قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ دەلەگاتسياسى ماسكەۋدە وتكەن  «مير بەز ناتسيزما - گلوبالنايا زاداچا ۆسەگو چەلوۆەچەستۆا» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىسىپ كەلىپتى. قازاقستان تاراپىنان اتالمىش كونفەرەنتسياعا سەنات توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇحامبەت كوپەەۆ، الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ح.ۆاليەۆ جانە ءماجىلىس دەپۋتاتى ۆ.ۆيشنيچەنكولار قاتىسىپتى دەپ حابارلايدى جوعارعى پالاتانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

كرەملدىڭ ايتاعىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان «تاريحتى بۇرمالاۋعا جول بەرمەۋ» ساياساتىنىڭ اياسىندا وتكىزىلگەن وسى كونفەرەنتسيادا مۇحامبەت كوپەەۆ كوسىلە سويلەپ ورىس ساياساتكەرلەرىن ابدەن ءتانتى قىلىپتى.  «قازاقستان ەكىنشى دۇنيجۇزىلىك سوعىس قورىتىندىلارىن قايتا قاراۋدى ايىپتايدى. ولاردى تاريحي، ساياسي جانە ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان تەكسەرۋگە تالپىنىستار جاساۋ، از دەگەندە، دۇرىس ەمەس جانە نەگىزىندە كەشىرۋگە جاتپايدى»، - دەپ اشىلا سايراپتى ۆيتسە-سپيكەر اعامىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ دەلەگاتسياسى ماسكەۋدە وتكەن  «مير بەز ناتسيزما - گلوبالنايا زاداچا ۆسەگو چەلوۆەچەستۆا» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىسىپ كەلىپتى. قازاقستان تاراپىنان اتالمىش كونفەرەنتسياعا سەنات توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇحامبەت كوپەەۆ، الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ح.ۆاليەۆ جانە ءماجىلىس دەپۋتاتى ۆ.ۆيشنيچەنكولار قاتىسىپتى دەپ حابارلايدى جوعارعى پالاتانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

كرەملدىڭ ايتاعىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان «تاريحتى بۇرمالاۋعا جول بەرمەۋ» ساياساتىنىڭ اياسىندا وتكىزىلگەن وسى كونفەرەنتسيادا مۇحامبەت كوپەەۆ كوسىلە سويلەپ ورىس ساياساتكەرلەرىن ابدەن ءتانتى قىلىپتى.  «قازاقستان ەكىنشى دۇنيجۇزىلىك سوعىس قورىتىندىلارىن قايتا قاراۋدى ايىپتايدى. ولاردى تاريحي، ساياسي جانە ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان تەكسەرۋگە تالپىنىستار جاساۋ، از دەگەندە، دۇرىس ەمەس جانە نەگىزىندە كەشىرۋگە جاتپايدى»، - دەپ اشىلا سايراپتى ۆيتسە-سپيكەر اعامىز.

زۇلمات سوعىستا تالاي اتالارىمىز قۇربان بولدى. ونى ۇمىتپاۋ، ولاردىڭ ارۋاعىنا ءتاۋ ەتۋ - بۇگىنگى قازاقتىڭ ۇرپاقتىق مىندەتى، پارىزى. وسى تۇرعىدان العاندا فاشيستىك، ناتسيستىك يدەولوگيانى ايىپتاۋ - زاڭدى قۇبىلىس. الايدا، ءفاشيزمدى ايىپتاي وتىرىپ سول ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى مۇمكىن ەتكەن، سونىڭ سەبەپكەرلەرىنىڭ ءبىرى بولعان ستاليندىك رەجيمدى اۋىزعا الماۋىمىز تاريحي قيانات! فاشيزم يدەولوگياسى مەن تاجىربيەسى قالاي ايىپتالسا، ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيعان كوممۋنيستىك توتاليتارلىق يدەولوگيا مەن ونىڭ تاجىربيەسى دە سولاي ايىپتالۋى ءتيىس! ەرتە مە، كەش پە الەم دە، ونىڭ ىشىندە قازاقستان دا وسىنداي پايىمعا توقتايدى. بۇل اسىرەسە قازاق ۇلتى ءۇشىن تاريحي ساناسى مەن جادىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن قاجەتتى ساياسي مەجە.

وسى ورايدا تاعى ءبىر نارسەگە نازار اۋدارماسا بولمايدى. سەناتتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى تاراتقان اقپاراتتا اتالمىش كونفەرەنتسيانىڭ اتىن ««ۇلتشىلدىقتان تىس الەم - بارشا ادامزاتتىڭ جاھاندىق مىندەتى» دەپ اۋدارىپ بەرىپتى. بۇل نە بۇرمالاۋ ما، الدە ناداندىق پا؟ قاي كەزدە دە بىزدەر «ناتسيوناليزم» مەن «ءناتسيزمنىڭ» ارا-جىگىن اجىراتا بىلگەنىمىز ابزال. سەبەبى ولاردىڭ ايىرماسى جەر مەن كوكتەي! ۇلتشىلدىق ۇلتتى قالىپتاستىراتىن ساياسي يدەولوگيا. ناتسيزم - ءفاشيزمنىڭ بالاما اتى، نيۋرنبەرگ سوتىندا الەم مەملەكەتتەرى ايىپتاعان قىلمىستىق يدەولوگيا. بۇگىنگى كۇنى «تاريحتى بۇرمالاۋعا قارسى» ساياساتتى جۇرگىزىپ وتىرعان پۋتين دە، مەدۆەدەۆ تە وزدەرىن «ورىس ۇلتشىلدارىمىز» دەپ اتاۋدان قورىقپايدى، ءتىپتى ونى ماقتان تۇتىپ ايتادى. سوندا سەنات اپپاراتىنىڭ تۇسىنىگىندە پرەزيدەنتىمىزدىڭ دوستارى پۋتين مەن مەدۆەدەۆتەر «فاشيست» بولىپ شىققانى ما؟

ورىستاردىڭ ءوزى بۇگىن «ناتسيزم» جانە «ناتسيوناليزم» سوزدەرىنىڭ ايىرماسىن ءتۇسىندى دەۋگە بولادى. ورىستىڭ بارلىق سوزدىكتەرى مەن ەنتسيكلوپەديالارى «ءناتسيزمدى» «گەرمان ءفاشيزمىنىڭ»، «ناتسيونال-ءسوتسياليزمنىڭ» بالاماسى دەپ تۇسىندىرەدى. ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر قازاقشا تۇسىنبەسە ولارعا ورىسشالاپ بەرەيىك.

مىسالى، 2000 جىلعى «يۋريديچەسكي سلوۆار» بىلاي دەيدى: «ناتسيزم (وت نازۆ. ناتسيونال-سوتسياليستسكوي پارتي گەرماني) - نازۆانيە يدەولوگي ي پراكتيكي گيتلەروۆسكوگو رەجيما ۆ گەرماني ۆ 1933-1945 گگ. سۋتيۋ ن. ياۆليايۋتسيا توتاليتارنىە تەرروريستيچەسكيە مەتودى ۆلاستي، ا تاكجە وفيتسيالنايا گراداتسيا ۆسەح ناتسي پو ستەپەني يح "پولنوتسەننوستي". سرەدستۆوم رەاليزاتسي يدەي ن. ستالي ۆوەننايا اگرەسسيا ي گەنوتسيد».

2007 جىلعى «بولشوي سلوۆار ينوستراننىح سلوۆ» سوزدىگىندە «ناتسيزم» - «نايبولەە راديكالنوە پوليتيچەسكوە تەچەنيە، سترەمياششەەسيا پود لوزۋنگامي بوربى زا ينتەرەسى كورەننوي ناتسي ليۋبىمي سرەدستۆامي ۆپلوت دو تەرروريستيچەسكيح زاحۆاتيت ۆلاست ي پولنوستيۋ ليكۆيديروۆات وپپوزيتسيوننىە پارتي» دەپ تۇسىندىرىلەدى.

ەندى «ناتسيوناليزمگە» توقتالايىق. ايگىلى «ۆيكيپەديادا» بىلاي دەلىنگەن: «ناتسيونالي́زم (فر. nationalisme) - يدەولوگيا ي ناپراۆلەنيە پوليتيكي, بازوۆىم پرينتسيپوم كوتورىح ياۆلياەتسيا تەزيس و تسەننوستي ناتسي كاك ۆىسشەي فورمى وبششەستۆەننوگو ەدينستۆا ي ەيو پەرۆيچنوستي ۆ گوسۋدارستۆووبرازۋيۋششەم پروتسەسسە. وتليچاەتسيا منوگووبرازيەم تەچەني، نەكوتورىە يز نيح پروتيۆورەچات درۋگ درۋگۋ^[1]. كاك پوليتيچەسكوە دۆيجەنيە، ناتسيوناليزم سترەميتسيا ك زاششيتە ينتەرەسوۆ ناتسيونالنوي وبششنوستي ۆ وتنوشەنياح س گوسۋدارستۆەننوي ۆلاستيۋ. ۆ سۆوەي وسنوۆە ناتسيوناليزم پروپوۆەدۋەت ۆەرنوست ي پرەداننوست سۆوەي ناتسي، پوليتيچەسكۋيۋ نەزاۆيسيموست ي رابوتۋ نا بلاگو سوبستۆەننوگو نارودا, وبەدينەنيە ناتسيونالنوگو ساموسوزنانيا دليا پراكتيچەسكوي زاششيتى ۋسلوۆي جيزني ناتسي، ەيو تەرريتوري پروجيۆانيا، ەكونوميچەسكيح رەسۋرسوۆ ي دۋحوۆنىح تسەننوستەي. ون وپيراەتسيا نا ناتسيونالنوە چۋۆستۆو، كوتوروە رودستۆەننو پاتريوتيزمۋ. ەتا يدەولوگيا سترەميتسيا ك وبەدينەنيۋ رازليچنىح سلويوۆ وبششەستۆا، نەۆزيرايا نا پروتيۆوپولوجنىە كلاسسوۆىە ينتەرەسى. ونا وكازالاس سپوسوبنوي وبەسپەچيت موبيليزاتسيۋ ناسەلەنيا رادي وبششيح پوليتيچەسكيح تسەلەي ۆ پەريود پەرەحودا ك كاپيتاليستيچەسكوي ەكونوميكە».

2000 جىلعى «سوۆرەمەننايا ەنتسيكلوپەديا» بولسا «ۇلتشىلدىققا» مىناداي باعا بەرەدى: «ناتسيوناليزم - يدەولوگيا ي پوليتيكا ۆ ناتسيونالنوم ۆوپروسە، وسنوۆا كوتورىح - تراكتوۆكا ناتسي كاك ۆىسشەي تسەننوستي ي فورمى وبششنوستي. ۆ 19 - 20 ۆۆ. ناتسيوناليزم ۆىستۋپال كاك موششنايا وبەدينيايۋششايا سيلا ۆ بوربە زا ناتسيونالنوە وسۆوبوجدەنيە ۆ ەۆروپە، ا زاتەم ۆ افريكە، ازي ي لاتينسكوي امەريكە. ناتسيوناليزم، سوپروۆوجداەمىي يدەەي ناتسيونالنوگو پرەۆوسحودستۆا ي ناتسيونالنوي يسكليۋچيتەلنوستي، چاستو پرينيماەت كراينيە فورمى (شوۆينيزم), سبليجاەتسيا س راسيزموم ي ۆەدەت ك وسترىم ۆنۋترەننيم يلي مەجگوسۋدارستۆەننىم كونفليكتام».

ايىرماسى بار ما ەكەن؟

شىنتۋايتقا كەلەر بولساق، بۇگىنگى قازاق ۇلتى كەڭەس زامانىندا قالىپتاسقان جالعان تۇسىنىكتەر مەن كەڭەستىك يدەولوگيانىڭ سارقىنشاقتارىنان باس تارتۋى ءتيىس. بۇل ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىز بولمىسىزدى، بولاشاعىمىزدى قامتاماسىز ەتەتىن ساياسي قاجەتتىلىك. سول جالعان تۇسىنىكتەردىڭ ءبىرى «ۇلتشىلدىق» ۇعىمىن قۇبىجىق ەتىپ كورسەتۋ. ءوز ۇلتىن، مەملەكەتىن سۇيگەن ءاربىر ادام ۇلتشىل بولاتىنى حاق! ولاي بولسا «ۇلتشىل» ءسوزىن «ۇلتجاندى»، «ۇلت پاتريوتى»، «ۇلت جاناشىرى» دەگەن بالامالارمەن اۋىستىرىپ، جوق جەردەن جاڭالىق اشۋدى توقتاتۋىمىز كەرەك.

وسىنى وقىپ بولعان سوڭ ءبىزدىڭ سەناتتاعى ارىپتەستەرىمىز ءوز قاتەلىكتەرىن مويىنداپ، تاراتىلعان ءباسپاسوز رەليزدەرىن تۇزەتەدى دەپ سەنەمىز.

«اباي-اقپارات»