بايقوڭىر قالاسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىگى ەكەندىگى ءمالىم. رەسەيمەن بىرلەسىپ، قالانىڭ تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ، ورتاق جوبالار مەن باعدارلامالاردى ىسكە اسىرىپ، جالعا بەرۋ شارتىندا  جۇمىس جاسايدى. بايقوڭىر قالاسى مەن بايقوڭىر عارىش ايلاعى رەسەي مەملەكەتىنىڭ قازاقستاننان 2050 جىلعا دەيىنگى جالعا العان «بايقوڭىر» كەشەنىن قۇرايدى.

وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى، قر پرەزيدەنتىنىڭ «بايقوڭىر» كەشەنىندەگى ارناۋلى وكىلى سەرىك قوجانيازوۆ اتاپ وتكەنىندەي، سوڭعى جىلدارى ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى مەن ۇكىمەتى تاراپىنان «بايقوڭىر» كەشەنىنە «ەكىنشى ءومىر»  بەرۋگە باعىتتالعان  بىرقاتار شارالار قابىلدانعان. حالىقارالىق كەلىسىم-قۇقىقتىق بازاسىنا قاجەتتى وزگەرىستەر مەن قوسىمشالار ەنگىزىلدى.

وتكەن جىلدىڭ اياعىندا سانكت-پەتەربۋرگتە وتكەن قازاقستان جانە رەسەي پرەزيدەنتتەرىنىڭ كەزدەسۋىندە «بايقوڭىر» كەشەنىندە ىنتىماقتاستىقتى ءارى قاراي جالعاستىرۋعا باعىتتالعان جاڭا ستراتەگيالىق قۇجاتقا قول قويىلدى. بۇل قۇجات بايقوڭىرداعى بىرلەسكەن ءىس-قيمىلداردىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرى مەن فورمالارىن ايقىنداپ بەردى. قازىر وسى كەلىسىم اياسىندا جۇلدىزدى قالاشىققا جاڭا دەم بەرەتىن، بايقوڭىر قالاسىن دامىتۋ بويىنشا ۇزاق مەرزىمدى باعدارلامالار دايىندالۋدا.

«بايقوڭىر» كەشەنىن بىرلەسىپ پايدالانۋ  ىنتىماقتاستىعىندا قازاقستان-رەسەي ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ بەسىنشى وتىرىسىن وتە ناتيجەلى دەپ سەنىم-مەن ايتۋعا بولادى. وندا ەكى جاق بايقوڭىر عارىش ايلاعىن ۇستاپ تۇرۋعا جانە ونىڭ ينفراقۇلىمىن دامىتۋعا، سونداي-اق «بايتەرەك» زىمىران كەشەنى بازاسىندا بىرلەسكەن ۇشىرىلىمدار جاساۋعا باعىتتالعان  شارالار قابىلداۋعا كەلىستى. سونىمەن قاتار، «بايتەرەك» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمىن 2025 جىلدان 2022 جىلعا، ياعني ءۇش جىل ەرتە مەرزىمگە اۋىستىرۋ جونىندە شەشىم قابىلداندى. وسىعان بايلانىستى تاراپتار جۇمىستى جەدەلدەتۋ ءۇشىن قارجىلىق قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى قاجەتتى بارلىق قۇجاتتاردى بىرلەسىپ دايىنداپ شىعۋى ءتيىس.

قازاقستان تاراپى «بايتەرەك» جوباسىن جەدەلدەتۋ جانە عارىش-زىمىران كەشەنىن بولاشاقتا جۇك كەمەلەرىن ۇشىرۋعا پايدالانۋ ءۇشىن قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەنىن ايتا كەتۋ كەرەك.  ودان بولەك، «زەنيت-م» عارىش  كەشەنىنىڭ جەر بەتىندەگى عارىشتىق ينفراقۇرىلىمى نىساندارىن رف-نىڭ جالعا الۋىنان بوساتىپ، ولاردى قر-عا وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. سونىمەن بىرگە، بۇگىننىڭ وزىندە قازاقستاندىق مامانداردىڭ «بايقوڭىر» كەشەنىندەگى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان عارىشتىق باعدارلامالارعا تىكەلەي قاتىسۋ ماسەلەسى شەشىلۋدە. وتكەن جىلدان باستاپ، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ عارىشتىق ىنتىماقتاستىعى شەڭبەرىندە ءبىرىنشى رەت توقساننان استام قازاقستاندىق ماماندار جۇمىس ىستەپ تۇرعان «پروتون-م» عزك پايدالانۋعا قاتىسۋدا.

«بايتەرەك» جوباسى ەكى مەملەكەت اراسىنداعى جۇيەلى قارىم-قاتىناسقا اينالىپ كەلەدى. ونىڭ اياسىندا كوپتەگەن جۇمىستار جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس. ول ەڭ ءبىرىنشى «بايقوڭىر» كەشەنىنىڭ ەكونوميكاسىن ارتاراپتاندىرۋعا قاتىستى،

ەنەرگەتيكا سالاسى مەن حالىق شارۋاشىلىعى قاجەت¬تىلىگىنە ارنالعان گازتۋربينالىق دۆيگاتەلدەر شىعارۋ جوباسى، ىنتىماقتاستىق باعىتىندا «يۋبيلەينىي» اەرودرومى اۋماعىندا ۇشاقتار مەن تىكۇشاقتاردىڭ ءىرى بولشەكتەرىن جينايتىن ورتالىق قۇرۋ، تاراپتاردىڭ عارىش مەكەمەلەرى بولىمشەلەرى مەن قارۋلى كۇشتەرى ءۇشىن ارناۋلى كيىم تىگەتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋ سەكىلدى جوبالار ۇسىنىلۋدا.

س.قوجانيازوۆ قازاقستان دەلەگاتسياسى»ماكس-2017» اۆياعارىش سالونىنا ساپارى كەزىندە نوۆوسيبيرسك فەدەرالدىق مەملەكەتتىك بىرتەكتى كاسىپورىن باسقارۋىن¬داعى  «س.چاپلىگين اتىنداعى سىبىرلىك اۆياتسيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» باسشىلىعىمەن ءىرى بولشەكتەردى جيناستىرۋ جانە جەتىلدىرىلگەن ان-2 ۇشاقتارىن كىشى اۆياتسيا رەتىندە وڭىرلىك مارشرۋتتاردا قولدانۋ، سونىمەن قاتار اۆياحيميالىق جۇمىستارعا پايدالانۋدى ۇيىمداستىرۋعا بايلانىستى  ىنتىماقتاستىق جونىندە كەلىسسوزدەر ءجۇر¬گىزىلگەنىن جەتكىزدى.

قازاقستان-رەسەي ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىنىڭ وتىرىسى تاقىرىبىن جالعاستىرعاندا مۇنان بولەك بايقوڭىردى دامىتۋدىڭ بىرلەسكەن جوباسى تۋرالى كەلىسىمگە كەلگەنىن ەتەپ ءوتۋ كەرەك. جوبانىڭ جۇزەگە اسۋىمەن جالعا بەرۋ جاعدايىندا قالا ينجەنەرلىك نىسانداردى جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمداردى  دامىتۋ كوزدەلىپ وتىر.

قر پرەزيدەنتىنىڭ «بايقوڭىر» كەشەنىندەگى ارناۋلى وكىلىنىڭ ايتۋى بويىنشا، «بايقوڭىر» كەشەنىندەگى جاڭالاۋعا جاتاتىن قوندىرعىلار مەن ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدار رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ جالعا ¬الۋىنان شىعارىلىپ، وبلىستىق اكىمدىكتىڭ يەلىگىنە جەتى جىلعا، ونى ءارى قاراي ۇزارتۋ قۇقىعىمەن بەرىلەتىن بولادى. جۇمىستاردى قارجىلاندىرۋ قر-نىڭ بيۋدجەت تۋرالى  قازىرگى زاڭىنا سايكەس، وبلىستىق اكىمدىككە ماقساتتى ترانسفەرتتەر ءبولۋ جولىمەن جۇرگىزىلەتىن بولادى.

بارلىق جۇمىستار اتقارىلىپ بولعاننان كەيىن رف-دان جالعا الۋدان شىعارىلعان مۇلىكتەر ولارعا قايتادان بەرىلەدى. جاڭا تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنا قاتىستى دا جاعىمدى جاڭالىق بار. سوڭعى وتىز جىل كولەمىندە قالادا جاڭا قۇرىلىستار باستالاتىن بولادى. قازاقستان جاعى بۇل جەردە جاڭا ميكرواۋدان تۇرعىزادى، ونداعى بەس ۇيدە 250 بايقوڭىرلىق  وتباسى قونىستانادى.

بايقوڭىردى گازداندىرۋدىڭ سىزباسى بەكىتىلگەن. ۇيلەرگە گاز كىرگىزۋ مەن سىناقتان وتكىزۋدىڭ تەحنيكالىق دايىندىعى قامتاماسىز ەتىلدى. ءبىرىنشى كەزەكتە گازداندىرىلاتىن ۇيلەردە گاز پليتالارى وزگەرتىلىپ قويىلدى. بيىلعى جىلدىڭ وزىندە گازداندىرۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە التى ۇيگە گاز كىرگىزۋ جوسپارلانعان، ال ودان كەيىن كوگىلدىر وتىن تاعى ون ءتورت ۇيگە جەتكىزىلەدى. مۇنان بولەك، قالانىڭ بالاباقشالارى مەن مەكتەپتەرىن تابيعي گازعا كوشىرۋدىڭ دايىندىعى تولىعىمەن جۇرگىزىلدى. وبلىستىق مەديتسينالىق ورتالىق فيليالى قازاندىعىن تابيعي گازعا اۋىستىرۋ جونىندەگى قۇجاتتاردى دايىنداۋ اياقتالىپ كەلەدى. كەلەسى جىلى وسى الەۋمەتتىك نىساندار تولىعىمەن گازداندىرىلىپ بىتەدى دەپ جوسپارلانۋدا. سونىمەن قاتار، قالانىڭ جەو گازعا كوشىرۋ مەحانيزمدەرى ويلاستىرىلۋدا.

«بايقوڭىر» كەشەنىنىڭ ەكونوميكاسىن ءتۋريزمسىز ەلەستەتۋ قيىن، الەمدە «العاشقى عارىش بەسىگىنە» دەگەن قىزىعۋشىلىق ۇلكەن ەكەنى بەلگىلى. وسى ورايدا، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى «بايقوڭىر» كەشەنىندە تۋريزم ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ باعدارلاماسى بەكى¬تىلگەنىن جەتكىزدى. بايقوڭىرعا جاقىن جەردەن قۇرىلاتىن اۋماعى 50 گەكتارلىق تۋريستىك ويىن-ساۋىق ايماعىنىڭ كونتسەپتسياسىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتكىزىلگەن.

«بايقوڭىر» كەشەنىنىڭ گەوگرافيالىق جانە تاريحي ماڭىزدىلىعى ۇلى جىبەك جولىن الماستىرىپ وتىرعان «باتىس ەۋروپا-باتىس قىتاي» حالىقارالىق ءاۆتودالىزىنىڭ بويىندا ورنالاسۋى دەپ ايتۋعا بولادى. وبلىس اۋماعىندا بۇل جولدىڭ بويىندا كوپتەگەن ەسكەرتكىشتەردى كەزدەستىرۋگە بولادى، سونىڭ ءبىرى – بايقوڭىرعا جاقىن ورنالاسقان «قورقىت اتا» مەموريالدىق كەشەنى.

ەڭ ماڭىزدى اتاپ وتەتىن نارسە، ءبىر كەزدەرى تولىعىمەن جابىق بولعان قالا بۇگىندە بارلىق قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەندەر ءۇشىن: ينۆەستورلارعا، تۋريستەرگە، مامان¬دارعا، بيزنەسمەندەرگە بارىنشا اشىق جانە تارتىمدى بولۋعا تىرىسۋدا. س.قوجانيازوۆ بايقوڭىردى دامىتۋدىڭ ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاماسى كەلىسىلگەنىنە باستى نازار اۋداردى. باعدارلاماعا سايكەس، رەسەيلىكتەر قالانى ۇستاپ تۇرۋعا، ال قازاقستاندىقتار ونى دامىتۋعا جاۋاپتى. دالىرەك ايتقاندا، رەسەيلىك نە قازاقستاندىق بولەك بايقوڭىر جوق. جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى ەكى مەملەكەت وكىلدەرى بىرلەسىپ ءومىر ءسۇرىپ، ەڭبەك ەتىپ جاتقان ورتاق ءۇي بار.