ناشاقورلىق - بارلىق قىلمىس پەن قاتىگەزدىكتىڭ، مەيىرىمسىزدىك پەن دىنسىزدىكتىڭ نەگىزى. ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى ارتقان سايىن، ەسىرتكىمەن كۇرەس قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. قازىرگى تاڭدا بۇل دەرتكە شالدىققانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاستار. ياعني، ناشاقورلاردىڭ 60 پايىزىن بىرنەشە رەت كوزگە تۇسكەن جاستار قۇرايدى. ال، جاسىرىن تۇردە ەسىرتكى قولدانىپ جۇرگەن جاستار قانشاما؟ وسى قاسىرەتتەن تالاي جاستار جاس عۇمىرلارىن ازاپپەن وتكىزىپ قانا قويماي، كوكتەي سولىپ، جارقىن ومىرلەرىمەن مەزگىلسىز قوشتاسۋدا. قازىرگى تاڭدا ناشاقورلار تەك ولاردىڭ اتا-انالارى مەن تۋىسقاندارىنا عانا ەمەس، بۇكىل قوعامىمىزدىڭ قاۋپى مەن قاسىرەتى بولىپ، اسقىنىپ بارادى.

الەمدە حيميا عىلىمىنىڭ اشىلۋىمەن قاتار پايدا بولعان كوكاين، گەروين، لسد، امفەتامين، پەرۆيتين، مدما، كرەك، ەكستازي تۇيىرشىگى، گاشيش، اپيىن دەگەن ەسىرتكى تۇرلەرى بار ەكەنى ءمالىم. اسىرەسە، 120-دان استام ەل ماريحۋانانىڭ اتىن اسپانداتىپ-اق تۇر. باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، تمد-نىڭ لاڭكەستىككە قارسى كۇرەس ورتالىعى تاراتقان 2004 جىلعى مالىمەتتە: «اۋعانستان ۇكىمەتىنىڭ حالىققا اپيىن كوكنارىن وسىرۋگە تىيىم سالۋى ساتسىزدىكپەن اياقتالدى…» دەپ باستالعان جولدار بار. ويتكەنى وندا، كەرىسىنشە، ەسىرتكى ءوندىرۋ مۇمكىندىگى كۇرت ارتىپ، 5,9 مىڭ توننا اپيىن جينالعان. جەرگىلىكتى ماماندار سول جىلى 490 توننا گەروين دا العانىن العا تارتقان ەدى.

ەندى اۋعاندىق الىپساتارلار اپيىن كوكنارىنىڭ اتالعان كورسەتكىشتەن دە كوپ ءونىمىن تۇتاس قۇرلىققا تاراتادى دەپ بولجانۋدا. ابدەن ىقتيمال. سوعان قارسى كۇرەسكە دايىن بولۋىمىز كەرەك.

بۇگىندە ەسىرتكىنى سىرتتان تاسىپ، ونى ەل ىشىندە ءوندىرۋ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ ءوزى كوشباسشى ەلگە اينالىپ شىعا كەلگەندەي. اسىرەسە، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل جانە الماتى وبلىستارىنىڭ قۇرامىندا ەسىرتكىسى بار وسىمدىكتەردى زاڭسىز ءوسىرۋى تىيىلار ەمەس. ءسويتىپ، كوپ توسقاۋىلعا تاپ بولا قويماعاندار ەسىرتكىنىڭ حالىقارالىق زاڭسىز اينالىمىنا تەز ءسىڭىستى بولىپ شىعا كەلدى. اتالعان وڭىرلەردە سورا كوبىرەك بولسا (جالعىز شۋدىڭ وزىندەگى قاراسورا وسەتىن القاپتىڭ جالپى اۋماعى – 140 مىڭ گەكتار), ورتالىق جانە سولتۇستىك قازاقستان ايماق­تارىندا گەروينگە دەگەن سۇرانىس ارتىپ تۇر.

الگى اۋعانداردى اۋىزعا الماعاننىڭ وزىندە، ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىساتىندار وزگە ەلدەردە از ەمەس. مۇنى دا قاپەردە ۇستاعانىمىز ءجون. ءسوز باسىنداعى سپيد ماسەلەسىنە قايتا ورالساق، ءدال وسى كورشىلەس مەملەكەتتەرگە دۇنيەجۇزىلىك بانك 25 ميللي­­ون ­دوللار اۋدارعان. سپيد-كە قارسى كۇرەس ارەكەتىنە! ال شىن مانىندە ول قاراجاتتىڭ الاقانعا قونعان شىبىنداي ءبىر مىسقالى دا بايقالماعان. اقشانى اۋاعا شاشۋ وڭاي، ارينە. ودان دا، تىكەلەي سول سپيد-كە اپاراتىن بىردەن-ءبىر تۋرا جول – ەسىرتكى بيزنەسىنە ناقتى توسقاۋىل قويا الساق يگى.

قارسى كۇرەس قارىمى بىزدە ءالى دە بولسا ءالسىز دەڭگەيدە سياقتى سەزىلەدى. ماسەلەن، ەلىمىزدە «ناشاقورلىق پەن ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ الدىن الۋ جانە وعان قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا جۇمىستى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى كوميسسيا» 11 وتىرىس وتكىزدى. «استانا – ەسىرتكىسىز قالا!» وڭىرلىك باعدارلاماسى اياسىندا قانشاما جيىن، باسقوسۋلاردىڭ باسىن قايىرىپ تاستادىق. پرەزيدەنتتىڭ بۇيرىعىمەن «2006-2014 جىلدارعا ارنالعان ناشاقورلىقپەن جانە ەسىرتكى ساتۋمەن كۇرەسۋ ستراتەگياسى» دا بەكىتىلدى. وسىنداي قاپتاعان كوزالدار اتاۋلار مەن تسيفرلى ەسەپ بەرۋلەردى قاناعات تۇتۋمەن عانا ءجۇرمىز ءالى! ولاي بولماسا، الەمدەگى ناشاقورلىقتى كاسىپ كوزىنە تۇراقتى اينالدىرىپ العان ەلدەر بىزگە ەسىرتكى تاسىمالداۋ­شى ەمەس، ونى تۇتىنۋشى مەملەكەت رەتىندە قاراۋشى ما ەدى؟!
«تۇتىنۋشى» دەمەكشى، ەلىمىزدەگى ناشا­قورلاردىڭ جارتىسىنان كوبى 18-19 جاس­تاعىلار ەكەن. ەسىرتكىمەن ەسىرىپ، 2008 جىلى 473 ادام ومىرىمەن قوشتاسسا، 2009 جىلى قازاقستاندىق 400-دەي جاس قىر­شى­نىنان قيىلعان. «55 مىڭ ناشاقورىمىز بار» دەگەن كورسەتكىش سوڭعى 10 جىل ىشىندە 2 ەسەگە ارتقان سوراقىلىق بولىپ شىقتى. ءتىر­كەلمەگەنى قانشاما؟!

مارك تۆەن ايتقان عوي، «ومىردە وتىرىكتىڭ ءۇش ءتۇرى بار: جاي وتىرىك، ارسىز وتىرىك جانە ستاتيستيكا» دەپ. دەمەك، رەسمي مالىمەتتەردىڭ دەنى ءدۇربىنىڭ ەكىنشى جاعى سياقتى، كوز الدىڭا ۇلكەندى كىشىرەيتىپ كولبەڭدەتە قويادى. مىسالى، الگىندەي جيىنقۇمارلار ءارتۇرلى دەرەكتەردى كولبەڭدەتىپ، اركىمنىڭ ءوز بەتىنشە ساندىراقتاپ وتىرعانداي بولاتىندىعى سوندىقتان. مالىمەتكە كوپ سۇيەنە بەرۋدىڭ دە قاجەتى شامالى.

بۇنىمەن «كۇرەس – ناتيجەسىز» دەگەن كەسىمدى پىكىرگە ماتالىپ قالماعانىمىزدى دا ەسكەرتە كەتەيىك. قر ءىىم ەسىرتكى بيزنەسىنە قارسى كۇرەس جانە ەسىرتكى اينالىمىن باقىلاۋ كوميتەتى ءوز كەزەگىندە ايانىپ قالىپ وتىرعان جوق. تاۋبە ەتەرلىگى، جىل باسىنان بەرى (2016) ەلىمىزدىڭ ءتارتىپ ساقشىلارى 1 مىڭ 618 ەسىرتكى قىلمىسىن تىركەپ، 1,6 توننا ەسىرتكى تاركىلەدى. ونىڭ 61 كەلىدەن استامى – گەروين. ناقتىلاي كەتسەك، استانا قالالىق ءىىد ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەس باسقارماسى 117 قىلمىستى انىقتادى. قالا بويىنشا 16 ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىساتىن نۇكتە انىقتالىپ، كۇدىكتىلەر ۇستالعان. بۇل جولعى اينالىمنان 104 كەلىدەن استام ەسىرتكى زاتتارى تاركىلەنىپ وتىر. ال الماتىدا 140 كەلى دەيىن قولعا ءتۇستى. قالعان دەرەك – وزگە ايماقتارعا تيەسىلى. سونداي-اق، سالا ماماندارى 2015 جىلدىڭ سوڭعى 4 ايىندا 94 توننا ەسىرتكى زاتتارىن تاركىلەگەندەرىن العا تارتتى. نەمەنە، سوندا بۇل پالە كادىمگى كەسىرتكەنىڭ قۇيرىعى ءتارىزدى بولعانى ما، ءۇزىپ تاستاعان سايىن ارتىعىمەن قايتا شىعا بەرەتىن؟!

ەندى باعاسىنا ءمان بەرەيىك: ءبىر ستاقانعا سىيعىزىپ ساتاتىن 35 گرامم ماريحۋانا دەگەنىڭىز 7-10 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا باعالاناتىن كورىنەدى. ال 1,5 كەلى گەروين 3 مىڭنان اسا ادامدى ازعىنداپ، ەلدەن ەرەك ەسىرتىپ جىبەرۋگە جەتىپ جاتىر. قانداي سورتى ەكەنى ماماندارعا عانا ءمالىم، ايتەۋىر، سول گەرويننىڭ 1 كەلىسى 5 ميلليون تەڭگە تۇرادى. جالپى العاندا، ناركوباروندارعا ءار ساتىلىم سايىن تىركەۋدە تۇرعان ەسىرتكىمەن ەسى كەتكەندەردەن 300 ميلليون تەڭگەدەي تابىس تۇسەتىن بولىپ شىقتى. «تىركەلمەگەنى قانشاما؟!» دەيمىز-اۋ تاعى دا…

نەسىنە جەتىسىپ ءماز بولامىز، سوڭعى 15 جىل ىشىندە ناشاقورلىققا شالدىققان جاسوسپىرىمدەردىڭ سانى 20 ەسەگە ءوسىپتى. نەگىزىنەن ازيادان رەسەيگە وتەتىن ەسىرتكى ءترانزيتىنىڭ بەلسەندى جانە تۇراقتى باعىتتارى ورتالىق جانە باتىس قازاقستان ءوڭىرى بولىپ تابىلاتىندىعىن ەسكەرگەن ءجون.

ەلىمىز ءوزىنىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى­نا بايلانىستى ەسىرتكى قوزعالىسىنىڭ ورتالىق جانە ورتالىق-باتىس ازيادان ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە قولايلى ترانزيتتىك جول رەتىندە ەسىرتكى بيزنەسىنىڭ حالىقارالىق قۇرىلىمدارىنىڭ نازارىن اۋدارماي قويمايدى. ماسەلەن، ەسىرتكىنى رەسەيدەن ەۋروپاعا قاراي تارتۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ ءىرى قالالارىندا ايالداۋ بازالارى قۇرىلىپ، وندا تاۋاردى جاسىرۋدىڭ كۇردەلى مەحانيزمدەرى ويلاستىرىلعان. سوندىقتان دا ەسىرتكى مافياسىنىڭ عالامدىق ماقساتتارىنا ءبىر عانا ىشكى كۇشتەرمەن قارسى تۇرۋ جەتكىلىكسىز. ول ءۇشىن قر ۇقك مەن تمد، اقش، قىتاي، گەرمانيا، ۇلىبريتانيا مەملەكەتتەرى ارنايى قىزمەتتەرىنىڭ اقپارات­تىق ءىس-قيمىلى كەڭەيىپ، بىرىككەن جەدەل جۇ­مىستارى جاندانا ءتۇسۋى كەرەك...

مىنە، اعايىن! كەزىندە ىرگەدەگى ىندەت اقىرىن جىلجىپ، اقىرى كەلىپ، ەسىگىمىزدەن بەسىگىمىزگە سىعالايدى دەپ كىم ويلاعان؟! ەندى وعان قارسى كۇرەسۋدىڭ جولدارىن كۇندە ايتىپ ابىگەرمىز.

ءبىر ەرەكشەلەپ ايتارلىعى، ەل ىشىندەگى ەسىرتكى اينالىمىنا قارسى كۇرەسكە قوسقان ءبىزدىڭ اقپاراتتىق اعىمنىڭ ۇلەسى ۇشان-تەڭىز. ىقپالى دا زور. قر ءىىم قولداۋىمەن جارىق كورىپ كەلە جاتقان ەسىرتكى ساۋداسى مەن ناشاقورلىقتىڭ الدىن الۋ، ولارعا قارسى مايدان اشۋ تۋرالى ۇندەۋ دەرلىكتەي ارنايى جۋرنالدار دا جەتكىلىكتى.

استانا قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى ەسىرتكى ساۋداسىمەن كۇرەس باسقارماسى 117 قىلمىستى انىقتادى. قالا بويىنشا 16 ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىساتىن نۇكتە انىقتالىپ، كۇدىكتىلەر ۇستالعان. بۇل جولعى اينالىمنان 104 كەلىدەن استام ەسىرتكى زاتتارى تاركىلەنىپ وتىر. ال الماتىدا 140 كەلىدەيى قولعا ءتۇستى. قالعان دەرەك – وزگە ايماقتارعا تيەسىلى. سونداي-اق، سالا ماماندارى 2015 جىلدىڭ سوڭعى 4 ايىندا 94 توننا ەسىرتكى زاتتارىن تاركىلەگەندەرىن العا تارتتى.

ەرعالي بەرىكۇلى

Abai.kz