قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى

ن.ءا.نازارباەۆقا

اشىق حات

 اسا قادىرلى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

 ءسىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى  باعدارلامالىق ماقالاڭىز زيالى قاۋىم اراسىندا  زور سەرپىلىس تۋدىردى، ۇلتتىق بولمىس پەن بىرەگەيلىكتى ساقتاۋدىڭ  قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن قالىڭ قاۋىمعا ۇعىندىرىپ، وسىنى قالاي جۇزەگە اسىرۋدىڭ باعىت-باعدارىن دا ايقىن كورسەتىپ بەردىڭىز. بۇكىل قازاقستان حالقى، اسىرەسە، قازاق ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋگە بايلانىستى ناقتى شەشىمىڭىزدى ءبىراۋىزدان قولداپ، ەرەكشە ىقىلاسىمەن قابىلدادى. ءسىز اتا-بابالارىمىز ارمانداعان ۇلت مۇراتىنا قول جەتكىزىپ، ۇلتتىق كودتى ساقتاۋدىڭ  جولىن ايقىنداپ بەردىڭىز.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

ءالىپبي اۋىستىرۋ سالاق قاراۋعا بولمايتىن سالماقتى ماسەلە ەكەندىگى بەلگىلى. ءالىپبيىن لاتىن قارىپىنە وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن اۋىستىرعان تۇركيا ەلىنىڭ ءوزى دە جازۋىن بىرنەشە جىلدار بويى وزگەرتىپ، جەتىلدىرگەنى وزىڭىزگە ءمالىم. سول سياقتى وزبەك اعايىنداردىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋىندەگى قيىندىقتارىنان دا قالىڭ جۇرت حاباردار. كەزىندە ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى ءالىپبي تۋرالى «نەعۇرلىم ءتىل دىبىستارىنا مول جەتسە، ارناعان دىبىسقا ءدال كەلسە، وقۋعا، جازۋعا جەڭىل بولسا، ۇيرەنۋگە وڭاي بولسا، زامانىنداعى ونەر قۇرالدارىنا ورناتۋعا قولايلى بولسا، سوعۇرلىم ءالىپبي جاقسى بولماقشى» دەپ ۇلاعاتتى پىكىر ايتقان ەكەن. وسىعان بايلانىستى وزىڭىزگە ءتىلىمىز بەن ۇلتىمىزدىڭ تاعدىرشەشتى ماسەلەلەرىنە سانالاتىن مىناداي ۇسىنىستارىمىزدى جولداپ وتىرمىز:

بىرىنشىدەن، جاڭا لاتىن ءالىپبيىنىڭ كوزشالىم ءۇشىن اۋىر، وقىرماننىڭ تۇسىنۋىنە، جازىلىمعا اسا قيىن بولعاندىقتان حالىق اراسىندا كوپ سىنعا ۇشىراپ جاتقانىن سىزدەن قالاي جاسىرامىز؟! مىسالى: اپوستروف تاڭباسىنىڭ ماتىندە ءجيى قولدانىلۋىنان، ءسوز  تۇرقى ەكى ەسەگە جۋىق ۇزارادى(Azi'my't tusbag'dar ءtu'sىnىgى ءjergىlىktى ءjerdىn' planyn jasay' ءu's'ىn ءtىkus'aq, spy'tni'k arqyly ءtu'sىrىlىp, topografi'i'ada, ty'ri'zmde, avi'atsi'i'ada qoldanylady– جاراتىلىستانۋ وقۋلىعى، 5-سىنىپ);

-  اپوستروف قولدانىلعان ارىپتەن كەيىن بوسارالىق قالاتىندىقتان، ءبۇتىن تۇلعالى ءسوز بەن قوسىمشا اراسى الشاقتاپ، ءبۇتىن ءسوزدى بىردەن تانۋدا ءبىرشاما قيىندىقتار تۋادى (كaspi'i' ten'izi;Ko’ksetay’on’iri );

- اپوستروفتىڭ ماتىندە ءجيى كەزدەسۋى وقۋدى جانە قولمەن جازۋدى، كومپيۋتەردەگى ماتىنتەرىمدى  باياۋلاتادى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا جۇرگىزىلگەن ەكسپەريمەنت ناتيجەسىندە 100 سوزدەن تۇراتىن ماتىندە 75 اپوستروف قولدانىلعانى انىقتالعان.

- قازاق تىلىنە ەنگەن ينتەرناتسيونال سوزدەردىڭ ورفوگرافياسى وزگەرەدى دە، كەي رەتتەردە ءتۇسىپ قالعان اپوستروف تەكستولوگيالىق قاتەلىكتەرگە جول بەرۋى مۇمكىن، قازاق ءتىلىن تسيفرلى تەحنولوگيادا قولدانۋدا، عىلىمي تەحنيكا تەرميندەرىن جازۋدا قيىندىقتار تۋىندايدى. قازاق تىلىندە ترانسكريپتسيا ارقىلى وزگەرىسسىز جازىلاتىن شەتەل سوزدەرىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرگەن جاعدايدا ولاردى بىردەن تانۋ قيىنداي تۇسەدى (ۋچيليششە - y's'i'li's’e; بيۋدجەت – by’djet; توپوگرافيا -   topografi'i'a; حيرۋرگ - hi'ry'rk). ماسەلەن، كورپوراتسيا – قازىرگى نورما; لاتىن ءالىپبيى بويىنشا - karpاrasi'a; اعىلشىن تىلىندە – corporation – وقىلۋى – كورپورەيشن);

- كومپيۋتەر تەرىمىندە تىنىس بەلگىلەرىنە بايلانىستى اركەلكى شۇبالاڭقى سيپات پايدا بولادى (“اbai’’’ جۋرنالى), كۇردەلى ءماتىنتانۋ باعدارلامالارىندا اپوستروف تانىلماۋى مۇمكىن، كومپيۋتەر تەرىمىندە ۆيرۋستىق شابۋىلدار كەزىندە اپوستروف تەز ءوشىپ قالادى، سكانەردە، كوشىرمە قۇجاتتاردا باسەڭ كورىنەدى.

ەكىنشىدەن، قازاق تىلىنە ءتان بارلىق ءداستۇرلى دىبىستار ء(ا، ءى، ڭ، ع، ءو، ءۇ، ۇ، ق، ھ) ءۇشىن ەرەكشە تاڭبالانۋدى ساقتاپ قالعان ءجون. بۇل ارىپتەر-ءبىر دىبىس-ءبىر ارىپپەن بەرىلەتىن قازاق ءتىلىنىڭ فونەتيكالىق ەرەكشەلىگىنە نەگىزدەلىپ، ءتىلىمىزدىڭ ۇلتتىق نەگىزىنىڭ ساقتالۋىنىڭ ايعاعى. عىلىمي نەگىزى وسى 9 ءارىپتى تولىق ساقتاپ جاسالعان 29-شى جىلى قابىلدانعان لاتىن گرافيكاسىنىڭ تاجىريبەسىن «تولىق» پايدالانعانىمىز ۇتىمدى بولار ەدى.

ۇشىنشىدەن،  وسىنداي كەدەرگىلەردى اڭعارىپ، ەرتەڭىن ويلاعان كەيبىر قازاق اتا-انالار «ءالىپبي جەتىلدىرىلگەنگە دەيىن بالامىزدى ءورىستىلدى مەكتەپتەردە وقىتقانىمىز ءجون بولار ما ەكەن» دەگەن نيەتتە.

تورتىنشىدەن، لاتىن الىپبيىنە كوشۋدەگى باستى ماقساتتىڭ ءبىرى – اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋدى جەڭىلدەتۋ جانە جەدەلتەتۋ. قازىر قازاق ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىندا شەتەل سوزدەرى كوبەيىپ كەلەدى – بۇل جاھاندىق قۇرمالاسۋدىڭ اسەرى.  ولار جاڭا تاڭبالارمەن قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي زاڭدىلىقتارىنا سايكەس بەرىلەتىن بولسا، ۇشتۇعىرلى ءتىل ساياساتىنىڭ  ىسكە اسۋى ساتسىزدىكتەرگە ۇرىنۋى مۇمكىن دەگەن قاۋىپ بار.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

بىرىنشىدەن، وسى تىلگە قاتىستى ماڭىزدى رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدا ۇلتتىڭ بۇگىنى عانا ەمەس، ۇزاقمەرزىمدى بولاشاعى، سول ۇلتتان ءوسىپ-ونگەن ۇرپاقتارىنىڭ تاعدىرى، جالپى قازاقستان دەگەن ۇلى وتانىمىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋ كەلەشەگى الدىندا قاسقايىپ تۇرىپ، ۇيالماي جاۋاپ بەرە الاتىنداي بولۋىمىز كەرەك.

ەكىنشىدەن، وسى تۇرعىدا بۇل ماسەلەگە عالىمداردىڭ، اسىرەسە گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى ءالىپبي ماسەلەسىمەن عىلىمي تۇرعىدا اينالىسىپ كەلە جاتقان ءتىلتانۋشىلاردىڭ تىكەلەي ارالاسۋىن جانە ءالىپبي جوباسىن بىلىكتى مامانداردىڭ تالقىسىنان وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.  بۇل تەك قانا ءوزىڭىزدىڭ يدەياڭىزدى بيىك دەڭگەيدە تۇسىنەتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قالىڭ قازاق حالقىنىڭ دا پىكىرى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. سەبەبى بىزدەر، ءوزىمىزدىڭ كاسىبي مىندەتىمىزگە قوسا، حالىق پىكىرىن ۇنەمى سارالاپ، ولاردىڭ جانايقايىن جەتكىزىپ وتىرۋدى ازاماتتىق پارىزىمىز دەپ سانايمىز.

اكادەميك، عالىمدار:

رابيعا سىزدىق –  فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى;

ءابدۋالي قايدار – فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى

ورازالى سابدەن – قازاقستان عىلىمدار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى، اكادەميك، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

امانجول قوشانوۆ – ەكونوميست عالىم. ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. قر ۇعا اكادەميگى. قر ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى;

سوۆەت-حان عابباسوۆ– مەديتسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى;

ايگۇل ىسىماقوۆا  –  فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

ايمان الداشەۆا – فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

ەلەونورا سۋلەيمەنوۆا – فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

ابدىعاپپار بۋلەكباي – فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

ورىناي  جۇباەۆا – فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور;

بيجومارت قاپالبەك – «مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ينستيتۋتىنىڭ» اتقارۋشى ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

Abai.kz