ۋشج، ت. 3, الماتى، 1964, 53-100 بب. ءماتىنى بويىنشا جاريالانىپ وتىر. ي. ن. بەرەزيننىڭ «تۋرەتسكايا حرەستوماتيا» جيناعىنداعى ماقالاسىنا نەگىزدەلگەن (چ. III, 1876, قازان. سس. 70-162). جىردى قۇسمۇرىن دالاسىندا شوقان اكەسىمەن بىرگە 1851 جىلى جازىپ الىپ، ومبى كادەت كورپۋسىنىڭ وقىتۋشىسى ن. ف. كوستىلەتسكي ي. ن. بەرەزينگە بەرەدى. قازاقشا ماتىنىمەن بىرگە ي. ن. بەرەزين ونىڭ ورىسشا اۋدارماسىن قوسا الادى، سونىمەن قوسا «ەدىگە» پوەماسىنىڭ دا ورىسشا اۋدارماسى قولىنا تيەدى، ەكى اۋدارمانى دا ن. ف. كوستىلەتسكي شوقانمەن بىرىگە وتىرىپ جاساعان (ي. ن. بەرەزين، ن. ف. كوستىلەتسكي. - نبتگۋ، ارحيۆ گ. ن. پوتانينا، د. 149, لل. 2-5.، يراو، ت. 8, ۆىپ. 1 5.، سس. 137-148; ارحيۆ ۆوستوكوۆەدوۆ لوينا، ف. 5, وپ. 1, د. 16, لل. 2-16). ي.ن. بەرەزيننىڭ قورىندا (5 قور، 1 تىزبە، 12 ءىس، 14-15 پپ. سىرت) ومبى كادەت كورپۋسىندا «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» پوەماسىنىڭ ءتىزىمى بويىنشا جاسالعان قازاقشا ورىسشا سوزدىك ساقتالعان.

پوەمانىڭ قۇسمۇرىندىق ءتىزىمى بۇرىن عىلىم اكادەمياسىنىڭ ازيا مۋزەيىندە (قوزو كورپيچ) ساقتالعان (شيفر 321, بەرەزين 15). وكىنىشكە قاراي، مۋزەيدى ينستيتۋت قىلىپ قايتا قۇرعاننان كەيىنگى ينۆەنتارلىق تىزىمدە ول جوق جانە قايدا ەكەنى بەلگىسىز.

ۋشج، ت. 3, الماتى، 1964, 53-100 بب. ءماتىنى بويىنشا جاريالانىپ وتىر. ي. ن. بەرەزيننىڭ «تۋرەتسكايا حرەستوماتيا» جيناعىنداعى ماقالاسىنا نەگىزدەلگەن (چ. III, 1876, قازان. سس. 70-162). جىردى قۇسمۇرىن دالاسىندا شوقان اكەسىمەن بىرگە 1851 جىلى جازىپ الىپ، ومبى كادەت كورپۋسىنىڭ وقىتۋشىسى ن. ف. كوستىلەتسكي ي. ن. بەرەزينگە بەرەدى. قازاقشا ماتىنىمەن بىرگە ي. ن. بەرەزين ونىڭ ورىسشا اۋدارماسىن قوسا الادى، سونىمەن قوسا «ەدىگە» پوەماسىنىڭ دا ورىسشا اۋدارماسى قولىنا تيەدى، ەكى اۋدارمانى دا ن. ف. كوستىلەتسكي شوقانمەن بىرىگە وتىرىپ جاساعان (ي. ن. بەرەزين، ن. ف. كوستىلەتسكي. - نبتگۋ، ارحيۆ گ. ن. پوتانينا، د. 149, لل. 2-5.، يراو، ت. 8, ۆىپ. 1 5.، سس. 137-148; ارحيۆ ۆوستوكوۆەدوۆ لوينا، ف. 5, وپ. 1, د. 16, لل. 2-16). ي.ن. بەرەزيننىڭ قورىندا (5 قور، 1 تىزبە، 12 ءىس، 14-15 پپ. سىرت) ومبى كادەت كورپۋسىندا «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» پوەماسىنىڭ ءتىزىمى بويىنشا جاسالعان قازاقشا ورىسشا سوزدىك ساقتالعان.

پوەمانىڭ قۇسمۇرىندىق ءتىزىمى بۇرىن عىلىم اكادەمياسىنىڭ ازيا مۋزەيىندە (قوزو كورپيچ) ساقتالعان (شيفر 321, بەرەزين 15). وكىنىشكە قاراي، مۋزەيدى ينستيتۋت قىلىپ قايتا قۇرعاننان كەيىنگى ينۆەنتارلىق تىزىمدە ول جوق جانە قايدا ەكەنى بەلگىسىز.

«ەدىگە» پوەماسىنىڭ ورىسشا اۋدارماسى شوقان جازىپ الىپ، اۋدارعان جانە كەيىننەن پ. م. مەليورانسكي ش. ش. ءۋاليحانوۆتىڭ شىعارمالار جيناعىنا قوسىپ شىعارعان قازاقشا ماتىنمەن تولىق سايكەس كەلەدى، شىعارمالار جيناعى ن. ي. ۆەسەلوۆسكيدىڭ رەداكتسياسىمەن 1904 جىلى جارىق كورگەن.

ەكى پوەمانىڭ دا ورىسشا نۇسقاسى گ. ر. دەرجاۆين مەن ا. س. پۋشكينگە تانىس بولعان. ا. س. پۋشكيننىڭ قۇجاتتارىنىڭ اراسىندا 1837 جىلى «قوزى كورپەش- بايان سۇلۋ» پوەماسىنىڭ ورىسشا اۋدارىلعان قىسقاشا ۇلگىسى تابىلدى، وندا 1833 جىل دەپ بەلگىلەنگەن. مۇراعات قورىندا شەنەۋنىك ءدانشيننىڭ دە اۋدارماسى ساقتالعان (تسگا كازسسر، ف. 338, وپ. I, د. 453, لل. 67-68). پوەمانىڭ قازاق ءتىلىن جاقسى بىلگەن ن. ف. كوستىلەتسكي اۋدارعان نۇسقاسى دا بەلگىلى (قاراڭىز: «يزۆەستيا رۋسسكوگو ارحەولوگيچەسكوگو وبششەستۆا»، ت. 8, ۆىپ. 1 5, سپب، 1877, سس. 137-148).

شوقان ءۋاليحانوۆ، كوپتەگەن ورىس عالىمدارى ءتارىزدى، كونەدەن كەلە جاتقان «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» پوەماسىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ونىڭ بىرنەشە نۇسقاسىن جازىپ العان، سونىڭ بىرەۋى قۇسمۇرىن نۇسقاسى. «ايگىلى پوەما «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋدى» ماعان اتاقتى جاناق اقىن جىرلاپ بەردى»، - دەپ جازادى ول. بۇل اقىن قارقارالى دالاسىنىڭ تۇلەگى بولاتىن، سوندىقتان اياگوز بەن قارقارا اراسىندا ايتىلىپ جۇرگەن نۇسقانى عانا جەتكىزە الۋى مۇمكىن. ش. ءۋاليحانوۆتىڭ بۇل جازباسى ءالى تابىلعان جوق. «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ» پوەماسىنىڭ ءۇشىنشى تولىق نۇسقاسى 1864 جىلى ومبىدا، شوقاننىڭ پاتەرىندە شوجە اقىننان جازىپ الىنعان، شوقان ول كەزدە گەنەرال م. گ. چەرنياەۆ ەكسپەديتسياسىمەن ساپارعا اتتانعالى تۇرعان ەدى. جازبانىڭ تىسىندا شوقاننىڭ قولىمەن جاسالعان بەلگىلەر بار. بۇل نۇسقا دا پروفەسسور ي. ن. بەرەزيننىڭ مۇراعاتىندا ساقتاۋلى تۇر جانە ءبىراز بولىگى ونىڭ «تۇرىك حرەستوماتياسىندا» جاريالانعان (163-168 بب). وكىنىشكە قاراي، ي. ن. بەرەزيننىڭ جاريالاعانى قاناعاتتانعىسىز، وندا كوپتەگەن قاتەلىكتەر مەن بۇرمالاۋشىلىقتار بار. ونىڭ ءبارىن سول كەزدەگى عىلىم دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىمەن نەمەسە باسپاحاناسىنىڭ قاتەسىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.

قۇسمۇرىن نۇسقاسىن ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ادەبيەتتانۋشى ي. دۇيسەنباەۆ «قوزى كورپەش بايان سۇلۋ» پوەماسىنىڭ جيناعىندا جاريالادى (الماتى، 1959). ي. ن. بەرەزيننىڭ حرەستوماتياسىندا كەتكەن بۇرمالاۋشىلىقتاردى تۇزەتۋگە قانشا كۇش سالعانىمەن ول قۇسمۇرىندىق ءماتىننىڭ باستاپقى مازمۇنىن تولىق قالپىنا كەلتىرە الماي، بىرنەشە قاتەلەر جىبەرگەن. بۇل ەڭ الدىمەن تاريحي-ەتنوگرافيالىق، ەتنيكالىق جانە گەوگرافيالىق تەرميندەرگە بايلانىستى، ولاردىڭ قاسىنا «انىقتالمادى» دەپ بەلگى قويىلعان نەمەسە سول بۇرىس قالپىندا جاريالانىپ كەتكەن. ... مىسالى، ات تۇلداۋ (قوجايىنى قايتىس بولعان سوڭ اتىنىڭ قۇيرىعىن كەسۋ) دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ ورنىنا - ات تالداۋ (اتتى سيپاۋ); ساۋىر ەتىكتىڭ (قالىڭ تەرىدەن تىگىلگەن ەتىك) ورنىنا - سورى ەتىك («تۇسىنىكسىز» دەپ بەلگىلەنگەن); تازقارا (قۇستىڭ اتى) ورنىنا - تاسقارا (تۇسىنىكسىز دەپ بەلگىلەنگەن); ءزاۋ زامان نەمەسە زاۋدەنىڭ ورنىنا (الدەقانداي زامان بولسا) - زاي زامان، ت. ب. بىراق ي. دۇيسەمباەۆ ي. ن. بەرەزيننىڭ كۇردەلى، ماعىناسىز ءماتىنىن تالداپ، ۇلكەن جۇمىس جاسادى. ماتەريالداردى زەرتتەي كەلە، ول ي. ن. بەرەزيننىڭ «تۇرىك حرەستوماتياسىندا» جاريالانعان «قوزى كورپەش» شوقان ۋاليحانوۆتىكى دەگەن قورىتىندى جاسادى.