قىتاي تاريحشىلارى قازاقستاننىڭ جارتى جەرىن قىتايعا قوسىپ جىبەرىپتى. ءيا، بۇل ماسەلە قازاق تاريحشىلارىنىڭ تاراپىنان بىرنەشە رەت نارازىلىققا ۇشىراعانىمەن  كۇنى بۇگىنگە دەيىن الگى كارتالار قىتاي وقۋلىقتارىندا بار كورىنەدى. "تengrinews.kz" اقپاراتىندا سولاي دەپ جازىلعان.

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جانىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشىسى مەرۋەرت ابۋسەيىتوۆا سۇحبات بەرىپ، قىتاي تاريحشىلارىنىڭ قازاق جەرىن "جاۋلاپ العان" كارتاسى ءالى جويىلماعانىن ايتىپتى.

بۇل وقۋلىقتار (قازاقستاندى قىتايعا قوسىپ جىبەرگەن تاريحي وقۋلىقتار - رەد.) قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ جارىق كورگەن. قازىر ولار قاراستىرىپ جاتىر.

"بۇل وقۋلىقتار (قازاقستاندى قىتايعا قوسىپ جىبەرگەن تاريحي وقۋلىقتار - رەد.) قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ جارىق كورگەن. قازىر ولار قاراستىرىپ جاتىر. ءبىز ولارمەن كەزدەسكەندە ءبىزدىڭ دە، ولاردىڭ دا وقۋلىقتارىندا بىردەي، گەوگرافيالىق كارتانىڭ وبەكتيۆتى ءارى بۇرمالانباي كورسەتىلۋىن، شەكارانىڭ دۇرىس كورسەتىلۋىن جانە تاريحي كوزقاراستىڭ شىنايى بەرىلۋىن تالاپ ەتەمىز", - دەپتى مەرۋەرت حانىم.

مينيسترلىك جانىنان اشىلعان ر. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشىسى مەرۋەرت حانىم ابۋسەيىتوۆانىڭ ايتقاندارىنا قاراپ مىنانى تۇيدىك.

اۋەلى، قازاقستان سابەت وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان تۇستا-اق، قىتاي تاريحشىلارى قازاقستانعا ساياسي اننەكسيانى باستاپ كەتكەن كورىنەدى. سەبەبى، وقۋلىقتارداعى جاعراپيالىق كارتادا قازاقستان جەرى قىتايدىڭ اۋماعىنا كىرىپ كەتكەن.

قازاقستان كۇيرەگەن كسرو-دان ءبىر جولا كەتىپ، ءتاۋلىسىز ەل اتانعالى 26 جىل وتسە دە، قىتاي تاريحشىلارى مەن قحر يدەولوگياسى بارىنە كوز جۇمىپ قاراپ وتىرعان سياقتى. قىتاي تاريحشىلارىنىڭ ساياسي ساۋاتسىز ءارى اپەرباقاندىقپەن سىزىلعان كارتاسى وقۋلىقتاردا ءالى كۇنگە بار ەكەن. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟

مەن قازاقستانعا كەلگەندە، "پەكين" قوناق ۇيىنە ورنالاستىم. ول جەردە ءوزىمدى ءوز ۇيىمدە جۇرگەندەي سەزىنەمىن

ءبىز قىتايمەن قويان-قولتىق جۇمىس جاساپ، ارىپتەستىك ورناتىپ وتىرعان  ەلمىز دەيمىز. كۇنى كەشە عانا استانادا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتىن وتكىزىپ، ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىن قابىلدادىق. ول جيىننىڭ باس قوناعى تاعى سي تسزينپين بولدى.

استانانىڭ قاق تورىندەگى قىتاي قوناق ۇيىندە جاتقان سي تسزينپين بىلاي دەدى: "مەن قازاقستانعا كەلگەندە، "پەكين" قوناق ۇيىنە ورنالاستىم. ول جەردە ءوزىمدى ءوز ۇيىمدە جۇرگەندەي سەزىنەمىن".

قىتاي كومپارتياسىنىڭ ءام حالقىنىڭ توراعاسى بۇل سوزىمەن نەنى مەڭزەدى؟

ءبىز شە؟ ءبىز "قىتايدى سەنىمدى دوسىمىز" دەپ دارىپتەيمىز. شەكارامىز شەكتەسىپ جاتقان قۇدايى كورشىمىز دەپ بىلەمىز. سويتەمىز دە، قىتايدىڭ 51 وندىرىستىك كاسىپورىنىن ەلىمىزگە كوشىرەمىز.

وعان قوسا، قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمباەۆ ءسۇيىنشى سۇراپ، قازاقستان مۇنايىنىڭ 25 پايىزىن قىتاي وندىرەتىن ايتتى.

قىتايلىق ءام قازاقستاندىق باق سي ءتسزينپيننىڭ قازاقستانعا كەلۋىن تاريحي ساتكە بالاپ، ەكى ەلدىڭ دوستىعى تۋرالى كولدەي ماقالالار جاريالاي باستادى. راس، پرەزيدەنت نازارباەۆ پەن قىتاي توراعاسى ءوزارا 15 رەت كەزدەسىپتى. بۇل سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي. سونىڭ ىشىندە سي تسزينپين قازاقستانعا 3 رەت كەلگەن. نازارباەۆ پەن تسزينپين اراسىنداعى جىلى قارىم-قاتىناستى جۇرت 2016 جىلى اسىرەسە بايقاپ قالعانعا ۇقسايدى. G20 سامميتىنە بارعان پرەزيدەنت نازارباەۆ قىتاي توراعاسىمەن قايتا-قايتا قۇشاقتاسقان ەكەن. ونىڭ ۇستىنە نۇلسۇلتان نازارباەۆ قىتايدىڭ ءۇش توراعاسىمەن دە ءتىل تابىسقان ەدى. اۋەلى تسزيان تسزەمين، سوسىن حۋ تسزينتاو، ەندى  سي تسزينپين.

ە، ايتپاقشى، سي ءتسزينپيننىڭ اكەسى سي چجۋنسۋن قىتاي كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ سولتۇستىك-باتىس ءبولىمىن باسقارىپ تۇرعاندا اقساي-قازاق اۆتونومدىق ۋەزىنىڭ قازاقتارىمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىپتى. سودان ەكەن، سي ءتسزينپيننىڭ قازاقتارعا ىقىلاسى اۋىپ تۇراتىنى. 

قحر توراعاسى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلەردىڭ الدىندا باسپاسوزدە وسىنداي ءبىر اڭگىمە تارادى. بالكىم، راس تا شىعار. ەگەر قازاقستان-قىتاي دوستىعى اناۋ ايتقانداي ادال ءام الەمگە ۇلگى بولاتىن بولسا، قىتاي وقۋلىقتارىنداعى بەيساۋات كارتا قايدان شىقتى؟ ول كارتانى قىتاي تاراپى نەگە وقۋلىقتارعا كىرگىزىپ وتىر؟ ەرتەڭ الگى كارتانى كورىپ وسكەن قىتاي جاستارى: "قازاقتار ءبىزدىڭ جەردە نەگە وتىر؟", - دەپ ساياسي ماسەلە كوتەرىپ، جەر داۋىنا كىرسىپەسىنە كىم كەپىل؟.. قىتايدىڭ مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان وقۋلىقتارىنداعى ساياسي-جاعىراپيالىق كارتانى كادىمگى قۇمار ويىنى "كارتا" دەپ قاراستىرساق، كۇن شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ كوزدەپ وتىرعان كوزىرىن ەپتەپ تۇسىنۋگە بولاتىن سياقتى...

نۇرزات توقجان

Abai.kz