* * *

الاڭ دا،

الاڭ، الاڭ كۇن،

كوڭىل كوگىن تۇرەدى.

... جۇرەگى بار ادامنىڭ

اۋىرادى جۇرەگى.

 

سانامداعى كوپىردىڭ،

بيىگىنەن ىرشىدىم.

... ءور التاي بوپ وكىردىم –

سايرام كول بوپ سىڭسىدىم.

 

كورسەت ماعان جۇرتىڭدى،

بار ما اعاتاي،

قالعانىڭ...

تورىعادى ءبىر ءتۇرلى

تارباعاتاي تارلانىم...

 

ارتتا تالاي جول قالىپ،

ولەڭ بولىپ ءورىلدىم.

...تاڭجارىق بوپ تولعانىپ

اسەت بولىپ توگىلدىم.

 

ساعان تاعى بارامىن،

كەزدەسۋدە بار باقىت.

...سارىارقانىڭ سامالىن

ساعىنىشپەن سارناتىپ.

 

باباڭا بۇل تۇراق،

جۇرت،

قۇلىن ءمۇسىن،

قۇبا بەل.

... قازاق دەگەن – ءبىر-اق جۇرت –

قازاق دەگەن – ءبىر-اق ەل.

 

اسپاناستى كوگىنەن،

جالعىز تامشى مولدىرەپ.

شەمەن قاتقان،

شەرىم ەڭ –

ارعى بەت پەن بەرگى بەت...

 

جاڭعىرادى جادىمدا،

ءتاڭىرتاۋدىڭ قۇسى كوك.

ۇلى قورعان ماڭىندا

عۇن جىلقىسى كىسىنەپ...

كوشتىڭ ءىزى

ءىزىن كوردىم شۇبىرىپ كوشكەن ەلدىڭ،

كەزەڭ اسقان كەرۋەندى كەشتە كوردىم.

سارناپ جەتتى سارىنى  سامالمەنەن

«ەلىم-ايلاپ» ەگىلگەن ەسكى ولەڭنىڭ.

 

كوشپەن بىرگە كوشتى ىرىس،

كوشتى نەسىپ،

اشپاعان سوڭ باق، باقىت بەس كۇن ەسىك.

شۇباتىلعان شاڭ كومىپ جانارلارىن –

عاسىر جىلاپ بارادى كوشكە ىلەسىپ.

 

كوش كەلەدى كور-جەردىڭ باسىن قۇراپ،

ءجايىرتاۋدىڭ جاعاسى جاسىل قۇراق.

شۋدالارى كەرۋەننىڭ شۋماقتالىپ

عاسىر جىلاپ كەلەدى،

اسىل جىلاپ...

 

كوش-كەرۋەن جىلجي ما،

قوزعالا ما،

بوتالى ىنگەن بوتالاپ بوز دالادا...

شالعىن باسىن بوزقىراۋ شالدى بۇگىن

كوش سوڭىندا كەلەدى بوزداپ انا.

 

تۇگى شىققان بەتەگە بالاعىنىڭ،

تاسقا تيگەن تۇياعى تاعالىنىڭ.

شاڭقاي تۇستە شاشىلسا شاڭىراعىڭ

قازاق ءۇشىن بۇل ەندى جامان ىرىم...

 

... قۇلاعىما جەتەدى ەلدىڭ ءانى،

قۇلاعىما جەتەدى جەلدىڭ ءانى.

قارالى كوش كورمەسىن ەندىگارى –

«ارعى جاعى ەرتىستىڭ،

بەرگى جاعى...»

 

 

حالىق ەدىك جارالعان كەنەن،

ەرەن،

كۇن سىعالاپ رۋحىما كەرەگەدەن.

ءور التايدىڭ وركەشى بۇلت جەتپەگەن

جاسىراسىڭ سىرىڭدى، نەگە مەنەن؟!

 

كوشتىڭ ءىزى...

كەتپەيدى ەشبىرى ەستەن،

اتويلاعان،

الىسقان،

كەسكىلەسكەن...

كەرمەك تاتىپ كەۋدەمدە اسىل بۇلاق  –

عاسىر جىلاپ كەلەدى كوشكە ىلەسكەن.

 

...سارىن دەيىن بۇل دا ءبىر كونەدەگى،

تالىپ جەتكەن تالقىدان كوپ ولەڭى...

شاقىرمايسىڭ قول بۇلعاپ نەگە مەنى –

كوشتىڭ ءىزىن باسقاندار كوگەرەدى.

كوشتىڭ ءىزى...

جالعىز ۋىس توپىراق.

اسەت كەسەنەسى. باقىتبەك سوت

 ... تاۋدىڭ بۇلتى كەشەدەن جاۋماي ىلاڭ،

قازاق ءۇشىن اسەت تە تاۋداي ۇلان.

جالعىز ۋىس توپىراق الىپ جەتتىك –

قىزىلاراي تاۋىنىڭ باۋرايىنان.

 

ول شىرقاعان...

قايتەيىن قىسقا بۇل ءان،

ارعى بەتتىڭ حابار اپ قۇستارىنان.

جالعىز ۋىس توپىراق الىپ جەتتىك

ارقاداعى نايمانباي قىستاعىنان.

 

قايران كوڭىل مۇزداسىن،

سىزداسىن با؟

قاراشا ۇيدەي قالقيعان قۇز باسىندا.

...جالعىز ۋىس توپىراق،

كيەلىم-اۋ –

امان-ەسەن جەتكىزگەن ءبىزدى وسىندا.

 

شەكاراعا كەلگەندە وتە مازداپ،

شەتىنەتە جازدادى شەتەل ازداپ.

...توپىراققا كەدەندە قاۋىپ تونگەن –

سوت باقىتبەك سوتتالىپ كەتە جازداپ.

 

اماناتتى جەتكىزگەن يەسىنە،

سول ءبىر ساتتەر تۇسەدى ءجيى ەسىمە.

جالعىز ۋىس توپىراق،

قۇن جەتپەيتىن –

قاستەرى دە قازاقتىڭ

كيەسى دە.

 

ارۋ قىزى الاشتىڭ

وت ۇلانى،

اتاجۇرتى اركىمنىڭ توتى باعى.

ەكى دۇنيە قىزىعىن كوردىم دەي بەر –

تۋعان جەردىڭ بۇيىرسا توپىراعى.

 

اسپاناستى ەلىنە،

كوكقامىرعا،

جولىڭ تۇسسە باۋىرىم،

توقتا مۇندا!

اسەت جاتىر داۋىسى كوكتى كەزگەن

زاڭعار-زاڭعار تاۋلاردىڭ قاتپارىندا.

 

ءومىر دەيمىز

كۇن كەشىپ

وتتاپ،

ۇپتەپ...

توپىراقتى ءبىر ۋىس – باق تا،

قۇت – دەپ.

قابىرىنە اقىننىڭ سەۋىپ تۇرىپ

«بابام-اي» دەپ وكىردى سوت باقىتبەك.

 

ءبىز ارقالاپ كەلگەندەي ەلدىڭ ارىن،

جالعىز ساتكە ۇمىتتىق ەندى ءبارىن.

قاليبەكتىڭ عالىمى ەڭىرەدى

ەكەۋىنە قوسىلىپ مەن جىلادىم.

 

اڭتارىلىپ قالعانداي اڭسار الاپ،

بابام قايدا بارماعان جان ساعالاپ.

ۇشەۋمىزگە قوسىلىلىپ اڭىرادى –

دۇنيەنىڭ بەتىندە بارشا قازاق.

 

... جالعىز ۋىس توپىراق،

كوكقامىردا،

جولىڭ تۇسسە باۋىرىم،

توقتا مۇندا!

جان قارىنداس

ايشا قىز قابىلقوجا قۇلجاداعى،

جانىندا جارقىراعان جىر جامالى.

اق، سارى، قىزىلدارى كوزدى ارباعان

بۇل تىرلىك ەمەس قارعام،

گۇل بازارى.

 

ايشا اقىن اي ديدارىڭ ايدان اپپاق،

كەلمەگەم اۋىلىڭا ءجاي قوناقتاپ...

قۇس-كۇنگە ءۇشبۋ سالەم جازدىم، جانىم –

ۇستىندە تەگىس جەردىڭ تايعاناقتاپ...

 

كەرەمەت جان ەكەنسىڭ كەمەل،

مايسا،

جانىڭا جاپىراعىن ولەڭ جايسا.

تولاسىڭ تولعان ايداي اينالايىن –

بولاسىڭ قارىنداسىم سەن ەندى، ايشا!

 

ايتپاعان ەش پەندەگە سىرلارىڭدى اش،

اقىنعا قىر دا مۇڭداس،

جىر دا مۇڭداس.

...ساعان دا كەرەك ەدى ءبىر جاقسى اعا –

ماعان دا كەرەك ەدى ءبىر قارىنداس.

 

ورداڭ بار جۇلدىز ۋىق،

اي شاتىرلى،

ولەڭ عىپ ورەم سەنىڭ قاي ءساتىڭدى.

ءۇر جاڭا كوكتەم كيدىم كوڭىلىمە

قۇلجادا كورگەن ساتتە ايشا اقىندى.

 

سەل بولدى سەلت ەتكىزگەن سەزىم ەرەن،

قاراپ ەم سول كوكتەمنىڭ كوزىمەنەن.

اعاڭا ولەڭ وقىپ نە عىلاسىڭ –

ايشاجان، اينالايىن، ءوزىڭ ولەڭ...

 

ولەڭدەي ومىردەگى باردا مۇڭداس،

سىرىڭدى ايت،

اينالايىن ارمانىڭدى اش!

مايسا ءتۇن جۇلدىزىنان

سەنى ىزدەيمىن –

ايشا اقىن قۇلجاداعى جان قارىنداس...

سارسۇمبە، قاراكوپىر

وسى كوپىردىڭ وڭ بوساعاسىنا جاۋىزدار

زۋقا باتىردىڭ باسىن بىرنەشە كۇن ءىلىپ قويعان دەسەدى

 

بوزدايدى بوتاسى ولگەن عاسىر – ىنگەن،

سەن مەنىڭ الشى تۇسكەن اسىعىم با ەڭ!

سۇلتانىم ۇلتان بولعان سوناۋ جىلى

زۋقانىڭ بۇل كوپىرگە باسىن ىلگەن.

 

باس مۇندا...

قايدا قالعان جانسىز دەنە؟!

اينالسا وپات دەي بەر نار سۇلدەگە.

قارتايدىم قارا كوپىر ساعان جەتىپ

التايدىڭ القاسىنداي سارسۇمبەدە.

 

سارىسۇمبە،

سەن نە دەيسىڭ، قىران وزەن؟

ساۋالعا جاۋاپ تاپپاي جىلادى وزەن.

جاسىندا جازمىشىمنىڭ تامشىسى بار –

باسىڭدا تۇرسا قانداي مىنا كەزەڭ.

 

سارعايعان ساعىم كۇنگە سانام وكىل،

قايىسىپ قايعى ويلاماس قالا ءنوپىر.

عالامنىڭ عازاۋاتىن سەنەن كوردىم

بابامنىڭ باسى ىلىنگەن، قاراكوپىر!

 

جارتاسى،

جاعالاۋى جاسىل ورمان،

ءار تاسى ءور التايدىڭ اسىل ارمان.

اقىننىڭ وسى ولكەدە شەرلى جىرى –

باتىردىڭ بۇل ماڭايدا باسى قالعان.

 

جالعانعا كۇندە ەلەڭدەر شەرلى كوشىم،

العاندا دۇربەلەڭدەر ەلدىڭ ەسىن.

سور، قايعى باتىرىڭنىڭ باسىن السا –

ول جايلى قاراكوپىر،

سەن بىلەسىڭ...

 

قولىمدا قارا كىتاپ،

قاپ-قارا كۇن،

ۋاقىتتىڭ شەر-شەمەنىن اقتارامىن.

قىراننىڭ ۇستىندەگى – قاراكوپىر

اراسىن ءبولىپ جاتقان اق-قارانىڭ.

 

ايت ەندى،

ماعان بۇگىن،

قوزعا،

سىردى!

بىلەمىن رۋحىم ولمەي توزباسىمدى.

زۋقانىڭ باسى ىلىنگەن،

قاراكوپىر –

مەن سەنەن ىزدەپ كەلدىم ءوز باسىمدى...

ءور التايدىڭ بۇلتتارى

جارىق باردا جانىڭدا لاۋلاسا ءۇمىت،

حاس باتىرداي اتتانعان جاۋعا اسىعىپ.

انام تۇتكەن تۇبىتتەي ۇلپىلدەيدى –

ءور التايدىڭ بۇلتتارى تاۋعا اسىلىپ.

 

سىرباز كەيپى ۇقتىرىپ سىرتقا دەرەك،

جاراتىلعان پەندەدەي جۇرتتان ەرەك.

اسپانداعى اققۋدىڭ ۇلپاسىنداي –

ءور التايدا باۋىرىم،

بۇلت تا بولەك.

 

انگە باسىپ تۇرعانداي بالا عاشىق،

كوكتىڭ بۇگىن قالقاتاي،

جانارى اشىق:

«...اۋىلىڭ كوشىپ بارادى تاۋدان اسىپ

تاۋدان اسقان بۇلتتارمەن ارالاسىپ...»

 

بۇل ولكەنىڭ مىنەزى تاۋداي بۇلا،

اسپانىندا اق نۇرلار اۋنايدى ما؟

دۇركىرەتىپ،

قاناتىن سىلكىپ ءوتىپ –

بۇگىن جاڭبىر جاۋا ما،

جاۋمايدى ما؟...

 

تاۋدان ساعىم جوعالار جىراققا اسىپ،

تىرلىك كەشسەك قايتەدى مۇراتتاسىپ.

...ءور التايدىڭ جۇرتىنا جۇرتىم عاشىق –

ءور التايدىڭ بۇلتىنا بۇلاق عاشىق.

 

ەلدى كورىپ تىكتەيىن ەڭسەمدى ەندى،

كوز سۋارىپ كەتەيىن ولسەم دە ەندى...

ءور التايدىڭ بۇلتتارى-اي،

ورە كوشكەن –

ەندى قاشان كورەمىن مەن سەندەردى!...

 

زەر ىزدەسەڭ بولارسىڭ زەردەڭە اباي،

مەن كەلگەلى سوڭىمنان ەرگەن اراي.

...بۋرا بۇلتتى بۇيدالاپ تاڭ بوزىندا –

تارتىپ كەتكىم كەلىپ تۇر ەلگە قاراي.

كوكتوعاي. شاكۇرتى.

اقىت قاجى باسىندا

 

جاقۇت قازىنا،

اقىت قاجىعا.

جۇگىنىپ كەپ تۇرمىز

ۋاقىت قازىعا.

 

سىرلاسار بىزبەنەن،

ارايلى ىزگى ولەڭ.

تالايلى تاعدىرى

ابايدى ىزدەگەن...

 

اتقان كۇن،

باتقان اي،

جىلجيدى توقتاماي،

سىرلارىن بۇگەدى –

شاكۇرتى، كوكتوعاي...

 

ءىلىمنىڭ قازىعى.

جانىنىڭ ازىعى.

تايعاقتى تار جولدار –

قاجىتقان قاجىنى.

 

قۇس قونار زاۋدە ءبىر،

وينايدى ساۋلە نۇر...

قۇراندى باعىشتاپ –

باۋىرىم، تاۋبە قىل!

 

توبەمنەن ءتونىپ كۇن،

عاجاپ-اي، سونى ۇقتىم –

اقىتتى ىزدەپ كەپ

باقىتقا جولىقتىم...

 

بۇل دا ءبىر زارلى ۇعىم،

تەربەيدى جاندى مۇڭ.

اقىتتىڭ باسىندا –

تايقىلاۋ تاعدىرىم...

نۇكەن قالعان...

پەندەگە دۇنيەدە بىتەر مە ارمان،

بۇل-داعى ءبىر كەزدەگى قۇت ەل،

قارعام.

ەسەن بە ءور التايدىڭ شىڭ-قۇزدارى

اقكۇنگەيت،

امان با ەكەن، نۇكەن قالعان؟

 

ۇرىككەن شىڭىراۋدىڭ شەتىن كورىپ،

ەلىكتەي جۇرگەن جەلدىڭ وتىندە ءورىپ.

الدىمنان ارسالاڭداپ نۇكەن شىققان

ءبىر بيداي ارپا ىشىندە سەكىلدەنىپ...

 

جەتپەگەم سارجەلدىرىپ قاراكەردى،

قاتىسار قاراكەرمەن زامان ءولدى...

كوكتوعاي،

بۋرىلتوعاي،

بۋىرشىندار –

نۇكەن بوپ ەلەستەيدى ماعان ەندى...

 

اڭىراپ ارمان قاشتى اق شاعىلدان،

اقشا بۇلت قالقىپ ۇشتى اسپانىمنان.

كەزدەسۋ،

قوشتاسۋدىڭ ارالىعى –

تۇرادى قاسيەتتى قاس – قاعىمنان.

 

قويعىزعان قاراسۋعا قايىق سالىپ،

تاعدىرعا مەن قايتەيىن ايىپ سالىپ.

قارايىپ قىر باسىندا قازاق وتىر –

كوڭىلىن داستارحانداي جايىپ سالىپ.

 

قايتەيىن،

قيماي كەتتىم اسىل ۇلدى،

التايدىڭ كۇنى قايدا جاسىرىندى؟

ۇلىڭگىر،

شىڭگىل،

قاناس سۋلارىنداي –

كوزىمە مولدىرەگەن جاس ءىلىندى.

 

اتتانعام ساۋلىق تىلەپ اقىن ۇلعا،

اللاعا اماناتتاپ اقىرىندا.

قارايىپ قىر باسىندا نۇكەن قالعان –

حانزۋدىڭ موتوسى بار تاقىمىندا.

 

وت ىزدەپ وسپان تۋعان ايباتتى ەلدەن،

قايراعىن نامىسىمنىڭ قايراپ كەلگەم.

ارعىماققا لايىق اردا ءىنىمدى

زامان-اي،

قۋ تەمىرگە بايلاپ بەرگەن.

 

بارىندا بازارىڭنىڭ قىردىڭ قۇتى ەڭ،

مەن سەنى ءبىر كۇن ەمەس،

مىڭ كۇن كۇتەم.

نۇكتەدەي كوز ۇشىندا بۇلدىراعان –

دۇنيەنىڭ ءار قازاعى – ءبىر-ءبىر نۇكەن.

 

باۋىرىن قىر باسىنان كۇتەدى كىم،

قىسقارىپ بىلتە شامداي بىتەدى كۇن.

...ۇستىندە ۇلكەن جولدىڭ جالعىز – جارىم

قول بۇلعاپ قالىپ ەدى نۇكەن ءىنىم.

قاناس كولى

 التىن دا كىرپىك، اي قاباق،

التايدىڭ ءتاڭىر شىڭدارى.

قاناستىڭ كولىن ايمالاپ –

اق قايىڭ، سامىرسىندارى.

 

قازاقتىڭ قايران بايتاعى،

كوزىنە كولدىڭ قاراماي...

مۇڭلى ءبىر ءاندى ايتادى

ۇيەڭكى،

تەرەك،

قاراعاي.

 

اينالدىم سەنىڭ قالپىڭنان،

قاناستى كوردىم،

قارتايدىم...

جارالعان دەۋشى ەد التىننان –

تاۋى مەن تاسى التايدىڭ.

 

قوسىلىپ تىرلىك انىنە،

التايدىڭ ەمگەن ءتوسىن ەل.

باعزىدان كۋا بارىنە –

كوڭىلى كوكتەم وسى كول.

 

اڭىزدا الىپ بالىعى،

بىزگە دە جەتكەن دەرەگى.

تاريحقا كەتكەن تامىرى –

كول بىتكەندەردىڭ تەرەڭى.

 

وزىڭمەن كەلگەن جاراسقىم،

سۇلۋ دا سىرباز سىر ايتىپ.

قاناستىڭ كولى-اي،

قاناستىڭ –

قايتارا كورمە، مۇڭايتىپ...

 

جەتپەيدى ەش كول عالامدا،

تولقىدى تولقىن،

تولقىدى اي...

جارق ەتە قالدىڭ جاناردا –

بويجەتكەن تاققان شولپىداي.

مەن سەنى قۇشتىم...

باعىم با،

قاناستىڭ كولى-جان ءانى.

جاۋدىرەپ تۇرعان جانىمدا –

قالقاتاي قىزدىڭ جانارى...

 

كوڭىلدە قالدى كوپ ەلەس،

جانىمدى سول كۇي قوزعاسىن!

قاناستىڭ كولى –

كول ەمەس –

ءمولت ەتە قالعان كوز جاسىم...

Abai.kz