اسىلىندا، قازاقتىڭ دىنشىلدىگىنەن ىرىمشىلدىعى كۇشتى. «جامان ىرىمعا باستاماي وتىر»، دەپ تىيىپ تاستاعانىمەن، العاشقى دا ءىشى يلانىپ كەتكەن سوڭ ارتىنان «قازاق ىرىم ەتەدى، ىرىمى قىرىن كەتەدى» ءوزىن جۇباتادى. ال، جاقسى ىرىمعا جان-تانىمەن سەنەدى جانە سول سەنىمى الدامايدى. قازاق بالاسىنا ات قويۋدا دا ىرىمدايدى. كەي وتباسىلاردا بالا توقتاماعان كەزدە شاقالاعىنىڭ اتىن توقتار، توقتاعان دەپ قويسا، كەيدە مۇنداي ىرىمشىل ەسىمدەردى ءۇش-ءتورت بالاسىنا دەيىن سوزادى. مىسالى، ءبىر ءۇيدىڭ امان، ەسەن، تۇرار، مەكەن ەسىمدى بالالارى بار. كوزىمىزبەن كوردىك. ۇرپاقتىڭ اماندىعىن جانىنىڭ ساۋلىعىنان جوعارى قوياتىن قازاق ايگىلى «ايمان-شولپان» جىرىنداعى كوتىباردىڭ ەسىمدەرى سەكىلدى ءبۇرتۇرلى ات تا قويادى. ونداعىسى ءتىل-كوزدەن امان بولسىن دەگەنى.

قازاق ءۇشىن ۇلدىڭ ورنى بولەك بولاتىنى ايان. ومىرگە ات جالىن تارتىپ مىنەر ۇل كەلسە، قولىنداعى بارىن شاشىپ، توي قىلادى. ۇزاق جىلدار ۇل كورمەسە، وتاعاسىنىڭ قاباعى ءتۇسىپ، بايبىشەسى ءوزىن تاپ ءبىر سوعان كىنالى ادامداي سەزىنىپ جۇرەتىنىن وسكەن ورتادان تالاي كوردىك. «جاراتقاننىڭ جازعانى عوي» دەيتىن قازاق تاعى دا ىرىمداپ بۇرىمدى قىزدارىنىڭ ەسىمىن ۇلبوسىن، ۇلتۋعان، ۇلتۋ دەپ قويادى.

اسىلىندا، قازاقتىڭ دىنشىلدىگىنەن ىرىمشىلدىعى كۇشتى. «جامان ىرىمعا باستاماي وتىر»، دەپ تىيىپ تاستاعانىمەن، العاشقى دا ءىشى يلانىپ كەتكەن سوڭ ارتىنان «قازاق ىرىم ەتەدى، ىرىمى قىرىن كەتەدى» ءوزىن جۇباتادى. ال، جاقسى ىرىمعا جان-تانىمەن سەنەدى جانە سول سەنىمى الدامايدى. قازاق بالاسىنا ات قويۋدا دا ىرىمدايدى. كەي وتباسىلاردا بالا توقتاماعان كەزدە شاقالاعىنىڭ اتىن توقتار، توقتاعان دەپ قويسا، كەيدە مۇنداي ىرىمشىل ەسىمدەردى ءۇش-ءتورت بالاسىنا دەيىن سوزادى. مىسالى، ءبىر ءۇيدىڭ امان، ەسەن، تۇرار، مەكەن ەسىمدى بالالارى بار. كوزىمىزبەن كوردىك. ۇرپاقتىڭ اماندىعىن جانىنىڭ ساۋلىعىنان جوعارى قوياتىن قازاق ايگىلى «ايمان-شولپان» جىرىنداعى كوتىباردىڭ ەسىمدەرى سەكىلدى ءبۇرتۇرلى ات تا قويادى. ونداعىسى ءتىل-كوزدەن امان بولسىن دەگەنى.

قازاق ءۇشىن ۇلدىڭ ورنى بولەك بولاتىنى ايان. ومىرگە ات جالىن تارتىپ مىنەر ۇل كەلسە، قولىنداعى بارىن شاشىپ، توي قىلادى. ۇزاق جىلدار ۇل كورمەسە، وتاعاسىنىڭ قاباعى ءتۇسىپ، بايبىشەسى ءوزىن تاپ ءبىر سوعان كىنالى ادامداي سەزىنىپ جۇرەتىنىن وسكەن ورتادان تالاي كوردىك. «جاراتقاننىڭ جازعانى عوي» دەيتىن قازاق تاعى دا ىرىمداپ بۇرىمدى قىزدارىنىڭ ەسىمىن ۇلبوسىن، ۇلتۋعان، ۇلتۋ دەپ قويادى.

سويتكەن، قازەكەم، تابيعاتپەن بىرگە جاساسىپ سونىڭ ءبىر اجىراماس بولىگىندەي ءومىر سۇرگەنىن جانە اينالا قورشاعان تۋعان دالانىڭ سۇلۋلىعىن دا بالالارىنىڭ ەسىمدەرىنە بەرەدى. ەدىل، التاي دەگەن ەسىمدەر سوعان كۋا. ال، قازاق قىز بالانى جاتجۇرتتىق ساناپ ماپەلەي ءوسىرىپ، جەر بەتىندەگى سۇلۋ دۇنيەنىڭ اتىن قىزدارىنا قويعان. قىرمىزى، كۇنسۇلۋ، ايمولدىرلەر سونىڭ ايعاعى. بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقتىڭ جانى سۇلۋلىققا، ادەمىلىك پەن ۇيلەسىمدىلىككە اڭسار ەكەنىن كورسەتەدى جانە مۇندا دا قازاقتىڭ ىرىمشىلىدىعىنىڭ تابى جاتىر.

زامانا، قوعام ىڭعايىنا قاراي دا قويىلعان ەسىمدەر قازاق اراسىندا جەتەرلىك. نەگىزىندە، كەز كەلگەن قوعامدىق، ساياسي جۇيە ادامداردىڭ ساناسىنا، جۇيكەسىنە اسەر ەتەتىنى انىق. مىسالى، 19 نشى عاسىردىڭ سوڭىنداعى قازاق قوعامىنداعى يسلام ءدىنىنىڭ كۇشتى اسەرى سول تۇستاعى ادامداردىڭ ەسىمىنەن تانىلعانداي. ول كەزدەگى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ اتى قۇراننان الىنىپ قويىلعان. جانە پايعامبارلاردىڭ، اۋليە-امبيلەردىڭ دە اتتارى ءجيى كەزدەسەدى. يبراھيم، مۇحامەدقانافيا، دوسمۇحاممەد، مۇستافا سىندى ەسىمدەر ەسكى زاماننىڭ ەستەلىگى.

سونىمەن بىرگە، وتكەن عاسىردىڭ الاساپىران ۋاقىتىندا قىزىلداردىڭ «قۇدايى» جاساعان كەزەڭدە قازاقتىڭ ەسىمى دە وزگەرىسكە ۇشىرادى. سوۆحوزبەك، سەزدبەك، مەلس، پيونەر سياقتى تىزە بەرسەڭ كەتە بەرەتىن ەسىمدەر ۇلتتىق سانامىزعا وتارشىلدىقتىڭ قانشالىقتى قاتتى سوققى بەرگەنىنەن حابار بەرەدى.

بىراق، قازاق قاشاندا ءوز ورتاسىنان شىققان ۇلت تۇلعالارى مەن يگى-جاقسىلاردىڭ جولىن ۇرپاعىما بەرسە، ول دا ەلى ءۇشىن ەڭىرەپ وتسە دەپ ىرىمداعان. سول ىرىم مەن ىزگى تىلەك سوعىس جىلدارى قاسىم، باۋىرجان، مالىك ەسىمدى بالالارعا قويىلسا، الپىسىنشى، جەتپىسىنشى جىلدارداعى تولدەر مۇحتار، ولجاس اتاندى. سۇم سوعىستىڭ اياقتالۋىن اڭساعان ەل تاعى دا سوعان ىرىمداپ قارادومالاقتارىنا جەڭىس دەگەن ات بەردى.

كەيىن كەلە زامان اۋىستى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاق بالاعا ات قويۋدا ءوزىنىڭ ادەتىنە باسىپ ەلىكتەپ باقتى. باتىس پەن سلاۆياندىقتاردىڭ نەشە ءتۇرلى ەسىمدەرى قازاق بالالارىن تەگىنەن، وزىنەن اجىراتىپ جىبەرگەندەي بولعان. اراعا ۋاقىت سالىپ نۇرسۇلتان اتتى بالاقايلاردىڭ لەگى كەلدى ومىرگە.

ونىڭ سىرتىندا قوعامدى ەلەڭدەتكەن كەيبىر وقيعالارعا قاتىستى دا ات قوياتىندار تابىلدى. وڭتۇستىكتە داعدارىس دەگەن بالانىڭ بار ەكەنى بۇعان دەيىن ايتىلعان. ەندى مىنە، ەلى ءىشى - ەندىگى بالالاردىڭ اتى سامميتحان، سامميتەك، ازيادا بولار دەپ مىسقىلمەن ميىعىنان كۇلەدى.

قازاق ىشىندە بالاعا ەسىم بەرۋدە جۇلگەسى ۇزىلمەي كەلە جاتقان ءبىر ءداستۇر بار. ول - باتىرلاردىڭ اتى. رايىمبەك، بايان، ناۋرىزباي، ەراسىل دەپ كەلەتىن نىپسىلار بۇگىندە قازاق بالاسىنا كوپتەپ قويىلادى. وندا دا ىرىمداپ باتىر، ەلدى دە، قولدى دا باستايتىن ەر بولسىن دەگەن تىلەكپەن قويسا كەرەك. ال، ىرىم مەن تىلەكتىڭ ار جاعىندا ادامنىڭ ءوزى دە سەزە بەرمەس ۇلتتىق جان مەن سانانىڭ قالاۋى جاتادى. قازاق قاي قوعامدا دا ۇلتتىق جانى قىسىلىپ، رۋحى جابىرقاعان كەزدە قۇدايدان باتىر تىلەيدى. ءار زاماننىڭ ءوز باتىرى بولاتىنى تاعى راس... ءۇش نۇكتەنى وقىرمانعا قالدىردىق.

وتكەندە «ەل بولامىن دەسەڭ، ەسىمىڭدى تۇزە» دەگەن ماقالا جارىق كورگەن. (http://old.abai.kz/content/symbat-syluova-el-bolamyn-desen-esimindi-t-ze) سونداعى كەستەگە قاراعاندا، قازىر قازاق قىزدارىنا ارۋجان، اياۋلىم، كاۋسار ال، ۇلدارىنا ەراسىل، نۇراسىل، ءاليحان دەگەن ەسىمدەرمەن قاتار ءامينا، ءمادينا، يسلام دەگەندەي ءدىني ەسىمدەردە كوپتەپ قويىلاتىنىن كوردىك. بۇل دەگەنىڭىز، قازىرگى قازاق اراسىندا 19 نشى عاسىردىڭ اياعى مەن 20 نشى عاسىردىڭ باسىنداعىداي اسىرە دىنشىلدىك اسەر ەتىپ جاتقانىن كورسەتەدى. ەسەسىنە، اياۋلىم، كاۋسار نىپسىلارىنىڭ كوپتەپ قويىلۋىن - بۇگىنگى ادامداردىڭ بويىنان ىزگىلىك پەن مەيىرىمدىلىكتىڭ ازدىعىنان جانە قوعامدا ەتەك العان ءتۇرلى وزبىرلىق پەن جەمقورلىقتان، ادام قاسيەتىنىڭ ازايعانىنان جانى مەن ساناسى شارشاعاندىقتان ادىلدىك پەن مەيىرىمدى، ىزگىلىكتى كۇتكەن جاننىڭ تۇپكى قالاۋى دەپ تۇسىندىك.

«اباي-اقپارات»