«ورالداعى قازاقتار قۇرىلتايى» دەگەن دابىرا ونسىز دا ۋايىمى از ەمەس قازاق جۇرتى اراسىندا ۇلكەن داۋ-دامايعا اينالدى. ينتەرنەت-فورۋمداعى «قازاق قۇرىلتايى جونىندە ايدوس سارىمنىڭ پىكىرىن تىڭداعىمىز كەلەدى...» دەگەن پىكىردى باسشىلىققا الىپ، سۇرقىلتاي قۇرىلتايدىڭ تامىرىن تانىمال ساياساتكەردىڭ سوزىمەن باسىپ كورەيىك دەگەن ەدىك.

- ايدوس، باستاپقىدا «كىشى ءجۇزدىڭ»، كەيىننەن «باتىس قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى» بولىپ، سان قۇبىلعان قۇرىلتاي تۋرالى نە ايتاسىز؟ ءبىراز جۇرتشىلىق ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىسى كەلەدى ەكەن...

- ءوز باسىم، قازاق ماسەلەسىنىڭ ەركىن تالقىلانعانىن قالايمىن. ول ءۇشىن سان الۋان تۇردەگى الاڭداردى، مىنبەلەردى پايدالانۋ قاجەت بولار. الايدا مەن ىشكى بىرلىك پەن تۇتاستىققا نۇقسان كەلتىرەدى-اۋ دەگەن كەز كەلگەن جيىندارعا قارسىمىن. «باتىس قازاق­تارى» دەگەن تىركەس مىندەتتى تۇردە «شىعىس قازاقتارى»، «وڭتۇستىك قازاق­تارى» دەگەن جيىندارعا سۇرانىپ تۇر. بۇعان كوپ دالەل ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، ءبىز ۇلتىمىزدىڭ مەنتاليتەتىن ءبىرشاما بىلەتىن، تۇسىنەتىن دەڭگەي­دەمىز دەپ ويلايمىن. بالكىم، ورال­داعى جيىندى (قۇرىلتاي دەۋگە كەلە قويماس) وتكىزۋشىلەردىڭ ويى مەن نيەتى ءتۇزۋ بولار، كىم ءبىلسىن. بىراق وسىنداي جيىن ەرتەڭگى كۇنى ءبىر اران­داتۋعا الىپ كەلۋى ىقتيمال. ونى ەسكەرمەۋگە بولماس.

«ورالداعى قازاقتار قۇرىلتايى» دەگەن دابىرا ونسىز دا ۋايىمى از ەمەس قازاق جۇرتى اراسىندا ۇلكەن داۋ-دامايعا اينالدى. ينتەرنەت-فورۋمداعى «قازاق قۇرىلتايى جونىندە ايدوس سارىمنىڭ پىكىرىن تىڭداعىمىز كەلەدى...» دەگەن پىكىردى باسشىلىققا الىپ، سۇرقىلتاي قۇرىلتايدىڭ تامىرىن تانىمال ساياساتكەردىڭ سوزىمەن باسىپ كورەيىك دەگەن ەدىك.

- ايدوس، باستاپقىدا «كىشى ءجۇزدىڭ»، كەيىننەن «باتىس قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى» بولىپ، سان قۇبىلعان قۇرىلتاي تۋرالى نە ايتاسىز؟ ءبىراز جۇرتشىلىق ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىسى كەلەدى ەكەن...

- ءوز باسىم، قازاق ماسەلەسىنىڭ ەركىن تالقىلانعانىن قالايمىن. ول ءۇشىن سان الۋان تۇردەگى الاڭداردى، مىنبەلەردى پايدالانۋ قاجەت بولار. الايدا مەن ىشكى بىرلىك پەن تۇتاستىققا نۇقسان كەلتىرەدى-اۋ دەگەن كەز كەلگەن جيىندارعا قارسىمىن. «باتىس قازاق­تارى» دەگەن تىركەس مىندەتتى تۇردە «شىعىس قازاقتارى»، «وڭتۇستىك قازاق­تارى» دەگەن جيىندارعا سۇرانىپ تۇر. بۇعان كوپ دالەل ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، ءبىز ۇلتىمىزدىڭ مەنتاليتەتىن ءبىرشاما بىلەتىن، تۇسىنەتىن دەڭگەي­دەمىز دەپ ويلايمىن. بالكىم، ورال­داعى جيىندى (قۇرىلتاي دەۋگە كەلە قويماس) وتكىزۋشىلەردىڭ ويى مەن نيەتى ءتۇزۋ بولار، كىم ءبىلسىن. بىراق وسىنداي جيىن ەرتەڭگى كۇنى ءبىر اران­داتۋعا الىپ كەلۋى ىقتيمال. ونى ەسكەرمەۋگە بولماس.

ەكىنشىدەن، جۇرتتى وسىنشاما ءدۇر­لىك­تىر­مەس ءۇشىن، جيىندى وتكىزۋ­شىلەر ونىڭ ماقساتتارى مەن كۇن ءتارتىبىن انىقتاپ بەرۋگە ءتيىس. «اباي.كز» پورتالىندا وسى كۇندەرى ءجۇرىپ جاتقان اڭگىمەلەردىڭ ءبىرازى ءدال وسىعان سايادى. شىنىمەن دە، جاسىراتىن ىشكى ماقسات-مۇددە بولماسا، ۇيىمداس­تىرۋشىلار ءوز ويلارىن، ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىن، قويىلاتىن سۇراقتاردى، قاراستىرىلاتىن ماسە­لە­لەردى ايقىنداپ اشىپ بەرسىن.

ءتىپتى وسى سايتقا ءىلىپ، بارشا قاۋىمدى جيىپ، ۆيرتۋالدى تۇردە بولسا دا، تالقى­لاتسىن، پىكىر جيناسىن. بۇل وتە دەموكراتيالى ءتارتىپ بولار ەدى. جيىننىڭ ماقساتى بيىك، تالعامى كەرەمەت دەسە، باسقا حالىق تا نيەتتەس، تىلەكتەس بولىپ جۇرەدى. بارلىق بىلىق پەن ارتىق اڭگىمە بىلمەستىكتەن، تۇسىنبەۋشىلىكتەن تۋادى. ۇيىم­داستىرۋشىلار وسىنى ەسكەرەر دەپ ۇمىتتەنەمىن.

- قازاق ماسەلەسىن جەكە رۋلىق، جۇزدىك دەڭگەيدە شەشۋگە بولا ما؟

- قازاق ۇلتى - ەندى-ەندى عانا مەملەكەت دەڭگەيىنە جەتىپ، ارمانداعان تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزىپ، ساياسي شىڭدارى مەن مەجەلەرىن انىقتاپ وتىرعان ۇلت. ءالى دە بولسا ۇمىتتەن گورى كۇدىك باسىمىراق زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ىشكى بىرلىگىمىز ءالى بەكي قويعان جوق. ونىڭ ۇستىنە، ءدىني جانە تىلدىك تۇرعىداعى بولىنۋشىلىك تە جوق ەمەس. وسىنداي جاعدايدا قازاقتى جۇزگە، نە رۋعا بولە باستاساق، نە بولادى؟ ماعان ءبىر ۇنامايتىن دۇنيە - قازاق ۇلتشىلدارى مەن زيالىلا­رىنىڭ اراسىنداعى وسى رۋ مەن جۇزگە دەگەن تابىنۋ. كەيبىر اعالارىمىز رۋ مەن ءجۇزدى قازاقتى بىرىكتىرەتىن، ونىڭ توپتاسۋىن قامتاماسىز ەتەتىن فاكتور دەپ حابارلايدى.

وسىدان ءتورت-بەس اي بۇرىن سول ورالدان كەلگەن ءبىر اعامىز «قاسساق» پارتياسىن قۇرايىق دەپ كەلدى. پىكىر الماستىق. مەن: «وسى پارتيانىڭ جوباسىندا پارلامەنتتى رۋلىق جۇيەمەن قۇرۋ دەگەن نە ماسەلە؟ قازاقتى بىرىك­تىرۋدىڭ باسقا نەگىزدەرىن تابا المايمىز با؟» - دەپ سۇرادىم. ول كىسى (اتىن اتاماي-اق قويايىن، ءوزى دە بىلەدى) بىلاي دەيدى: «قوعامعا قاۋىپ ءتونىپ تۇر. رەسەيدىڭ استىنا كىرىپ كەتۋىمىز ىقتيمال. سوعان بايلانىستى قازاقتى كوتەرۋ كەرەك، ساناسىن وياتۋ كەرەك. قاراپ وتىرساق، قازاق­تاردى بىرىكتىرە­تىن تەك رۋلىق، تۋىستىق دۇنيەلەر ەكەن. سوندىقتان دا وسى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرمىز».

مەن مىناداي دالەل كەلتىردىم: ەگەر رۋ-رۋعا ءبولىنىپ، ەل ىشىندە سايلاۋ وتكىزەتىن بولساق، ونداي سايلاۋلاردا سىزدەر ويلاعانداي، قابدەش، عابباس، دۋلات، سماعۇل سياقتى ۇلت زيالىلارى مەن قايماقتارى ەمەس، بايلار مەن كريمينالدار جەڭىپ شىعادى. كەزىندە شوقان مەن ابايدى سۇلتان-بي سايلا­ماعان قازاق بۇگىنگى كۇنى وزگەرە قويعان جوق!

سايلاۋ دەگەنىمىز يگى-جاقسىلاردى سايلاۋ ەمەس، اق­شاسى مەن ايلاسى مولداردى سايلاۋ ەكەنىن تاعى ايتتىم. سول بايلار مەن كريمينالدار بۇگىنگى كۇنى پارتيا­لارى مەن گازەتتەرىن بيلىككە، قوعامعا قالاي ايداپ سالىپ جاتسا، ەرتەڭگى كۇنى بيلىك پەن قوعامعا قارسى تۇگەلدەي ءبىر رۋدى نەمەسە ءجۇزدى قارسى پايدالانبايتىنىنا كىم كەپىل دەپ سۇراق قويدىم. وكىنىشكە قاراي، تۇشىمدى جاۋاپ الا المادىم.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە بار: وسى ورالداعى جيىندى كىم قار­جىلان­دىرىپ وتىر؟ بۇل - ماڭىزدى ماسەلە. وسى جاعىنان دا انىق جاۋاپ كەرەك. ەگەر نە بولسا - و بولسىن، نازارباەۆتى ءبىر تۇقىرتساق بولدى دەگەن كۇشتەر قارجىلاندىرىپ وتىرسا، بۇل جيىن قازاق ماسەلەسىنە جاڭالىق اكەلمەيدى. ارانداتۋدان اۋلاق بول­عانىمىز ابزال. قازاق ماسەلەسىن كەيبىر ساياسي ويىنشىلاردىڭ ويىن­شىعى ەتىپ، تالاق ەتۋىنە جول بەر­مەگەنىمىز دۇرىس.

- «كىشى ءجۇزدىڭ نامىسىن قور­عايمىز» دەپ داۋرىعىپ جۇرگەندەر جاقسىلىق دوسقاليەۆتىڭ قازىرگى تاعدىرىن رۋلىق ولشەممەن كەسىپ-پىشۋدە...

- مەن ءوزىم - سول كىشى ءجۇزدىڭ ازاماتىمىن. الايدا مەنىڭ شىققان تەگىم باسقانىڭ الدىندا ارتىقتىق تا، كەمدىك تە ەتپەۋگە ءتيىس. ادامنىڭ  ادام  بولۋى، ازامات جانە كاسىبي مامان بولۋى رۋعا نەمەسە جۇزگە بايلانىستى ەمەس. ايگىلى ماقالعا سالىپ، بىرەۋگە نايزا، ەكىنشىگە قاۋعا بەرەتىن زامان ەمەس بۇگىن. بۇنىڭ بارلىعى - ءىشى بوس، سوزگە تۇرمايتىن داۋرىقپا اڭگىمە. ماسەلە دوسقاليەۆتىڭ قاي رۋدان ەكەندىگىندە ەمەس، قانداي ادام جانە قانداي مامان ەكەندىگىندە. ەگەر دوسقاليەۆ جاقسى مامان بولا وتىرىپ، پارا العانى راس بولسا، وندا ول ءتيىستى جازاسىن الۋعا ءتيىس. كىم بولسا - و بولسىن. رۋ ماسەلەسىن قوزدىرىپ، رۋلىق سانامەن جاستاردىڭ باسىن اينالدىرىپ، ساناسىن ۋلاپ جاتقان­دار­دىڭ بارلىعى - ناداندار مەن كەششەلەر. ەشقانداي ادامي، كاسىبي، شىعار­ماشىلىق باسەكەلەستىككە شىداما­عاندىقتان، ونداي كەششەلەر رۋ مەن ءجۇزدى نايزا مەن قالقانعا اينالدىرادى. ولاردىڭ اتىن اتاپ، اشكە­رەلەپ، ءتيىستى باعاسىن بەرىپ وتىرۋىمىز قاجەت.

سۇحباتتاسقان سەرىك جولداسباي،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 43 (80) 01 جەلتوقسان  2010 جىل.