كەڭەس كەزىندە جاقسى ءومىر ءسۇرىپ، وكىمەتتىڭ الاقانىندا ءجۇرىپ، ماسىل ومىرگە داعدىلانىپ قالعان جازۋشىلاردىڭ بىرقاتارى بۇعان كوندىگە الماي، جاڭاشا تىرشىلىككە بەيىمدەلۋدىڭ ورنىنا، رەفورما جاساۋعا تىرىسقان ارەكەتتەردىڭ بارىنە سىن كوزبەن قاراپ، قايتكەندە كەدەرگى كەلتىرۋمەن، ءتىپتى، قولدارىنان كەلگەنشە جوققا شىعارۋمەن اينالىستى. ولار جايىندا ءتۇرلى جيىنداردا، ءباسپاسوز بەتتەرىندە ءسوز بولعان. سول شاقتا - 1991-1996 جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ حاتشىسى، 1992-1996 جىلدارى قازاقستان ادەبي قورى باسقارماسىنىڭ توراعاسى بولىپ ىستەگەندىكتەن، كوپ رەتتە ماعان دا باسپاسوزدە، جينالىستاردا ءوز پىكىرىمدى ءبىلدىرىپ،  ءتۇرلى داۋ-دامايعا ارالاسۋعا تۋرا كەلگەن ەدى. بۇلار جايىندا دەر كەزىندەگى بىلدىرگەن پىكىرلەرىم 2000 جىلى شىققان «ار - قۋات» اتتى پۋبليتسيستيكالىق حرونيكادا، سونداي-اق  تاعى ءبىرازى ودان بەرگى كىتاپتاردا دا («تالتۇسكە دەيىن». پۋبليتسيستيكالىق حرونيكا. 2005, «قارقارا». پۋبليتسيستيكالىق حرونيكا. 2010) بار.  سوندىقتان مەن ماسەلەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىنە تەرەڭدەمەي، نەگىزگىلەرىنە عانا توقتالماقپىن.

كوممەرتسيالىق قۇرىلىم جازۋشىلار وداعىمەن ەكى كەلىسىمشارت جاساپ، 1991 جىلعى قازاندا قالامگەرلەر مەنشىگىنىڭ - نەگىزگى عيماراتتىڭ جارتىسى (ادەبيەتشىلەر ءۇيى) مەن تۇتاستاي شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ ءىس جۇزىندەگى قوجايىنىنا اينالدى.  ۇزاماي-اق، شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ زاڭدى قوجايىنى بولىپ تابىلاتىن ادەبي قور مۇددەسىنىڭ اياقاستى ەتىلگەنى، قالامگەرلەردىڭ ۇتىلىپ قالعانى انىقتالدى. جازۋشىلاردىڭ نارازىلىعى كۇشەيدى. سوعان بايلانىستى، كوممەرسانتتارمەن اراقاتىناس سەكرەتارياتتا بىرنەشە مارتە تالقىلاندى، الايدا ەشقانداي وڭ ناتيجە بولمادى. ال كەلىسىمشارتتاردى سوت ارقىلى بۇزۋعا جازۋشىلار وداعى تاۋەكەل ەتە قويمادى. سوندا، اقىرى، قالامگەرلەر مۇلكىن قۇقىقتىق جولمەن قورعاۋدى ادەبي قور  ءوز قولىنا الدى...

***

اربيتراجدىق مارافون ءبىر جارىم جىلداي ۋاقىتقا سوزىلدى. قالالىق اربيتراجدا ادەبي قوردىڭ تالاپ-ارىزى بويىنشا  ءىستى بايىپپەن قاراي باستاعان سۋديانى كوممەرسانتتار، سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ ارقىلى، وزدەرى قالاعان باسقا سۋدياعا الماستىرا الدى. ول بۇلاردىڭ «سەنىمىن اقتادى»: بىرنەشە وتىرىستان كەيىن ادەبي قوردىڭ تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردى.  الايدا قالانىڭ باس تورەلىك سوتى مىندەتىنە ادالدىق تانىتىپ، زاڭنىڭ ادەبي قور جاعىندا ەكەنىن كورسەتتى. كوممەرسانتتاردى، وزدەرى بوساتا قويماعاندىقتان، شىعارماشىلىق ۇيدەن ءماجبۇر ەتۋ جولىمەن شىعارىپ جىبەرەتىن ۋاقىت بەلگىلەندى. بىراق، سوت شەشىمىن جۇزەگە اسىرۋعا بىرنەشە ساعات قانا ۋاقىت قالعاندا، جوعارعى اربيتراجدىق سوتتان ماجبۇرلەپ شىعارۋ جايىنداعى شەشىمدى سىرتتاي، تالاپ-ارىز يەسىنىڭ قاتىسۋىنسىز بۇزعان ۇيعارىم كەلىپ تۇسەدى. بۇل 1994 جىلدىڭ مامىرىندا بولعان ءجايت ەدى.

قالالىق سوتتىڭ شەشىمىن جوققا شىعارعان جوعارعى تورەلىك سوتتىڭ بريگاداسى «ءوز مىندەتىن ادال اتقارىپ»، كەزەكتى كەلەسى توپقا بەرەدى. بۇل بريگادا بىرنەشە وتىرىستان كەيىن، شاماسى، كوممەرسانتتاردى رازى ەتەرلىكتەي جەلەۋ تابا الماسا كەرەك، ءىستى قاراۋدى كەزەكتى ءبىر القاعا وتكىزەدى. وسى ءۇشىنشى بريگادا زاڭدى قاقپاقىلداۋمەن، قايتكەندە ادەبي قوردىڭ مەسەلىن قايتارۋ جولىن قيىستىرۋمەن سەگىز اي بويى شۇعىلدانادى. بۇل ىسكە جازۋشىلار اراسىنداعى استىرتىن ارەكەت-قيمىلدىڭ شەبەرلەرى دە اتسالىسادى، سولاردىڭ تىكەلەي «اقىل بەرۋىمەن» كوممەرسانتتار ادەبي قوردى جويۋدى كوزدەگەن قادامعا بارادى. بەلگىلى-ءبىر دارەجەدە وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزە دە الادى: باس پروكۋراتۋرا ادەبي قوردىڭ جارعىسىن تىركەگەن ادىلەت مينيسترلىگىنە نارازىلىق جولدايدى. سول سەبەپتى ادەبي قور توتەنشە سەزد شاقىرادى، جارعىسىن زاڭناماعا سايكەستەندىرەتىن تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر جاساپ، قايتا تىركەۋدەن وتكىزەدى. ودان سوڭ، قايتكەندە كوممەرسانتتاردىڭ كوڭىلىن تاپقىسى كەلگەنى شىعار، بريگادا سوتتى ساعىزشا سوزىپ ءجۇرىپ، اقىرى الدەبىر ىلىك تاپقانداي بولادى دا، ادەبي قوردىڭ تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرادى. سوسىن ونى سوت شەشىمدەرىنىڭ زاڭدىلىعىن قاداعالايتىن القا بۇزادى. كوممەرسانتتارعا شىعارماشىلىق ءۇيدى بوساتۋ ۇسىنىلادى.

بارلىق زاڭمەن كوزدەلگەن مەرزىم وتكەن سوڭ، سوت ورىنداۋشىسى كوممەرسانتتاردى شىعارماشىلىق ۇيدەن 1995 جىلعى 14 ماۋسىمدا ماجبۇرلەۋ جولىمەن شىعارىپ جىبەرەدى...

***

سول ساتتەن باستاپ جازۋشىلار ءوز مەنشىگىن - شىعارماشىلىق ءۇيدى وزىنە قىزمەت ەتۋگە قويۋ ماسەلەسىمەن رىنوك الىپپەسىن مەڭگەرە وتىرىپ شۇعىلدانا باستادى. الايدا ادەبي قوردىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى ءىرى سۋبەكت دارەجەسىنە جەتىپ، جازۋشىلاردىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەتىن مەيلىنشە وركەندەتۋى ءۇشىن - ادەبيەتشىلەر ءۇيىن دە جىرتقىششا قاناپ  جاتقان كوممەرسانتتاردان ارىلتۋ قاجەت ەدى. بىراق ولاردان ارىلۋدىڭ زاڭدى جولىنا جازۋشىلار وداعى بارا قويمادى، ال ادەبي قوردىڭ بۇعان ارالاسۋعا قۇقى جوق-تىن. سوندا  عيماراتتىڭ ادەبيەتشىلەر ءۇيى ورنالاسقان بولىگىن پايدالانۋ جونىندەگى جازۋشىلار وداعى مەن كوممەرتسيالىق ۇيىم اراسىندا جاسالعان كەلىسىمشارتتى بۇزۋدىڭ باسقا زاڭدى جولى قاراستىرىلدى. بارشاعا ءمالىم، عيمارات تاريحي قۇندى ەسكەرتكىشتەر قاتارىنا جاتادى، سوندىقتان،  قالالىق پروكۋراتۋرانىڭ مەملەكەت مۇددەسىن قورعاپ بەرگەن تالاپ-ارىزىنا ساي، اتالعان كەلىسىمشارتتى 1996 جىلعى كوكتەمدە سوت زاڭسىز دەپ تاپتى. عيمارات 5.04.1996 ج. ادەبي قور بالانسىنا بەرىلدى...

***

بىراق كوممەرسانتتاردى جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتىنان ماجبۇرلەپ شىعارۋ شاراسى جۇزەگە اسىرىلىپ ۇلگەرىلمەدى، ال 1996 جىلعى 29 ماۋسىمدا بيلىككە كەلگەن جاڭا باسشى، وكىنىشتىسى، ونى قاجەت تە ەتپەدى. ونى ايتاسىز، جاڭا باسشى جازۋشىلار وداعى مەن ادەبي قور اراسىندا 25.01.1995 ج. جاسالعان قىزمەتتەستىك تۋرالى كەلىسىمشارتتى مويىندامايتىنىن جاريا ەتتى. جازۋشىلار مەنشىگىن قورعاۋ جولىندا جۇرگىزىلگەن سوت مارافونى كەزىندە كوممەرسانتتارعا استىرتىن قولداۋ كورسەتىپ، ادەبي قوردى جويۋعا ارەكەتتەنگەندەر ەندى مۇلدەم اشىق كەتتى. سولاردىڭ اسىرە بەلسەندىلىگى سالدارىنان 1996 جىلعى 2 جەلتوقساندا جوعارى سوت سۋدياسى ادەبي قور جارعىسىنىڭ 1992 جىلى تىركەۋدەن، 1994 جىلى قايتا تىركەۋدەن ءوتۋىنىڭ دە كۇشى جويىلسىن دەگەن شەشىم شىعاردى. 26 جەلتوقساندا جوعارى سوت القاسى ءوز قاۋلىسىمەن بۇل شەشىمدى بۇزدى. الايدا الگى سۋديا القا قاۋلىسىن ەلەڭ قىلماي، 1997 جىلعى 10 قاڭتارداعى ۇيعارىمىمەن ادەبي قوردى جويۋعا پارمەن بەردى. زاڭ مەن زاڭنامانى وسىنشا ورەسكەل بۇزۋشىلىقتىڭ سەبەبىن بىردە پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ سۋديالار سەزىندە «ءىستى ءادىل قارامايتىن سۋديالار نە ساۋاتسىز، نەمەسە وزدەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر مۇددەلەرى بار» دەپ، سوتتاعى سىبايلاستىققا جول بەرۋشىلىكتى ايمانداي ەتىپ اشكەرەلەگەن ەدى...

***

«كەشىرىڭىز، توكە، بۇل سىزدەردىڭ كەزدەرىڭىزدەن قالعان داۋ ەدى عوي؟» - بۇعان توكەڭ كەلىسەر-كەلىسپەس، جانە وزىنە ارنالعان ايىپتاۋدى كەشىرەر-كەشىرمەس - ءوزى بىلەر، مەنىڭ ويىمشا، دۇرىسى - «داۋ» جاڭا باسشىلىقتىڭ ادىلەتتىلىكتى، شىندىقتى، زاڭدىلىقتى سىيلاماۋشىلىعى، ءبارىن كۇشكە باسىپ شەشۋگە بولاتىنىنا قۇدايداي سەنگەندىگى جانە سولاي ەتە العاندىعى  سالدارىنان تۋعان. ويتكەنى، كوممەرسانتتاردان دۇنيە-مۇلىكتى قايتارىپ العان تالاپ-ارىز يەسى بولىپ تابىلاتىن قۋىنۋشى ادەبي قوردى جويۋ - كوممەرسانتتار مەن جازۋشىلار وداعى اراسىنداعى بۇزىلعان بۇرىنعى كەلىسىمشارتتى قايتادان كۇشىنە كەلتىردى. سوندىقتان دا وداق الدەقاشان بىتكەن ءىستى قايتا قوزداتۋعا ءماجبۇر بولدى. انا ءبىر جىلدارى جاڭا باسشىنىڭ كوممەرسانتتارمەن جاڭا كەلىسىمشارت جاساعانى جايىندا ءبىر ازاماتتىڭ گازەتكە جازعانى بار... سوعان قاراماستان، جاڭا باسشى ءوز كىناسىن بۇگىپ، بار پالەنى  وتكەندەگىلەرگە جابا بەرۋدى («بۇل سىزدەردىڭ كەزدەرىڭىزدەن قالعان داۋ») قولايلى كورىپ ءجۇر جانە بۇل تاراپتا ناتيجەسىز دە ەمەس، بۇقارا «اۋزى قيسىق بولسا دا - بايدىڭ بالاسى سويلەسىن»، ويتكەنى «بيلىككە تاقاۋ باسشى ءاردايىم دۇرىس ايتادى» دەپ بىلەدى...

***

ودان بەرى دە تالاي سۋ اقتى. شىعارماشىلىق ءۇيدى ونىڭ جۇمىسىن جۇرگىزىپ جۇرگەن قالامگەردەن جازۋشىلار وداعى تارتىپ الدى دا، قارجى تاپپاعاندىقتان، ون شاقتى جىل بويى قاڭتارىپ قويدى. سوسىن ۇكىمەتتىڭ كومەگىمەن جوندەۋدەن وتكىزدى، بىراق جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدى جازۋشىلاردىڭ وزىنە بەرگەننەن، الدەبىرەۋلەرگە جالعا وتكىزۋدى قولايلى كوردى. قانداي قۇجات جاسالدى - قۇپيا. بۇگىندە قالامگەرلەر شىعارماشىلىق جۇمىسىمەن وندا بارىپ تۇرا المايدى: ول شەتەلدىكتەردىڭ قوناقۇيى، اۋلا سالىپ قورشاپ العان، كۇزەتى بار. جانىنداعى باق ەگىلگەن اۋماقتىڭ كىمگە قىزمەت ەتىپ جاتقانى دا قۇپيا. انىعى - جازۋشىلار وداعى شارۋاشىلىق ماسەلەسىن بىردە-ءبىر اشىق تالقىلاپ كورگەن ەمەس.  بىراق «شىعارماشىلىق بيلىك دەگەندى»  - تەك قانا قۇپيا كوممەرتسيالىق جۇمىس دەپ بىلەتىن ءتارىزدى. سوندىقتان دا، كونفەرەنتسيادا سويلەۋشىلەردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا - «ءوزى تىرنەكتەپ جيناعان»، بىراق قۇپيا استارلارى بار «دۇنيە-مۇلىكتى باقىلاپ تۇراتىن» «ۆەتو قويۋعا حاقى بار» «قۇرمەتتى توراعا» لاۋازىمى  وتە قاجەت بوپ تۇرعان سىڭايلى...

***

قورىتا ايتقاندا... ادەبي ۇيىم باسشىسىنىڭ ءوزى ايتقانداي، «اقيقاتتى بۇرمالاۋ - ارعا سىن». دەمەك، جوعارىدا ايتىلعان شىن احۋالدى - اقيقاتتى - قالامگەر قاۋىم بىلۋگە ءتيىس. سوندا «جازۋشىلار وداعىنىڭ دۇنيە-مۇلكىن قورعايتىن قۇرمەتتى توراعانى»  قاجەت ەتۋدىڭ استارىن ارىپتەستەر وزدەرى-اق اجىراتا جاتار دەپ ويلايمىن...

30.10.2010

"اباي-اقپارات"