وسى ۋاقىتقا دەيىن لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ جۇزدەگەن نۇسقاسى جاسالدى. باسىم كوپشىلىگىن اۋەسقويلار، ءبىرشاماسىن ءتىل ماماندارى، قالعانىن رەسمي ينستيتۋتتار ۇسىندى. ءبىر جاعىنان بۇل جاقسى تەندەنتسيا. ازاماتتىق قوعامنىڭ شاعىن ءبىر كورىنىسى. الايدا الفاۆيت نۇسقالارىنىڭ كوپ بولۋى ساپاعا اسەر ەتكەن جوق. ءتىپتى بۇل ىسپەن كانىگى فيلولوگتاردىڭ اينالىسۋى دا كەرەمەت ناتيجە كورسەتپەدى. مەيلى بۇل مەنىڭ سۋبەكتيۆتى كوزقاراسىم بولسىن، بىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇسىنىلعان الفاۆيتتەردىڭ دەنىن شالا دەر ەدىم. قاي نۇسقانى قاراساڭ دا اۆتورلار ماسەلەگە تار فوكۋسپەن قاراعان. ءبىرى تەك گرافيكالىق تۇرعىدان كەلسە، ەكىنشىسى سىرتقى كوركەمدىگىنە عانا ءمان بەرەدى. ءۇشىنشىسى ءوزىنىڭ ساياسي كوزقاراسىنا ساي، ءتورتىنشىسى ءوزىنىڭ ماماندىعىنا عانا ىڭعايلى الفاۆيت جاسايدى. ەندى ءبىرى مۇلدە جەكە باسىنىڭ ابىرويىن كۇيتتەپ كەتكەن. اراسىندا ءتىپتى ءدىني كوزقاراسىمەن اراب ءتىلىنىڭ تاجىريبەسىنە سالىپ، كەيبىر داۋىستى دىبىستاردى مۇلدە الىپ تاستايتىن جوبالار بولدى. قىسقاسى، ءتىل تابيعاتىنا يكەمدى، ۋاقىت تالابىنا ساي، ەكونوميكالىق سۇرانىسقا لايىق، تەحنولوگيالىق قاجەتتىلىكتەرىن وتەي الاتىن كەشەندى جوبانى كورە المادىق. كوبى الفاۆيت قۇراۋمەن ەمەس، ترانسليتەراتسيامەن اينالىستى.

نەگىزى مۇنداي قيسىنسىز، جوسىقسىز ءالفاۆيتتىڭ قابىلدانۋىنا بيلىكتى عانا كىنالاۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى العاشىندا ۇكىمەت بۇل شارۋانى ناعىز ءتىل ماماندارىنا تاپسىرعان بولاتىن. بىراق ولاردىڭ، «شىمشىقتى قاساپشىعا سويدىرامىن» دەگەن ءۇمىتى اقتالعان جوق. الفاۆيت تاڭداۋ مىندەتى جۇكتەلگەن  ماماندار بۇل تاپسىرمانىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن تولىق سەزىنە المادى.
لاتىن گرافيكاسىن قۇراستىرۋ الدىمەن بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا تاپسىرىلدى. ولار ءبىراز جىل بويى جۇمىس جاساپ، سوڭىندا ازدى-كوپتى وزگەرىستەرمەن تۇركيانىڭ ءالفاۆيتىن ۇسىنادى. نەگىزگى ايتاتىن ۋاجدەرى، «بىزگە تۇركى بىرلىگى كەرەك»،-دەيدى. تۇركى بىرلىگى، ارينە، كەرەك. بىراق ءبىزدىڭ ودان دا باسقا قاجەتتىلىكتەرىمىز بار ەمەس پە؟ الفاۆيت مادەني تۇلەۋمەن قاتار، ەكونوميكالىق دامۋعا دا تىكەلەي اسەر ەتەدى. الەمدىك تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەردى پايدالانۋ، IT تەحنولوگيانى يگەرۋ، ساۋاتتى جازىپ، ساۋاتتى سويلەۋ، شەت تىلدەرىن وڭاي يگەرۋ، ودان دا باسقا كوپتەگەن قاجەتتىلىكتەرىمىز بار.

تۇركيانىڭ لاتىنعا قاي عاسىردا وتكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. ولاردىڭ قانداي ساياسي جاعدايدا، قانداي مەرزىمدە، قانداي تالاپتارمەن وتكەنىن بىلەمىز. اتاتۇرىكتىڭ كەزىندە بۇگىنگى تەحنولوگيانىڭ قايسىسى بولدى؟ ونىڭ ۇستىنە لاتىننىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسىن قابىلداساق تۇركى بىرلىگى ورناماي قويادى دەپ كىم ايتتى؟ كەرىسىنشە، بارىنە ورتاق پلاتفورما بولار ەدى. تۇرىكتىڭ دە، وزبەكتىڭ، تاتاردىڭ جاستارى  كلاسسيكالىق لاتىنمەن وڭاي تۇسىنىسەدى. ءتىپتى سول تۇركيادا ءالفاۆيتتى قايتا رەفورمالاپ، 26 ارىپكە وتكىزۋ ماسەلەسى اۋىق-اۋىق كوتەرىلىپ تۇرادى. ەرتەڭ ولار 26-عا ءوتىپ كەتسە بىزگە ىلەسپە رەفورما جاساۋعا تۋرا كەلە مە؟

Q مەن K-ءنىڭ تەكە-تىرەسى

ەڭ قىزىعى، سول اتاتۇرىگىڭ ءالفاۆيتىن ءبىر عاسىر بۇرىن جاساسا دا، كەيبىر ماسەلەدە ءتيىمدى شەشىم جاساي بىلگەن. Q ءارىپىنىڭ جاعىمسىز قالىپتاسقان ءيمميدجدىن سول كەزدە سەزىپ، ودان باس الىپ قاشقان. سەبەبى سول كەزدەرى مۇسىلمان ەلدەرى Q-ءدى «ق» دىبىسى رەتىندە جاپپاي اينالىمعا ەنگىزىپ جاتتى. ايتپەسە ەجەلگى لاتىندا ونداي تاڭبا بولعان ەمەس، كەيىننەن كەلىپ قوسىلعان. العاشىندا ونىڭ ناقتى قانداي دىبىستى بەرگەنى بەلگىسىز، ايتەۋىر ك-گە جاقىن كومەكەيلى لارينگال داۋىسسىز بولعانى عانا بەلگىلى. ال ونى ق-عا اراب ەلدەرى بەيىمدەدى. قازىر الەمدە اتاۋى Q قالدىق ارپىمەن كەلەتىن ەلدەر بىردەن «مۇسىلماندىق مەملەكەت» دەگەن ۇعىممەن اسسوتساتسيالانادى. Iraq, Qatar, Al-Qaeda. ياعني شاريعاتپەن باسقارىلاتىن ەل دەپ تۇسىنەدى. ال بىزگە «زايىرلى مەملەكەت» دەپ قابىلداعانى كەرەك. "ستان"-نان قالاي قۇتىلامىز دەپ جۇرگەندە مەملەكەتتىڭ اتاۋىن قالدىق ارىپپەن بەرۋ ساياسي تۇرعىدان قاتەلىك بولادى. ول ءوزى "ستان" بولسا، ەششە ونى باتتىيتىپ Q-مەن بەرىپ قويساڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ميللياردتارداردى شىعىنداپ جيناعان ازعانتاي يميدجىڭنەن نە قالادى؟

فيلولوگتار تۇيىق شەڭبەرگە ءتۇسىپ قالدى

سونىمەن، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى زاماناۋي الفاۆيت قۇراي العان جوق. ەرىكتىلەر ۇسىنعان وزگە الفاۆيتتەردى دە زەرتتەپ قاراستىرعان جوق. الەمدەگى تەحنولوگيالىق وزگەرىستەن بەيحابار بولىپ شىقتى. تىم بولماسا، گادجەت پايدالاناتىن مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ دەڭگەيىندەي تۇسىنىگى بولسا ء"تىل تەحنولوگياعا ەمەس، تەحنولوگيا تىلگە بەيىمدەلۋ كەرەك" دەگەن سىڭارجاق تۇسىنىككە بايلانىپ قالماس ەدى. تەحنولوگيا دەگەنىڭىز «قايتسەم قازاق ءتىلىنىڭ قۇتىن قاشىرامىن» دەپ تورۋىلداپ جۇرگەندەي دۇلەي كۇش ەمەس. الەمدەگى تەحنولوگيالىق پروگرەستى تىلىمە باعىندارىمىن دەۋ ديىرمەنمەن كۇرەسكەن ءرىتساردىڭ تىرلىگىنە كوپ ۇقسايدى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم، بۇل جولى ءتىل ماماندارى دوگماعا ۇرىندى. بىلايعى كەزدە «ءتىل –دامۋشى ورگانيزم» دەگەن ادەمى ءسوزدى ءجيى قولداناتىن عالىمدار سول ورگانيزمدى تۇنشىقتىرماق بولىپ جاتقانىن تۇسىنبەيدى. جارايدى، تەحنولوگياسىن دا، باسقاسىن دا بىلاي قويا تۇرايىق، تىم بولماسا وزدەرى ۇران ەتىپ جۇرگەندەي قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىن ساقتاپ قالۋعا قولايلى الفاۆيت جاساي السا دا تۇسىنىستىكپەن قارار ەدىك. ونى دا كورمەيسىڭ.

كونە تۇركى داۋىرىندە ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءتول داۋىس دەپ جۇرگەن جىڭىشكە داۋىستىلاردىڭ بولماعانىن ايتسام، تاعى ءبىر داۋدىڭ شەتى شىعىپ، سىن-پىكىردىڭ استىندا قالارمىن. ماسەلەن، «ءا» «ءى» دىبىستارى بىزگە اراپ-پارسى تىلدەرىنىڭ ىقپالى ارقىلى كەلگەن. جارايدى، بوياۋى سىڭگەن بۇل ماسەلەنى جاۋىپ قويايىق. بۇل دىبىستار ءتىلىمىزدىڭ تابيعاتىنا ءبىرجولا ءسىڭىپ كەتكەندىكتەن ونى ساقتاپ قالۋ دا ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. الايدا وعان ءبىر ارىپىنە رەفورما جاساۋعا بولمايتىن قۇران سەكىلدى قاراۋعا تاعى بولمايدى. «تاڭبانى تىلگە ەمەس، ءتىلدى تاڭباعا يكەمدەۋ كەرەك» دەگەندى ايتقان بايتۇرسىنوۆ 28 دىبىستى 24-كە سىيدىرعانىن دا ۇمىتپايىق. (قالاي دوگماعا ۇرىنباي، ەركىن ويلاعان دەيمىن) ول «قازاق تىلىندە 5 داۋىستى دىبىس بار، ا، و، ۇ، ۋ، ى. قالعان تورتەۋى ء(ا، ءو، ءۇ، ءى) سىڭار دىبىستار»،- دەيدى. ءتىپتى ونىڭ پراكتيكاسى دا بار. قىتايداعى قانداستار عاسىرعا جۋىق ۋاقىت توتە جازۋىن قولدانىپ كەلەدى. وندا ءبىزدىڭ ءتول دىبىسىمىز دەپ جۇرگەن ءا، ءو، ءۇ، ءى اللوفوندارىنىڭ جەكە دارا تاڭباسى جوق. بىراق قىتايداعى قازاقتاردىڭ سوزدەردى دىبىستاۋىندا گاپ بار دەپ كىم ايتا الادى؟ ارتىق بولماسا، كەم جەرى جوق. ەشقانداي دىبىستان ايىرىلىپ قالعان ەمەس. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى وسى ءالىپبيدى ارى قاراي دامىتىپ اكەتسە، ءولىمىز دە ءتىرىمىز دە بىردەي ىرزا بولماس پا ەدىك؟

Bailatyn جوباسى تۋرالى

وسىدان بەس-التى جىلداي بۇرىن ارمان بايقادام باستاعان ءبىر توپ جىگىت ماعان وزدەرى قۇراپ جاتقان «Bailatyn» قازاق ءالفاۆيتىنىڭ نۇسقاسىمەن تانىستىردى. ۇنادى، پىكىر الماستىق، وي قوستىق، تالقىلادىق، جاستار اراسىندا اپروباتسيادان وتكىزدىك. بىراق مەن ول كەزدە لاتىن ءالفاۆيتى ماسەلەسىنە جەڭىل قارادىم. قازاقستاندا نە كوپ، ءتىل مامانى، پروفەسسورلار كوپ. ىرگەلى ينستيتۋتتار، ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. سولار جان-جاقتى زەرتتەپ، ءبىر ءتاۋىر جوبا ۇسىنار دەپ ويلادىم. بىراق بىرەسە ءبىر دىبىس ءبىر تاڭبا پرينتسىپىنەن شىعا الماي، بىرەسە ديگراف، بىرەسە اپوسترافقا ۇرىنىپ، مۇنداي پۇشايمان كۇيگە تۇسەرىمىزدى كىم بىلگەن؟

«Bailatyn» نۇسقاسىنىڭ اۆتورلارى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا تالاي مارتە تىكەلەي بايلانىسقا شىقتى. بىراق ولار قىرىق سىلتاۋ ايتىپ، بۇل نۇسقانى وزدەرىنەن جوعارى ينستانتسيالارعا جىبەرمەۋدىڭ امالىن جاساپ باقتى. «Bailatyn» توبى ءتىل ينستيتۋتىن اينالىپ وتپەك بولىپ، ءتىل كوميتەتىنە حات جازعان بولاتىن. بىراق ءتىل كوميتەتى الفاۆيت تاڭداۋ مىندەتى تولىقتاي ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا جۇكتەلگەنىن ايتىپ، قايتادان سول جاققا سىلتەيدى. ياعني بيلىك بۇل ينستيتۋتقا سەندى.
اقىر سوڭىندا ينستيتۋت جاساعان الفاۆيت ۇكىمەت قويعان تالاپتاردىڭ ەشبىرىنە ساي كەلمەي، ولار بۇل ماسەلەدەن شەتتەتىلدى. ءسويتىپ بۇل شارۋا شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋ ورتالىعىنا تاپسىرىلادى. ال «بايلانىتتىڭ» جىگىتتەر ءايتىپ-ءبۇيتىپ اتالعان مەكەمەگە بايلانىسقا شىعىپ، الفاۆيت نۇسقاسىن تانىستىرادى. سول كەزدە ورتالىق ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆ «وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇنداي ءالفاۆيتتى ۇسىنباي قايدا جۇردىڭدەر، ەرتەرەك كورگەنىمىزدە، ۇسىنىلۋعا ابدەن لايىق نۇسقا ەدى» دەيدى. قىسقاسى، بۇل الفاۆيت ۇكىمەتكە كەش تانىستىرىلدى. ساياسي شەشىم قابىلدانىپ قويعان.

Bailatyn قازاق لاتىن ءالفاۆيتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى

بىرىنشىدەن، ارىپتەردىڭ سانى 26 تاڭبادان اسپايدى. بۇل تالاپ بۇگىنگى IT تەحنولوگيانىڭ سۇرانىسىنان شىققان تالاپ. ۇكىمەتتىڭ الفاۆيت اۆتورلارىنا قوياتىن باستى شارتى دا وسى بولدى. سويتە تۇرا، بۇل الفاۆيت ديگراف پەن اپوسترافقا ۇرىنبايدى. سەبەبى سينگارمونيزمگە زاڭدىلىعىنا نەگىزدەلگەن.

قازاق تىلىندە ءسوزدىڭ العاشقى بۋىنى جۋان بولسا، كەلەسى بۋىندارى دا جۋان بولادى، نەمەسە كەرىسىنشە. مىسالى، «قا-لا-لار» دەگەن ءسوزدى «ka-la-lar» دەپ جازساڭ جۇرت شاتاسىپ «قا-لا-ءلار» دەپ وقىمايدى. سول سياقتى جىڭىشكە داۋىستىمەن كەلەتىن «ءان-ءشى-لەر»، «ءتۇ-ءبىر-تەكتى» دە شاتاستىرۋى مۇمكىن ەمەس. ءسوزدىڭ جۋان نەمەسە جىڭىشكە ەكەنى العاشقى بۋىنداعى داۋىستىدان نەمەسە ەكىنشى بۋىندا كەلەتىن ەزۋلىكتەن-اق بەلگىلى بولادى. «Urpak» دەگەندى ەشكىم «ۋرپاق» دەپ وقىپ، شاتاسپايدى. ال شاتاسۋى مۇمكىن سوزدەر تابىلىپ جاتسا، قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي ەرەجەسىنە باعىنبايتىن سوزدەر بولىپ جاتسا ونى كونتەكسپەن-اق تۇسىنە بەرەدى.
ەكىنشىدەن، كوپشىلىك ۋايىمداپ جۇرگەندەي ءتول ارىپتەر جوعالماۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىنىڭ تاجىريبەسىمەن سوزدەرگە ترانسكريپتسيا بەرۋ جۇيەسى ۇسىنىلادى. توتە جازۋ ءتول ارىپتەر جوعالىپ كەتپەيتىنىن انىق كورسەتسە، ترانسكريپتسيا جۇيەسى ونى ارى قاراي شەگەلەپ، قوسىمشا ساقتاندىرۋ قىزمەتىن اتقارادى.

ۇشىنشىدەن، ترانسكريپتسيا بەرۋ ارقىلى ءبىز قازاق ءتىلىنىڭ ەڭ ءبىر اقساپ تۇرعان سالاسى، ورفوەپيانى تولىق رەتكە كەلتىرە الامىز. بايقاساڭىز، قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى جاس تۇتىنۋشىلارى ەرىن ۇندەستىگىن مۇلدە ساقتامايتىن بولعان. ولار ۇنەستىك زاڭى مەن اككوموداتسيالىق قۇبىلىستاردان حابارسىز. ءومىر - ءومۇر، جۇرەك - جۇروك، ومىلدىرىك - ومۇلدۇرىك، ۇيرەنۋ - ءۇيرونۇۋ، سيپات – سىيپات، سيىر – سىيىر، شيكى – شىيكى، بولىپ ايتىلاتىنىن  بىلمەيدى. بولماسا، پروتەزا پرينتسيپىنەن حابارسىز. لاي - ىلاي، لاقتىرۋ - ىلاقتىرۋ، ءراسۋا - ءىراسۋا، رەت - ىرەت، رۇقسات - ۇرۇقسات، ءرۇستوم - ءۇرۇستوم بوپ ايتىلادى. ءتىل ماماندارى مۇنىڭ ءبارىن جاقسى بىلەدى. بىراق سونى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە، قولدانىسقا ەنگىزۋدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمىن ۇسىنا المادى. اعىلشىن ءتىلى وسى ترانسكريپتسيانىڭ ارقاسىندا 44 دىبىسىن 26 تاڭبامەن بەرىپ، عاسىر ەمەس، مىڭ جىلدىقتا ەشبىر دىبىستىق شىعىنسىز دامىپ كەلەدى. اعىلشىندار ءبىر عانا «ا» ارىپىمەن ءتورت دىبىستى بەرەدى: «ەي»، «ءا»، «α»، «æ». نەگە شاتاسپايدى، نەگە دىبىستارىنان ايىرىلىپ قالمايدى؟
تورتىنشىدەن، «Bailatyn» تەرمينولوگيا مەن ابرەۆياتۋرانى رەتتەۋدىڭ ءساتتى جولىن ۇسىنادى. قازىرگى قازاق تىلىندەگى الەمدىك تەرميندەردىڭ ءبارى ورىس ءتىلىنىڭ ارتيكۋليتسيالىق شارتتارىمەن قولدانىلادى. بۇل ماسەلەگە كوزقاراسىمىزدى وزگەرتپەسەك تەرميندەردى ارى قاراي دا ورىس ءتىلى ارقىلى عانا الا بەرەتىن بولامىز. مىسالى، ينفورماتسيانى – ينفورمەيشن دەپ، يننوۆاتسيانى – يننوۆەيشن، مودەرنيزاتسيانى – مودەرنيزەيشن دەپ تىكەلەي تارتۋعا نە كەدەرگى؟ الەمدىك كەڭ قولدانىستا «tion»، «sion»-مەن كەلەتىن قانشاما تەرمين بار. سونىڭ بارىنە قازاقشا شاپان جاۋىپ، «شىن»، «جىن» جۇرناقتارى ارقىلى ءساتتى قابىلداۋعا بولادى. مىسال جەتەدى: قۇلاقشىن، قورجىن،بۋىرشىن، قۇناجىن.بۇدان بولەك ورىس تىلىنەن كورى قازاق تىلىنە جاقىن كەلەتىن قانشاما تەرميندەر بار. ورىس تىلىنە ەرىپ الەمدىك دەڭگەيدەگى قانشاما برەند اتاۋلاردى قاتە ايتىپ ءجۇرمىز. «ءا» دىبىسىمەن كەلەتىن برەندتەر قانشا. مىسالى Canon-دى ورىسشا كەنون نەمەسە كەنون دەمەي، كانان دەپ ايتۋعا قازاق ءتىلى مۇمكىندىك بەرىپ تۇر. ءبىز ءتىپتى دىبىستالۋىن دا ورىس ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىمەن الىپ ءجۇرمىز. ورىسشا «پاليتسيا» دەمەي-اق، الەمدىك ستاندارتپەن «پوليس» (Police) دەي بەرۋ كەرەك. اقىرى اتامىزدان قالعان ءسوز ەمەس. جالپى ورىس تىلىندە العاشقى بۋىندا كەزدەسكەن و دىبىسىنىڭ ا-عا اينالىپ كەتۋى بىزگە قاتىسى جوق ەرەجە ەكەنىن ءتۇسىنىپ، باتىل تۇردە قولدانىستان شىعاراتىن ۋاقىت جەتتى.

بەسىنشىدەن، «Bailatyn» نۇسقاسىنداعى تاڭبالار اعىلشىن الفاۆيتىنە جاقىن كەلەتىندىكتەن الەمدەگى حالىقارالىق تەرميندەردى، برەند اتاۋلارىن دۇرىس ايتاتىن بولامىز.  كەلتىرە بەرسەك، ءۋاج كوپ. «Bailatyn» نۇسقاسىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ماقساتى تاڭبا اۋىستىرۋ عانا ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ بارلىق قاجەتتىلىكتەرىنە جاۋاپ بەرەتىن كەشەندى دۇنيە ۇسىنۋ بولدى. بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە سول تالابىن ورىنداپ تۇر. ول گرافيكا اۋىستىرۋمەن قاتار قازاق تىلىندەگى بارلىق وزەكتى پروبلەمالاردى قاتار شەشۋ كەرەك دەيدى. لەكسيكالىق نورمالار مەن گرامماتيكالىق نورمالاردىڭ ءبارىن قايتا قاراۋ قاجەت.

Al osy bastamany memlecettyc dengeide kabyldaw ushyn az qana turtcy cerec. Sebeby, bilyc jony tuzw reforma jasawqa sayasi eryc tanytyp otyr. Shala alfavit mangylyc bola almaidy. El yshynde kos standart paida bolyp, jastar jaqy ozyne yngqaily juiemen jaza bastaidy. Sonyng saldarynan sawatsyzdyk dengeiy artyp cetedy. Sosyn taqy reforma jasawqa majbur bolamyz. Kyskasy, tuptyng tubynde majburly turde «bailatyn» printsipteryne celemyz, byrak ol cezde shyqynymyz cop bolady.

ساكەن نۇرقابەكۇلى

Abai.kz