ول تۋرالى كوپ جازىلدى. جازىلا بەرمەك. جۇزدەگەن كىتاپ. مىڭداعان ماقالا. تۇڭعىش پرەزيدەنت-قاي مەملەكەت ءۇشىن دە داۋسىز تاريحي تۇلعا. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دامۋى، ەلىمىزدىڭ  الەمگە تانىلۋى نازارباەۆ ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى. ونىڭ قايراتكەرلىگى، كوشباسشىلىعى، كەيىنگى جىلدارى بالالىق، جاستىق شاعى تۋرالى كوپتەگەن كوركەم، دەرەكتى كىتاپتار جازىلدى، كينو جانە تەلەفيلمدەر تۇسىرىلۋدە.

«ۇلى دالا گەنەراتورى»، «الەم قازاقستان تۋرالى. الەم پرەزيدەنت تۋرالى»، «بايتەرەك: پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۋرالى زامانداستار تولعانىسى»، «نەزاۆيسيمىي كازاحستان ي ليدەر ناتسي» ،«ەلباسى»، «كەمەڭگەر»، «ۇلت كوشباسشىسى»، «ەلىن سۇيگەن، ەلى سۇيگەن ەلباسى»، «ريادوم س پەرۆىم» ت.ب. اتاۋلارمەن جالعاسا بەرەتىن كىتاپتاردىڭ سانى 200-گە جۋىق. اۆتورلارى دا الۋان ءتۇرلى: ساياساتكەرلەردەن باستاپ، اقىن –جازۋشى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن شەتەلدىكتەر. سان الۋان جانرداعى، ستيلدەگى، ءار كەزەڭدە جازىلعان تۋىندىلاردىڭ ماقساتى ءبىر - تاباندىلىعىمەن، ەڭبەكقورلىعىمەن، ساياسي قىراعىلىعىمەن الەم دەڭگەيىندەگى كوشباسشىعا اينالعان تۇلعانىڭ كەلبەتىن اشۋ.  سولاردىڭ بىرەگەيى – وسىدان ون جىل بۇرىن جارىق كورگەن قاسىمجومارت توقاەۆتىڭ «نۇر مەن كولەڭكەسى». ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ونەگەلى ءومىرىن دارىپتەيتىن تۋىندىلار سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.

بيىل دا ۇلت كوشباسشىسىنىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا استاناداعى وقۋشىلار سارايىندا مەملەكەت باسشىسى تۋرالى «و ۆەليكوي جيزني» - «ۇلى ادام تۋرالى ۇلاعاتتى كىتاپ» اتتى تۋىندىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. بىراق، بۇل كىتاپ بۇرىنعى كىتاپتاردان وزگەرەك... ونىڭ باستى ەرەكشەلىگى –جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان وقۋ قۇرالى رەتىندە شىعارىلۋىندا. بۇعان دەيىنگى جارىق كورگەن كىتاپتار ەلباسىنىڭ ساياسي ءومىرى، قايراتكەرلىگى،  تۋرالى جازىلسا،  «ۇلى ادام تۋرالى ۇلاعاتتى كىتاپتا» بالا نۇرسۇلتان بەينەسى جاقسى اشىلعان. ونىڭ بالا كۇنىندەگى ارمانى، الدىنا قويعان ماقساتى، سول ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى قيىندىقتارى،قيىندىقپەن كۇرەستەگى تاباندىلىعى، وتباسى، مەكتەبى، جاستىق شاعىنداعى نەگىزگى وقيعالار - ەڭبەكتىڭ نەگىزگى ارقاۋى.

كىتاپ اۆتورى رەسەيلىك بەلگىلى جازۋشى، تاريحشى نيكولاي زەنكوۆيچ. ول مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى، ساياسي كوشباسشىلار، تاريحي تۇلعالار تۋرالى جازىلعان 30-دان استام كىتاپتىڭ اۆتورى. ونىڭ كىتاپتارى الەمنىڭ 14 تىلىنە اۋدارىلعان.

كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەر راسىمىندە اۆتور ەلباسى تۋرالى كىتاپ جازۋداعى ماقساتتىڭ، جالپى  نۇرسۇلتان نازارباەۆقا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ  1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن پايدا بولعانىن ايتادى: «...ول كەزدە مەن ورىن العان جاعدايدى انىقتاۋعا كەلگەن كوكپ وك بريگاداسىندا بولدىم. نۇرسۇلتان ءابىشۇلى كوكپ وك ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى بولدى. سول ساتتە مەن ونىڭ ءىس-قيمىل، تاباندىلىعىن، كەمەلدىلىگىن، جاعدايدى قولىنا الا ءبىلۋى، قيىندىقتان شىعا ءبىلۋ، باسقارۋ قابىلەتىنىڭ جوعارى ەكەنىن كوردىم. سول ۋاقىتتان باستاپ، نازارباەۆتىڭ ءومىرىن نازارىمنان تىس قالدىرمادىم. جەتكەن جەتىستىكتەرى، الەمدىك ساياساتتاعى ورنى،ءبارىن-ءبارىن سارالاپ، زەرتتەپ ءجۇردىم.  قانشا ەلدە بولدىم، بارلىق جەردە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى جايلى جاعىمدى پىكىر ەستىدىم. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەلىنە ءسىڭىرىپ وتىرعان ەڭبەگىن تومەن باعالاعان بىردە-ءبىر ادامدى كورمەدىم».

بۇل – ن. زەنكوۆيچتىڭ ەلباسى تۋرالى جازعان ءبىرىنشى كىتابى ەمەس. العاشقى تۋىندىسى ەلىمىزدىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالىپ جازىلعان. «يميا، ستاۆشەە ەپوحوي» اتتى كىتابىندا اۆتور مەملەكەت باسشىسىنىڭ كوشباسشىلىق ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەيدى. ال ەكىنشى كىتابى بالالارعا ارنالعان. ءتىلى جاتىق، قاراپايىم، ۇعىنىقتى. تاربيەلىك ءمانى زور. ەلباسىنىڭ بالا كۇنگى بەينەسى ارقىلى بۇگىنگى بالالارعا ەڭبەكسۇيگىشتىكتى، كۇرەسكەرلىكتى، وتانسۇيگىشتىكتى قاراپايىم ومىرلىك مىسالدار ارقىلى تۇسىندىرەدى.

ايتپاقشى، تۋىندىنىڭ قازاقتىلدى وقىرمانعا وسىنشالىقتى كوركەم تۇردە جازىلىپ، جەتكىزىلۋى اۋدارماشىنىڭ ىزدەنىسى پەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسى. رەسەيلىك جازۋشىنىڭ كىتابىن قازاق تىلىنە قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، بەلگىلى جۋرناليست قاينار ولجاي اۋدارىپتى. قالامگەردىڭ ايتۋىنشا، تۋىندىنى اۋدارۋ قيىنعا سوقپاپتى. ەلباسىمەن كەيبىر ءىسساپارلارىندا بىرگە بولعاندىقتان، كىتاپتا جازىلعان كەي وقيعالار وتكەن كۇندەرگە ءبىر شولۋ جاساعانداي اسەر قالدىرىپتى.  قاينار قالياقپارۇلى «ۇلى ادام تۋرالى ۇلاعاتتى كىتاپتى» ەكى رەت اۋدارعانىن ايتادى. «العاشقى اۋدارعانىم دا جاقسى شىققان ەدى. تەك بالالار اۋديتورياسىنا ارنالعانىن ەسەپكە المادىم. ءتىل ءبىراز كۇردەلەنىپ كەتىپتى. جازۋشىنىڭ ويى، ءتىلى كۇردەلى بولعاندىقتان، باسىندا مەن دە سول ستيلمەن كەتىپپىن. كەيىننەن ءبىر وقىپ شىعىپ، وزگەرتۋ كەرەك دەپ شەشتىم. قايتادان اۋدارىپ شىقتىم. ەكىنشى نۇسقام ۇنادى». وسىلايشا وقىرمانعا جول تارتقان كىتاپ وقۋشىلاردىڭ دا كوڭىلىنەن ورىن تاۋىپتى. ول تۇساۋكەسەرگە  قاتىسقان كىتاپتى وقىپ ۇلگەرگەن قوعام قايراتكەرلەرى، جاستار ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى، نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنىڭ وقۋشىلارى مەن «ءبىلىم-يننوۆاتسيا» ليتسەيلەرى مۇعالىمدەرىنىڭ پىكىرلەرىنەن بايقالدى.

«ادامدار ءوزىنىڭ كىندىك قانى تامعان اۋىلى مەن قالاسىن «تۋعان جەر» دەپ تەگىننەن تەگىن ايتپايدى. ويتكەنى، ۇرپاقتان ۇرپاققا قۇپيالى زەردەنىڭ ءجىبى تارتىلعان. ەش ۇزىلمەيتىن بۇل ءجىپ ادامداردى قايدا جۇرمەسىن تۋعان جەرىمەن بايلاپ قويعان...» دەپ باستالاتىن كىتاپتىڭ العاشقى ءبولىمى  «ۇشقوڭىردان شىققان ۇلان» اتالىپتى. بۇل بولىمدە پرەزيدەنتتىڭ بالالىق شاعى، وسكەن ورتاسى، ۇلكەن ومىرگە اياق باسۋى تۋرالى جازىلعان. ال «مارتەبەلى پرەزيدەنت» دەپ اتالاتىن ەكىنشى بولىمىندە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ بەيمالىم پرەزيدەنتتىك ءىلىمىن قالاي يگەرگەنى،قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولۋ بۇيىرعانى، نەلىكتەن قازاقستاندىقتاردىڭ تاڭداۋى  وعان تۇسەتىنى تۋرالى جازىلعان. قازاق جانە ورىس تىلىندە دە ەكى مىڭ دانامەن جارىققا شىققان تۋىندىعا حالىق تاراپىنان سۇرانىس بولسا، تيراجى دا كوبەيتىلەدى –دەيدى اۆتور.

شاراعا قاتىسقان جۋرناليستەر، جاستار مەن وقۋشىلار تاراپىنان كىتاپ اۆتورى مەن اۋدارماشىعا تۋىندىعا قاتىستى بىرقاتار سۇراقتار قويىلدى. ولاردىڭ ىشىندە ەلباسىنىڭ ءوزى جايلى جازىلعان كىتاپقا قاتىستى پىكىرى، تۋىندىنىڭ وقۋلىق رەتىندە مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلۋى، تارالىمى مەن كىتاپ جازۋعا تۇرتكى بولعان جايتتاردىڭ بارلىعى نازاردان تىس قالمادى. ال، جۋرناليستەردىڭ قازاقستاندىق جاستارعا، بالالارعا قانداي تىلەگىڭىز، ايتارىڭىز بار دەگەنىنە ن.زەنكوۆيچ: «مەن قازاقستاندىق جەتكىنشەكتەرگە ۇلگى الاتىن، ەلىكتەيتىن ادامدى الىستان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ول سەندەردىڭ مەملەكەت باسشىلارىڭ! بارلىعىڭ سول ادامعا ۇقساۋعا تىرىسىڭدار دەر ەدىم» دەپ ءسوزىن اياقتادى.

كىتاپتى اۋدارعان قالامگەر قاينار ولجاي كىتاپتىڭ،اسىرەسە، وقۋشىلارعا وتە پايدالى بولاتىنىن باسا ايتادى. تۋىندىنىڭ العاشقى بەتتەرىنەن  «نۇرسۇلتان ءابىشۇلى بالا كەزىنەن بابالارىن ماقتان ەتتى. ءوزىنىڭ اتا-تەگىن ءنارلى قايناردان قانىپ ىشكەندەي تەرەڭ تولعانىسپەن زەرتتەدى» دەپ باستالۋى بالالاردى ءوزىنىڭ اتا-باباسىن قۇرمەتتەۋگە،، تەگىن بىلۋگە، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەيتىنىنە بەك سەنىمدى.

ز.ادىلبەك

Abai.kz