كەشە عانا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىس اكىمى جانسەيىت تۇيمەباەۆ مىرزا باس بولىپ مۇحتار اعانىڭ 75  جاسىن دۇرىلدەتىپ وبلىس كولەمىندە تويلاپ بەردى.

…كىم ۇلتقا تاس لاقتىرسا، سول بيلىككە ۇناي ما؟
ۇلتىن سۇيمەۋ، قارسى شىعۋ ەمەس پە بۇل قۇدايعا؟
ەندى ءبىزدىڭ كونبىس قازاق وڭعا، سولعا ويقاستاپ،
ءوز حالقىنىڭ ىشتەن شىققان جاۋلارىمەن شايقاسپاق.
رۋحىن تارتىس توقتىسى ەتكەن قاپتاپ كەتتى كوكپارلار،
بۇل قورلىقتى كورگەن سايىن نامىسىڭدى وت شارلار.
قىزمەتىنىڭ ىڭعايىمەن ۇلت مۇددەسىن ساتقاندار،
سەندەرگە دە ەسەپ بەرەر كۇن كەلەدى، توقتاڭدار…
م. شاحانوۆ

بۇگىندەرى 75 جاسقا شىعىپ وتىرعان مۇحتار شاحانوۆ – قازاق ادەبيەتىندە، قازاق مادەنيەتىندە، جالپى، وركەنيەتىندە مۇلدە وقشاۋ، وزگەشە قۇبىلىس. قازاق ۇلتىنىڭ جالعىز قورعانى بولىپ تۇرعانىن قوسپاعاندا، تاس جارعان تابيعي دارىنى بيلىكتەگى قانشاما ۇلتسىزدار مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءىشىن ورتەپ قىزعانىش دەگەن قىزىل ءيتىن قىڭسىلاتتى. اقيىق اقىن، ناركەسكەن ازاماتتىڭ  قالامىنان تۋعان كەز-كەلگەن شىعارماسىن: مەيلى سەزىم بۋعان ليريكالىق ولەڭدەرىن، مەيلى وي تولعاتقان الەۋمەتتىك پوەمالارىن، شەر تولقىتقان فيلوسوفيالىق باللادالارىن، استارلى دا اسقارلى مونولوگ-درامالارىنىڭ قاي-قايسىسىن دا الىپ قاراساڭىز، مۇلدە وزگەشە. جازۋ ءتاسىلىنىڭ ءوزى ەشقانداي ستاندارتقا، قالىپقا ساي كەلمەيدى…

... القيسسا، سونىمەن تاريحقا ورالساق وسىدان بەس جىل بۇرىن شاحانوۆتىڭ جەتپىس جىلدىعىن ۇكىمەت «ۇمىتىپ» قالعانىن حالىق بىلەدى. بىراق، استانالىق ج. شىمشىقوۆ، ق. بەكپاتشاقىزى باستاعان ۇلتشىلدار وتكىزىپ بەرگەنىن ەستىپ، بەس جىل بۇرىن بولعان وقيعانى زەرتتەپ كوردىك.

-... «م. شاحانوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە  بيلەت ساتىلعان جوق» - دەپ كەسىپ ايتتى كەشتى ۇيىمداستىرۋ توبىنىڭ جەتەكشىسى پروفەسسور جانگەلدى شىمشىقوۆ، ماعان سول كەزدەگى شىققان ماقالانى كورسەتىپ. گازەت ءتىلشىسى «قازاق قالامگەرلەرى نەگە «سۇرانشاق؟» دەگەن ماقالاسىندا: «جاقىن ارادا عانا استانا قالاسىنداعى كونگرەسس حولل زالىندا اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ كەشى بولىپ ءوتتى. سول كۇنى فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە وتىرعان مۇحاڭنىڭ شىعارماشىلىعىن ءپىر تۇتاتىن جاستاردىڭ ءبىرى: «ءوزىم قاتتى قۇرمەتتەيتىن مۇحتار اعامنىڭ كەشىنە بارماق بولىپ، تەلەفون سوعىپ بيلەت سۇراپ ەدىم، بيلەتتەردىڭ ساتىلىپ كەتكەنىن ايتتى. بىراق، كەشتى ۇيىمداستىرۋشىلار پاتەر سىيلاپ، كولىك مىنگىزىپ، شاپان جاباتىن ويىڭىز بولسا، ارنايى بولىنگەن 200 بيلەتتىڭ بار ەكەنىن، كەلىسۋگە بولاتىنىن ايتتتى» دەگەنىن وقىعاندا، تىكسىنىپ قابىلدادىق. مۇنداي سوراقىلىقتان مۇحتار اعامىزدىڭ ءوزى بەيحابار بولار، ۇلت جاناشىرىنىڭ اتىن جامىلعان توڭىرەگىندەگى ءوز ۇپايىن تۇگەندەگىسى كەلەتىن نوكەرلەرىنىڭ ءىسى شىعار دەپ جورامالدادىق. مۇحتار اعامىز ەستىمەسە ەستىسىن، اينالاسىندا ابىروي بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ادامداردىڭ جۇرگەنىن ءبىلسىن دەگەن نيەتپەن ادەيى جازىپ وتىرمىز. ايتپەسە پاتەر مەن كولىك تۇگىلى، سوڭعى كەزدە سىرقاتى قايتا-قايتا مازالاپ جۇرگەن مۇحتار اعامىزدىڭ سول كۇنى جۇرەگى تاعى دا سىر بەرىپ، جەدەل جاردەممەن اۋرۋحانانىڭ جانساقتاۋ بولىمىنە اۋپىرىممەن جەتكىزىلىپ، كەش اۆتورسىز وتكىزىلدى ەمەس پە؟- دەپ جازعانىن وقىپ بەرىپ ءسوزىن جالعادى.

بىرىنشىدەن، ءبىز ونىڭ قاسىندا جۇرگەن نوكەرلەرى ەمەسپىز. ءبىز استانادا تۇرامىز. قازاق حالقىنىڭ سۇيىكتى ۇلى بولعاندىقتان «سارىارقادان تارتۋ» دەپ ىلعي استانالىقتار ول كىسىگە جاساعان تارتۋىمىز بولسىن دەپ كەشىن وتكىزىپ بەرۋگە بەل بايلادىق. ءبىزدىڭ جانىمىزعا قاتتى باتقانى بيلىك وكىلدەرى ونىڭ كەشىن وتكىزبەك تۇگىلى ەلەمەي دە وتىرعان سوڭ ءوز قولىمىزعا العان ەدىك. مىنا ءتىلشى شىن نيەتىمەن جاقسى كورىپ قۇرمەتتەسە «مەنەن نە كومەك كەرەك» دەپ باسقالار سياقتى شىرىلداپ كەلمەي مە؟ قانشاما قاراپايىم جاندار اقيىق اقىنىن ايالاپ، جان ۇشىرا كومەكتەسىپ ءجۇردى.

ەكىنشىدەن، ول كىسى الماتىدا تۇرادى، سوندا جۇمىس ىستەيدى. مەن جىلىنا 3-4 مارتە كورۋىم مۇمكىن ماعان كومەكتەسىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە  جىلىنا ءبىر رەتتە كورمەگەندەر بار. وسىنداي كەشتەردە عانا كورەدى. ءتىلشى مۇقاڭا ناعىز جانى اشىسا، باسقا تاقىرىپپەن زەرتتەپ، زەردەلەپ مەن سياقتى «الاياقتى» اشكەرەلەپ، مۇحاڭدى ءبىز سياقتىلاردان ساقتاندىرىپ شىندىقتى شىرىلداتىپ جازار ەدى. «قازاق قالامگەرلەرى نەگە «سۇرانشاق؟» دەگەن ماقالاسىنىڭ اتىمەن-اق ونىڭ مۇحاڭدى كەمسىتۋ ءۇشىن جازعانى تۇسىنىكتى.

ۇشىنشىدەن، بيلەت ساتتىرماعانىم ابىروي بولدى. ءتىلشى: "نوكەرلەرى، مۇحتار شاحانوۆ كەلەدى» دەپ الداپ بيلەت ساتىپ، اقشاسىن جيىپ الدى" - دەپ قارالاپ جازار ەدى. ونەر يەلەرىنە مىڭدا ءبىر العىس مۇحاڭ ءۇشىن اقىسىز، پۇلسىز بار شەبەرلىكتەرىن حالىققا كورسەتتى. تەك ساراي مەن وركەستردىڭ اقىسىن جانى جومارت جىگىتتەر وزدەرى تولەپ بەردى. ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءبىر تيىن دا تۇسكەن جوق.

تورتىنشىدەن، مەنەن بيلەت سۇراپ قوڭىراۋ شالعاندار بولدى. – بيلەت ساتىلمايدى بىراق، 200 شاقىرۋ قاعازى بار دەدىم. ءبىرىنشى كەزەكتە شاقىرۋ قاعازدارىن، مۇحاڭنىڭ ءوزى شاقىر دەگەن دەپۋتاتتار مەن بيلىك وكىلدەرى، تۋعان-تۋىس، قۇدا-جەكجات، قۇربى-قۇرداس، زيالى قاۋىم مەن الىستان كەلەتىن قوناقتارعا تاراتتىق. سوسىن قالعانىن مۇحاڭ ءۇشىن شاپقىلاپ جۇرگەندەر، ونىڭ جىرىن ساحنادا جاتقا وقيتىن قانشاما جاستار، وقۋشىلارعا، كەشتىڭ ءسانىن كەلتىرىپ بار تالانتىن تەگىن سيلايتىن ونەر شەبەرلەرىنە، اجەلەر حورىنا، مۇحاڭا سىي-سياپات جاسايتىندارعا تاراتتىق. مۇحاڭا، ات مىنگىزەمىن، قولونەر بۇيىمىن سىيلايمىن، شاپان جابامىن دەگەن ادال نيەتتى جاندارعا نەگە شاقىرۋ قاعازىن بەرۋگە بولمايدى؟

بەسىنشىدەن، مۇحاڭدى ءبىرازدان بەرى بىلەمىن، «مۇحاڭا پاتەر سىيلا، كولىك مىنگىز» دەپ ايتقانىڭدى ەستىسە كەشتى بولدىرماي تاستايدى. حالىقتان بىردەڭە دامەتۋ ونىڭ تابيعاتىنا جات. جەك كورەدى، مەنى دە سول قىلىعىم ءۇشىن كەشپەس ەدى. بۇرىن دا قانشاما جاندار قىمبات سىي-سياپات جاساعاندا سولاردىڭ كوزىنشە الىپ، راحمەتىن ايتىپ زالدا وتىرعان بوگدە جاندارعا تاراتىپ بەرگەنىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. مۇحاڭنىڭ ارقاسىندا پايدا تاۋىپ قالامىن - دەپ ويلاۋ اقىماقتىق. مۇحاڭا پاتەر سىيلاپ تۇرىپ،  ونى ماعان بەرەتىن ول قانداي اقىماق دەمەۋشى.

ءتىلشىنىڭ «...مۇنداي سوراقىلىقتان مۇحتار اعامىزدىڭ ءوزى بەيحابار بولار، ۇلت جاناشىرىنىڭ اتىن جامىلعان توڭىرەگىندەگى ءوز ۇپايىن تۇگەندەگىسى كەلەتىن نوكەرلەرىنىڭ ءىسى شىعار دەپ جورامالدادىق. مۇحتار اعامىز ەستىمەسە ەستىسىن، اينالاسىندا ابىروي بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ادامداردىڭ جۇرگەنىن ءبىلسىن دەگەن نيەتپەن ادەيى جازىپ وتىرمىز» – دەگەنىن مۇحاڭ وقىپ باسىن شايقادى. مۇحاڭنىڭ كەشىن وتكىزگەنىمىزگە ولەردەي قارسى بولعانداردىڭ تاپسىرسىمەن جازىلعان ماقالا شىعار دەپ تۇيدىك. "مۇمكىن ۇلتىن سۇيگەن ۇلانىن ءبىز ارقىلى ءبىر سۇرىندىرگىسى كەلگەن شىعار" دەدى اشۋلى كەيىپپەن جانگەلدى اعامىز.

«الاش اماناتى» قوعامدىق قورىنىڭ ءتورايىمى ق. بەكپاتشاقىزى: "بيىل دا 75 جىلدىعىن تويلاپ بەرەيىك دەپ مۇحتار اعاعا حابارلاسقان ەدىك. – ادال نيەتتەرىڭىزگە اللانىڭ نۇرى جاۋسىن ۇكىمەت ءوزىمىز وتكىزىپ بەرەمىز، – دەدى دەپ سىپايى العىسىن ءبىلدىردى".

ءيا، باتىر اڭعال كەلەدى.... بيلىككە سەنگىمىز كەلەدى. استانا نە دەر ەكەن؟.

حالىق بولىپ كۇتەمىز.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz