ۇلتتىق مۋزەيدە «حالىق قازىناسى» عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى تاريحي-مادەني مۇرانى زەرتتەۋ سالاسى بويىنشا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسىپ جۇمىس جاساپ كەلەدى. ناتيجەسىندە ينستيتۋت ماماندارى تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا وزگە ەلدەرگە ارنايى بارىپ، تاعىلىمدامادان ءوتىپ، ءدارىس تىڭداپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ، بارىنشا بىلىكتىكتى ارتتىرىرىپ ءجۇر. قازاقستاندىق ماماندارعا جات جۇرتتىڭ تاريحىن تانىپ، مادەنيەتىن ءبىلىپ، ءتۇرلى كەشەندەرىمەن تانىسىپ قانا قويماي، ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن، قۇندى جادىگەرلەرىن كوزبەن كورۋگە ۇلكەن مۇمكىندىك جاسالعان.

بيىلعى جىلى مەن دە وڭتۇستىك كورەيا رەسپۋبليكاسىنا بارىپ، سول ەلدىڭ  «مادەني مۇرا» ۇلتتىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا تاريحي-مادەني مۇرانى زەرتتەۋ سالاسى بويىنشا "Asia Cooperation Program on Conservation Science (ACPCS)" باعدارلاماسى  اياسىندا عىلىمي تاعىلىمدامادان ءوتتىم. بۇل ساپار ءۇش ايعا سوزىلدى. كامبودجا، فيليپپين، موڭعوليا، ميانما جانە بۋتان سەكىلدى ازيا ەلدەرىنەن كەلگەن 8 عىلىمي قىزمەتكەر بىلگەندەرىن ورتاعا سالىپ، ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى. بىلگىر مامانداردان كورگەن-بىلگەنىم دە، توقىپ-تۇيگەنىم دە جەتەرلىك. تاعىلىمداما باعدارلاماسى بويىنشا ءار قاتىسۋشىعا اتالعان ينستيتۋتتان ارنايى جەتەكشى تاعايىندالدى. جەتەكشىمەن بىرگە جەكە زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە، ونىڭ ىشىندە: سول ەلدىڭ بەلگىلى عالىمدارىمەن كەزدەسۋگە،  كىتاپحانالار قورىمەن تانىسىپ، كەرەگىڭدى تاۋىپ وقۋعا، زەرتحانالارىندا ەركىن جۇمىس جاساۋعا مۇمكىندىك جاسالدى. ىزدەنگەن ادام ءۇشىن ودان اسقان باقىت بار ما؟! كوپتەن ويىمدا جۇرگەن دۇنيەلەردى جۇزەگە اسىرىپ، ءتۇرلى قۇرالدارمەن جان-جاقتى جابدىقتالعان، قورى باي زەرتحانادا ءتۇرلى زەرتتەۋ ادىستەرىن ۇيرەنىپ، ءوز تاقىرىبىمدى تالداي تۇسۋگە قىزىعۋشىلىعىم ارتتى.  «قازاقستان جانە كورەيانىڭ ەليتالى قورعاندارىنان تابىلعان التىن جادىگەرلەردىڭ سالىستىرمالى تالداۋىن جاساۋ» تاقىرىبى بويىنشا كونە ەكسپوناتتاردى زەرتتەۋ، سالىستىرۋ، ساقتاۋ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە تاجىريبە جيناقتاپ جۇرگەن مەن ءۇشىن اتالعان ساپاردىڭ ماڭىزى زور. ساراپتاما ناتيجەسىندە مىناداي قىزىققا تاپ بولدىم. قازاقستاننىڭ قولا جانە ەرتە تەمىر ءداۋىرى مەن كورەيانىڭ ەجەلگى پاتشالىقتارى داۋىرىنە ءتان التىن بۇيىمدارى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس ەكەن. ەكى ەل تاريحى، ساياساتى، ەكونوميكالىق دامۋى جاعىنان ءبىر-بىرىنەن الشاق مەملەكەتتەر بولعانىمەن، مادەنيەتى جاعىنان ورتاق ۇندەستىك بايقادىم. قالاي دەرسىز؟ قر ۇلتتىق مۋزەيى قورىنداعى ەسىك وباسى، تاقساي 1, قاراشوقى، بەسوبا، اقتاستى قورىمدارى مەن باسقا دا ەس­كەرتكىشتەردەن تابىلعان جادىگەرلەر مەن كورەي ەلىنىڭ كىمكۆانچون، چونماچون، سوبونچون، حۆاننامداچون سەكىلدى  الەمگە ايگىلى قورعاندارىنان تابىلعان التىن جادىگەرلەرىن زەرتتەپ، سالىستىردىم. ەسىك قالاسىنان تابىلعان التىن ادامنىڭ باس كيىمىن كورەيانىڭ سيللا پاتشالىعى داۋىرىمەن كەزەڭدەلەتىن التىن تاجبەن سالىستىرىپ كوردىم. ەكى جادىگەردە دە قۇس بەينەسى تاڭبالانىپتى. ال سول كەزەڭدەرگە ءتان سىرعالار مەن سالپىنشاقتار، ورمە تەحنيكاسىمەن جاسالعان القالار ورتاق ستيلمەن وڭدەلگەن. ءتىپتى قولدانىلعان اسىل تاستاردا ايتارلىقتاي وزگەشەلىك جوق. اتالعان ۇقساستىقتار ەكى ەلگە ورتاق ءبىر دۇنيەتانىمنىڭ بارلىعىن كورسەتىپ تۇر.

بۇل ەلدىڭ ءبىزدىڭ ەلگە تاعى ءبىر ۇقسايتىن جەرى – قوناقجايلىلىعى. العاش بارعان كۇننەن باستاپ تىك تۇرىپ قارسى الىپ، كىشىپەيىلدىلىكپەن ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىپ، قايتا-قايتا جاعدايىمىزدى سۇراپ، قاجەتىمىزدى جەتكىزىپ، الاڭسىز جۇمىس ىستەۋىمىزگە بارىنشا مۇمكىندىك جاساپ، قازاقستاندىقتاردى جاتىرقاتپادى. قوناعىن تورگە شىعارىپ، الدىنا بارىن توساتىن ءوز ەلىمىزدىڭ ىستىق ىقىلاسىن ول جاقتان دا بايقادىم.

ءىسساپار بارىسىندا ەكى ەل اراسىنداعى مادەني ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماقساتىندا عىلىمي سەمينار ۇيىمداستىرىلىپ، شاراعا قازاقستان تاراپىنان قر ۇلتتىق مۋزەيى «حالىق قازىناسى» عزي باسشىسى ا. وڭعار، وسى ينستيتۋتتىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ب. حاسەنوۆا جانە بقو تاريح جانە ارحەولوگيا ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى يا. لۇقپانوۆا  قاتىستى. سەمينار بارىسىندا وڭتۇستىك كورەيانىڭ تەدجون، كەندجۋ جانە سەۋل قالالارىندا جاسالىپ جاتقان ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستار تانىستىرىلىپ، زەرتتەۋ، سالىستىرمالى تالداۋ جاساۋ جۇمىستارى جونىندە عىلىمي پىكىرلەر ايتىلدى.

دامىعان ەلدىڭ دارالىعى مەنى تاڭداندىرعانى جاسىرىن ەمەس. اتالعان ەلدە مۋزەيلەردىڭ بارلىعى حالىققا تەگىن قىزمەت كورسەتەدى ەكەن. جانە ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن ورىندار بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان سوڭ اشىق اسپان استىنداعى مۋزەي رەتىندە تانىستىرىلىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنىلادى. سوندىقتان دا بولار، ول ەلدىڭ حالقى تاريحي مۇرالارىنا، كونە جادىگەرلەرىنە، ەسكەرتكىشتەرىنە ەرەكشە قۇرمەتپەن قاراپ، بارىنشا قامقورلىق جاسايدى ەكەن. اسىل قۇندىلىقتارىن كەلەشەك ۇرپاققا قاز-قالپىندا جەتكىزۋدى ءار كارىس ازاماتى وزىنە پارىز سانايدى. ال بانكتەرى مەن اۋرۋحانالارى كوپشىلىككە كەزەكسىز قىزمەت كورسەتەدى. ۇلكەن  مەيرامحانالارى مەن كوشەدە ورنالاسقان شاعىن تاماقتانۋ ورىندارى دا جۇرتقا تەك ۇلتتىق تاعام تۇرلەرىن عانا ۇسىنادى.

ءۇش اي ءۇش كۇندەي زۋلاپ وتە شىقتى. ماماندىعىما قاتىستى مول ماعلۇماتپەن بىلگەنىمدى بەكىتە ءتۇستىم. اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلگەن دارىستەردىڭ دە بەرگەنى كوپ. تاڭداندىرعان تاڭسىق نارسەنى مەڭگەرۋ بار دا، كوپپەن ءبولىسۋ بار. وزگە ەلدىڭ  وزگەشەلىگىن ءدال سول قالپىندا كوشىرىپ، ەلىكتەۋدەن اۋلاقپىن، ارينە. الايدا جاس مامانعا ارتىقتىق ەتپەيتىن، ۇيرەنۋگە تۇرارلىق ۇلگىلى دۇنيەلەر كەرەگىمە جارايتىنى انىق.

اينۇر ساۋتبەكوۆا

قر ۇلتتىق مۋزەيى

«حالىق قازىناسى» عزي-نىڭ

كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى