موڭعوليا ۇكىمەتى جانىنداعى باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ رەكتورى، دوكتور، پروفەسسور س. زۋلفيكار قر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جايلى پىكىر ءبىلدىردى، - دەپ حابارلايدى Abai.kz. "سىرت كوز - سىنشى" دەگەن قاعيدانى ۇستانا وتىرىپ، عالىمنىڭ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ جايلى ايتقان ويىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى 

ەۋرازيادا ساياسي، ەكونوميكا، قوعام، مادەنيەتتىڭ اۋقىمدى وزگەرىسى باستالعان 90 جىلداردان كەيىنگى  ۋاقىتتا قازاقستان وڭىرلىك قانا ەمەس الەم نازارىندا بولىپ كەلەدى. قانداي دا ءبىر وزگەرىس، رەفورمانى ءتيىمدى ساياساتپەن باسقارىپ، مەملەكەت بولاشاعىن سالماقتى بولجاپ، ناقتى ءىس-شارالار قابىلداپ وتىرعاندىعى بۇل جاس مەملەكەتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بولىپ تابىلادى. ەل دامۋىندا ەرەكشە ءرول اتقارىپ وتىرعان، مەملەكەت باسشىسى جانە ۇلت ليدەرىنىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنى داۋسىز. باسقاشا جەتكىزەر بولساق، پرەزيدەنت ن. نازارباەۆتىڭ الىستى بولجاعىشتىعى، ەلىنە، ۇلتىنا دەگەن ىستىق ءىلتيپاتى، مۇقالماس قۇلشىنىسىنا ەرەكشە توقتالعان ارتىقتىق ەتپەيدى.

قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق احۋالىندا، ساياسي ومىرىندە ىسكە اسىرعان وزگەرىستەر مەن العا باسۋىندا بىرقاتار اۋىر سىناق، قيىندىقتار بولعانى شىندىق. ن. نازارباەۆ مەملەكەتتى ودان ءارى دامىتۋ ماقساتىندا جاڭعىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىپ، ونىڭ نەگىزى، قاجەتتىلىگى، ماقساتى، قاعيدالارى، قۇندىلىقتارى سىندى تەوريالىق نەگىزدەرىن ۇتىمدى كورسەتە ءبىلدى. نەگىزى ونىڭ حالىققا ارناعان جولداۋى، كوتەرگەن ءاربىر ماقساتتىق باعدارلاماسىندا جۇيەلىك سيپات انىق سەزىلىپ تۇرادى. باسقاشا ايتساق، ساياسي قۇجاتتار نەگىزدەمەلەرىنىڭ دۇرىس باعىتتا ازىرلەنىپ، جوعارى دەڭگەيدە پىسىقتالۋى مەملەكەتتىڭ دامۋىندا وزىندىك ورنىن كورسەتىپ وتىرۋدا.

قازىرگى قازاقستاندا كوتەرىلگەن قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باستاماسىنا بايلانىستى ءوزىمنىڭ پىكىرىمدى بىلدىرە كەتۋدى ءجون ساناپ وتىرمىن.

قازاقستان باسشىسى ەل، ۇلت قۇندىلىقتارىن جاڭعىرتۋدا ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاپ قالۋ ماڭىزدى دەگەن بايلام جاساپ وتىر. تاريح ونسىز دا بۇنى بىزگە دالەلدەپ بەردى. مىسالى، 4000 جىلدىق تاريحى بار قىتاي ۇلتى سوڭعى 30 جىلدا قوعامنىڭ بارلىق دەڭگەيىندە ىلگەرىلەگەنى، قوعامداعى ەرەكشە وزگەرىستەرمەن بايلانىستىرىلۋدا. ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاپ قالۋ قوعامدىق جاڭارۋدىڭ بىردەن ءبىر كىلتى ەكەنى ءسوزسىز. باسقانىڭ مادەنيەتىن سول قالپىمەن كوشىرۋ، قولدانۋ ءبىر جاعىنان ماشاقاتتى، ەكىنشى جاعىنان ءبىزدىڭ ويلاعانىمىزدان زياندى بولۋ مۇمكىن. جاڭارۋ دەگەن جەلەۋمەن قۇرىپ كەتكەن مەملەكەتتەر مەن ۇلتتار از ەمەس. جاھاندانۋ ءجۇرىپ جاتقان الەمدە وقشاۋلانىپ، ياعني ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگىن ساقتاپ قالۋ جاڭعىرۋ مەن دامۋدىڭ ءبىر جولى بولىپ تابىلادى.

باعدارلامالىق قۇجاتتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاۋمەن قاتار باسەكەلەستىككە قابىلەتتى جوعارىلاتۋدى ماقسات تۇتۋى بولىپ تابىلادى. بۇعان تولىقتاي قوسىلۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

باسەكەلەستىككە قابىلەتتى كوپتەگەن ولشەممەن انىقتاۋعا بولادى. ەكونوميكالىق الەۋەتى، اسكەري كۇشى، تابيعي بايلىق، گەوگرافيالىق ورنالاسۋى ت.ب. سىندى فاكتورلاردى ايتقان ءجون. الايدا، ولارمەن بىرگە قازاقستاننىڭ ءار ازاماتىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتىن جوعارىلاتۋ دامۋدىڭ نەگىزگى كىلتى دەپ سانالىپ وتىر. قىسقاسى، «ادامي رەسۋرس ساپاسى جاقسارعان كەزدە مەملەكەت تە داميدى» دەگەن تۇجىرىم نەگىزگە الىنۋدا. تابيعي بايلىق دەگەنىمىز مۇمكىندىك بولىپ سانالادى، بىراق جالعىز ءوزى باسەكەلەستىك قابىلەتتىلىك ەمەس ەكەندىگىن سوڭعى جىلدارداعى حالىقارالىق نارىقتا پايدا بولعان شيكىزات باعاسىنىڭ تومەندەۋى دالەل بولىپ وتىر. سوندىقتان دا ازاماتتاردىڭ ءبىلىمى، كاسىبي بىلىكتىلىگى، جەكە قابىلەتتەر دەڭگەيىن جوعارىلاتۋى مەملەكەت، ۇلت ءۇشىن باسەكەلەستىك قابىلەتتىگىن ساقتاۋ دەگەن پىكىرگە سايادى. موڭعوليا دا ءدال وسىنداي ساياسات ۇستانۋمەن قاتار، الەم دە ءدال وسى جولمەن العا جۇرەتىندىگى انىق بولىپ وتىر. جاڭعىرۋدىڭ سيپاتى باسەكەلەستىككە قابىلەت، سونىڭ ىشىندە جەكە ادامنىڭ ءار-ءبىرىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگىنىڭ جەكە دارا قاراستىرىلۋى ماقتاۋعا تۇرارلىق ءىس.

قازاقستان مودەرنيزاتسياسىنىڭ ۇستانىمىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى  جاعدايعا پراگماتيكتىك تۇرعىدا قاراۋ دەپ بىلەمىن. ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق اياسىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرى، تابىستارى نەگىزىنەن ماسەلەگە پراگماتيك تۇرعىدا قاراعاندىعىنا بايلانىستى بولماق. دامۋعا جەتكىزەتىن قانداي دا ءبىر وزگەرىس، ءتاسىل، مادەنيەت، تەحنولوگياعا اشىق بولۋمەن قاتار قاجەتتى كەزدە ولاردى قولدانىسقا ەنگىزىپ، دۇرىس پايدالانىپ وتىرعاندىعى قازاقستان دامۋىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى بولۋدا. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە سينگاپۋر، كورەيا رەسپۋبليكاسى، قحر دامۋىنىڭ قۇپياسى وسىنداي ماسەلەلەرگە پراگماتيكالىق تۇرعىدا نازار اۋدارۋىنا بايلانىستى بولعانى بەلگىلى. مەن ساياسي زەرتتەۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىندا قىزمەت اتقاراتىن مامان رەتىندە قازاقستاننىڭ پراگماتيكالىق نەگىزگە سۇيەنگەن وسى  تاجريبەسىن باسقا مەملەكەتتەر دە ۇيرەنۋگە بولادى دەگەن پىكىردەمىن.

ن. نازارباەۆتىڭ كوتەرگەن «رەۆوليۋتسيا جاسايتىن ۋاقىت ءوتىپ، وزگەرىس جاسايتىن كەزەڭ كۇتىپ تۇر» دەگەن پىكىرى وتە وڭ، كەمەل بولىپ وتىر. كەي كەزدە ءبىز قايتا-قايتا رەۆوليۋتسيا جاسايمىز دەپ ءجۇرىپ، بار نارسەمىزدى قيراتىپ الاتىن تاريحي كەزەڭدەردىڭ كۋاگەرلەرى بولىپ ءجۇرمىز. وزگەرىستى ساتىلى تۇردە،  بايىپتى، بىراق تۇراقتى نەگىزدە ىسكە اسىرۋ ماڭىزدى. رەۆوليۋتسيا جاساۋ دەگەن قانداي دا ءبىر جەتىستىكتى جوق قىلۋعا اكەپ سوعادى. سوندىقتان دا ساياسات، ەكونوميكا، قوعام، مادەنيەتتىڭ بەلگىلى دامۋ دەڭگەيىنە جەتكەن قازاقستان ءوز ارتىقشىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، قوعامدىق جاڭارۋدى  دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا شىعۋى رەتىندە پايدالانۋى وتە وڭ قادام بولىپ تابىلماق.

قازاقستاندى جاڭارتۋ ۇستانىمىن ىسكە اسىرۋعا قاتىستى ەكى نارسە مەنىڭ نازارىمدى اۋدارعانىن اتاپ وتسەم دەيمىن.

ءبىرىنشى، 2025 جىلعا دەيىن لاتىن الىپپەسىنە اۋىسۋ تۋرالى شەشىم. ونى ىسكە اسىرۋ نەگىزدەمەسى، ءتاسىلى انىق تۇسىندىرىلگەن. مەن مۇنى الەمدەگى قازاق ۇلتىنا ءبىر-ءبىرىن كەدەرگىسىز ءتۇسىنۋ، جاقىنداسۋ، ارى قاراي ءبىر جازۋداعى تىلمەن قاتىناسۋ مۇمكىندىگى رەتىندە كورىپ وتىرمىن. ارينە قيىندىقتار بولادى. بۇگىنگە دەيىن باسىلىپ شىققان كوپتەگەن مىڭ كىتاپ، وقۋلىقتارعا جاڭارۋ تالابى قويىلادى. مەملەكەت بويىنشا جاڭا الىپپەگە ۇيرەنۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. الايدا لاتىن ءارپى ەڭ وڭاي ۇيرەنەتىن ارتىقشىلىعى بار ەكەندىگىن وسى ارادا اتاپ وتكەن ءجون.

ەكىنشى، قوعامدىق، گۋمانيتارلىق سالادا الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعىن قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماقسات رەتىندە بەلگىلەنگەن. بۇل وتە دۇرىس باستاما دەپ ويلايمىن. ءار ساتتە دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت بولاشاعىنا، كەلەر ۇرپاعىنا قوعامدىق، گۋمانيتارلىق عىلىمداردىڭ الەمدىك كلاسسيكالىق تۋىندالارمەن، جەتىستىكتەرىمەن تانىستىرۋعا، ولار ارقىلى بالالار مەن جاستاردى جاھاندانۋمەن قاتار جۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وسى قيىنشىلىقتى ءوز باسىمنان وتكەرگەن ادام رەتىندە ەرەكشە مىنا جايدى ايتقىم كەلەدى. مەندە تۋعان تىلىمدە ەمەس ەكىنشى، ءۇشىنشى تىلدە الەمدىك كلاسسيكالاردى وقيتىن مۇمكىندىك بار بولدى. مۇنداي مۇمكىندىك كەز-كەلگەن ادامدا بولا بەرمەيدى. نازارباەۆتىڭ ەگەمەندى، تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ءار ازاماتىنا وسى مۇمكىندىكتى اشىپ بەرۋىن، مەملەكەت دامۋىن ءبىر قاداممەن ىلگەرىلەتەتىن قوزعاۋشى كۇش دەپ ساناۋىمىز كەرەك. ونى ايتپاعاننىڭ وزىندە، باسقا مەملەكەتتەردە ءومىر سۇرەتىن قازاق ۇلتى ونىڭ ناتيجەسىن كورەتىن بولادى.

قورىتىندىلاي كەلگەندە، قر پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆتىڭ كوتەرگەن باستاماسى، ماقساتى، شارالارى بولاشاقتا ناقتى جۇمىس رەتىندە ءوز ناتيجەسىن بەرەدى دەگەنگە ەش كۇمانىم جوق ەكەندىگىن اتاپ وتەمىن. وتكەن جىلداردا مەملەكەتتى العا تارتۋ، دامىتۋ ماقساتىندا ونىڭ اتقارعان كوپتەگەن ىستەرى مۇنىڭ دالەلى بولادى.

وسى ورايدا قر پرەزيدەنتى قۇرمەتتى ن. نازارباەۆ مىرزاعا جانە جالپى قازاقستاندىقتارعا العا قويعان ماقساتتارىڭىز تابىستى ورىندالىپ، قازاقستان مەملەكەتىنىڭ دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا شىعىپ، الەمدەگى جەتەكشى 30 ەلدىڭ قاتارىندا بولۋلارىڭىزعا شىن جۇرەكتەن تىلەكتەستىگىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

Abai.kz