«كوكا اتاۋى – كوكاين وسىمدىگى اتاۋىنان شىققان. ودان «كوكاين» اتتى جەرگىلىكتى تاعام ونىمدەرى، ەسىرتكى (ناركوتيك) جانە كوكا-كولا اتتى سۋسىن الىنادى.

«كوكا-كولا» – امەريكاندىق «The Coca-Cola Company» كومپانياسى وندىرەتىن الكوگولسىز گازدالعان سۋسىن.

«كوكا-كولا» سۋسىنى 1886 جىلى اقش-تا ويلاپ تابىلعان، الەمنىڭ 200-دەن استام ەلدەرىندە ساتىلادى.

سۋسىننىڭ قۇرامى تولىق ايتىلمايدى، كوممەرتسيالىق قۇپيا دەلىنەدى». (ۆيكيپەديا – اشىق ەنتسيكلوپەدياسىنان).

سوڭعى جىلدارداعى الەم ەلدەرى عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋ قورىتىندىلارى بويىنشا جاساعان ورتاق تۇجىرىمى:

قازىرگى تاڭدا ادام اعزاسىنا، اسىرەسە جاس بالالارعا اسا  قاۋىپتى سۋسىنداردىڭ ءبىرى كوكا-كولا. بۇل سۋسىن امەريكانىڭ برەندiنە اينالىپ الەمگە تارالعانى سونشالىق، بۇل گازدالعان سۋسىننىڭ دۇنيە جۇزiندە سەكۋندىنا 8 مىڭ ستاكانى iشiلەدi ەكەن. كەيiنگi كەزدە اتالعان سۋسىننىڭ ادام اعزاسىنا كەلتiرەتiن زيانى تۋرالى ماماندار دابىل قاعا باستادى. تاياۋدا «كوكا-كولا» كومپانياسى ءوز سۋسىنىنىڭ جاسالۋ قۇپياسىن اشۋعا ءماجبۇر بولعاننان كەيiن مۇنداي كۇدiكتەر تiپتi كۇشەيدi. كومپانيا وكiلدەرiنiڭ ايتۋىنشا، سۋسىننىڭ نەگiزگi قۇپياسى كوشەنيل قۇرتىنان الىناتىن ازىق-تۇلiك قوسپادا ەكەن. ادەتتە ونىڭ قۇرامىنا قانت، كوكا اعاشىنىڭ جاڭعاعى، فوسفور قىشقىلى، كوفەين، كارامەل، كومiرقىشقىلى قوسىلادى دەپ كورسەتiلەتiن. ەندi وندiرۋشiلەر سۋسىننىڭ ءتۇسiن وزگەرتەتiن بوياۋ رەتiندە قولدانىلاتىن كوشەنيل قۇرتىنىڭ ەش زيانى جوق دەپ ەلدi سەندiرۋگە تىرىسۋدا. دەگەنمەن «كوكا-كولانىڭ» ادام اعزاسىنا كەلتiرەر زالالى كۇننەن-كۇنگە دالەلدەنiپ وتىر. ەگەر جۇرگiزiلگەن تاجiريبەلەرگە سۇيەنسەك، بiر ستاكان كوكا-كولاعا سالىنعان كەسەك ەت بiراز ۋاقىتتان كەيiن ءبۇرiسiپ، كiشiرەيiپ كەتەدi ەكەن. دارiگەرلەردiڭ پايىمداۋىنشا، كوكا-كولا، اسiرەسە، بالالاردىڭ باس سۇيەگiنە، ويلاۋ قابiلەتتەرiنە وراسان زور زيان كەلتiرەدi. جالپى گازدالعان سۋسىندى مولشەردەن تىس پايدالانۋ ادام اعزاسىنداعى كالتسي، تەمiر سەكiلدi ەڭ ماڭىزدى ەلەمەنتتەردi جويىپ، ەسەسiنە قۇرامىنداعى ەسiرتكi زات ءومiرiڭiزدi ەكi ەسەگە قىسقارتادى. ەسەسiنە «كوكا-كولانى» توت باسقان زاتتاردى، ايعىزدالعان اينەكتi سۇرتۋگە پايدالانساڭىز، كەرەگiڭiزگە جارايدى.

وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، كوكا-كولانىڭ قۇرامى تۇنىپ تۇرعان حيميكاتتار مەن زياندى بوياعىش زاتتار جانە گازدار. تازا ەشتەڭە جوق! بۇل سۋسىنمەن امەريكاندىقتار ماشينەنىڭ موتورىن جۋاتىن كورىنەدى. قازاقستاندىق  دارىگەر  ماماندار ستاكانعا قۇيىلعان سۋسىنعا باۋىردى سالعاندا، باۋىردىڭ ءىرىپ ء(شىرىپ) كەتەتىنىن، سوزىلمالى اسقىنىپ كەتەتىن اۋرۋدىڭ پايدا بولۋى وسى سۋسىنداردىڭ كەسىرىنەن بولاتىنىن العا تارتادى.

جاقىندا مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ايگۇل سىزدىقوۆا: "جاجدا-نيچتو، يميدج - ۆسە؟ كوكا-كولا: ۋگروزا دليا زدوروۆيا ناتسي" دەگەن ەڭبەگiندە "كوكا-كولانىڭ" زياندى جاعى تۋرالى جازىپ شىقتى. بۇل ماتەريال گازەت بەتتەرiندە جاريالاندى.

«يمان» جۋرنالىنىڭ 2009 جىلعى اقپان ايىنداعى سانىندا راۋشان كارىشالوۆانىڭ «Coca-Cola- حارام» دەگەن ماقالاسى مەن «پرەزيدەنت جانە حالىق» (№04 (177) 30-قاڭتار، 2009 ج) گازەتىندە «Coca-Cola».. قۇرتتان جاسالادى» دەگەن ماقالالار جارىق كوردى.

وندا سۋسىن قۇرامىندا دوڭىزدىڭ ىشەك مايىنىڭ پايدالانىلاتىنى تۋرالى اعىلشىن تىلىندە مالىمەتتەردىڭ بار ەكەندىگى ايتىلعان.  ال، مىسىر ەلىنىڭ «www. nawafnet.net» سايتىندا امەريكا قۇراما شتاتتارىندا 6 جىل تۇرىپ وسى سۋسىندى زەرتتەگەن مىسىرلىق دوكتور كاشعانىڭ اراب تىلىندەگى پىكىرى دە جوعارىدا اعىلشىن تىلىندە كەلتىرىلگەن مالىمەتپەن سايكەس شىققان. اتاپ وتەر تاعى ءبىر ءجايت، بۇل سۋسىننىڭ قۇرامىمەن بىردەي پەپسي كولا، سونىمەن قاتار قۇرامىندا ليمون قىشقىلى بار كوللەكتسيالىق شاراپ، سىرا، ءجۇزىم شىرىنى، اپەلسين، ت.ب. كۇندەلىكتى تۇرمىستا دا قولدانىلادى. كەيبىر «ونەرتاپقىش» پىسىقاي ايەلزاتى اجەتحاناعا العاشقى ەكى سۋسىننىڭ بىردەن ەكى بوتەلكەسىن گازىن پىسىلداتا اۋدارىپ ءيىس-قوڭىس پەن قۇبىر تاتتارىن تازالايدى. وسىلايشا قۇبىر بويىنان كىر مەن ءناجىستىڭ توقتاۋسىز اعۋىنا ەركىن جول اشىلادى. بۇل ءبىرىنشى قىزمەتى. ال، ۋاقىت سىنىنان وتكەن تاعى ءبىر قىزمەتى - سويىلعان مال قارنىنىڭ ءبۇرىن پىشاقپەن قىرىپ كەتىرمەي-اق وعان اتالمىش ەكى سۋسىندى قۇيسا ىلەزدە ءجيدىپ، سىپىرىلىپ تۇسە قالادى. ال، مۇنى ءىشۋشىنىڭ اسقازانىنا قانشالىق زاردابى تيەتىنى ءبىر اللاعا عانا ايان.

2014 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ باسىندا پارلامەنت ماجىلىسىندە دەپۋتات ۆ. نەحوروشەۆ ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردىڭ ادام اعزاسىنا زيانى تۋرالى ماسەلە كوتەردى. زاڭ شىعارۋشىلار بۇعان قاتىستى ۇزاق پىكىر الىستى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىدا بۇل تاقىرىپتى ءىلىپ الىپ ءبىراز شۋلاتتى. كاسىبي مامانداردىڭ پىكىرلەرىن توعىتتى. بۇل سۋسىنداردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا بەلگىلى دارەجەدە تيگىزەر زيانى بار ەكەندىگى  ايتىلدى.

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردىڭ زاردابىنان قالاي قۇتىلۋ ماسەلەسى ەندى عانا كوتەرىلىپ جاتقاندا، ال ولاردىڭ شىققان وتانى امەريكانىڭ سۋسىن وندىرۋشىلەرى ءوز مەكتەپتەرىنە قۇرامىندا قانتى بار سۋسىنداردى جەتكىزۋدى مۇلدەم توقتاتتى. ونەركاسىپ وكىلدەرىنىڭ بايانداماسىندا سوڭعى 5 جىلدا مەكتەپتەرگە كولورياسى جوعارى سۋسىنداردى جەتكىزۋ 95 پايىز ازايتىلعانى ايتىلدى. ولار جەمىس-جيدەك شىرىندارى، سۋ جانە كولورياسى از سۋسىندارمەن الماستىرىلعان. وعان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جوعارى كولوريالى جەدەل دايىندالاتىن تاعام مەن ءتاتتى سۋسىنداردىڭ اسەرىنەن جاپپاي سالماق قوسۋى (شەكتەن تىس سەمىرۋى) نەگىز بولعان.

قۇران كارىمدە  الكوگول ونىمدەرى مەن دوڭىز ەتىنىڭ حارامعا سانالاتىنى ايقىن كورسەتىلگەن. ايتسە دە،  ادام دەنساۋلىعىنا زيانى بارى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتقان كۇمان تۋعىزعان ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردى دا ءوز قالاۋىنشا قولدانۋشىلار دا بارشىلىق. زايىرلى ەلدە نەندەي تاعام مەن سۋسىندى ادال نە حارامدىعىنا قاراماي پايدالانۋ اركىمنىڭ ءوز ەركىندە. دەگەنمەن، مۇسىلمانداردى سۇيىكتى پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س.): «شىن مانىندە، ادال مەن حارامنىڭ بەتى اشىلدى، بىراق بۇل ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن كۇماندى نارسەلەر بار...» دەگەن ءحاديسى سول كۇماندى نارسەلەردەن بويدى اۋلاق ۇستاۋعا شاقىرادى. مۇسىلمان بالاسىنا، وزىڭە جانە ءوزىڭ ارقىلى ۇرپاعىڭا سىناق (ەكسپەريمەنت) جاساۋدىڭ ەش قاجەتتىگى جوق.

مۇحامبەتكارىم قوجىربايۇلى، ماڭعىستاۋ

Abai.kz